به گزارش خبرگزاری تسنیم از کرج، در دل ترافیک سنگین کرج، بین خیابان‌های باریک و کوچه‌های شلوغ، ساختمان‌هایی قد علم کرده‌اند که هیچ مجوزی ندارند و نه در طرح‌های جامع شهری ثبت شده‌اند و نه زیرساختی برای زندگی دارند. این ساختمان‌ها نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به قوانین شهرسازی و فقدان نظارت دقیق است؛ نتیجه‌ای که امروز زندگی روزمره ساکنان کرج و شهرستان‌های اطراف استان البرز را به شدت تحت تأثیر قرار داده است.
ساخت و ساز غیرمجاز در کرج و البرز، میراثی است از دهه‌های گذشته، زمانی که مهاجرت‌های گسترده از تهران و سایر شهرستان‌ها به این استان شدت گرفت و جمعیت روز به روز در حال افزایش بود. زمین‌های کشاورزی و باغی که روزگاری نماد زندگی و کشاورزی سنتی البرز بودند، به سرعت به ساختمان‌های غیرمجاز تبدیل شدند و بسیاری از این ساختمان‌ها بدون رعایت اصول شهرسازی و حتی بدون کوچک‌ترین زیرساخت‌های ضروری مانند آب، برق و فاضلاب ساخته شدند. در آن زمان، دستگاه‌های نظارتی و شهرداری‌ها، توان و ابزار لازم برای مقابله با این حجم تخلف را نداشتند و همین مسئله باعث شد که امروز با بحرانی جدی روبرو باشیم.
کرج و حومه؛ کانون بحران ساختمانی و کمبود زیرساخت‌ها
تحلیل وضعیت ساخت و ساز غیرمجاز در استان البرز نشان می‌دهد که بیشترین تمرکز این تخلفات در شهرستان‌های کرج، فردیس، ساوجبلاغ و نظرآباد بوده است. کرج، به عنوان مرکز استان و شهری مهاجرپذیر، بیشترین فشار جمعیتی را تحمل می‌کند و مناطقی مانند حصارک، عظیمیه، گلشهر و باغستان، شاهد تراکم بالای ساختمان‌های غیرمجاز هستند. این مناطق نه تنها دچار ازدحام جمعیت شده‌اند، بلکه زیرساخت‌های خدماتی در آنها به شدت ناکافی است.
در شهرستان فردیس، زمین‌هایی با قیمت کمتر از مرکز شهر و نزدیکی به کرج باعث رشد سریع ویلاها و آپارتمان‌های غیرمجاز شده است، بسیاری از این سازه‌ها فاقد استانداردهای قانونی هستند و مشکلاتی نظیر کمبود پارکینگ، معابر نامناسب و دسترسی محدود به امکانات شهری را ایجاد کرده‌اند. ساوجبلاغ و نظرآباد نیز با توسعه صنعتی و تقاضای مسکن ارزان مواجه شده‌اند و رشد ساخت و ساز غیرمجاز در این مناطق، موجب تخریب محیط زیست و کاهش زمین‌های کشاورزی شده است.
پیامدهای سنگین؛ از تراکم جمعیت تا تخریب محیط زیست
پیامدهای اجتماعی این معضل به وضوح قابل مشاهده است. محلات پرجمعیت و فاقد برنامه‌ریزی، با کمبود شدید امکانات آموزشی، درمانی و خدماتی مواجه شده‌اند و این موضوع فشار روانی و اجتماعی بر ساکنان وارد می‌کند. زندگی در این مناطق بدون زیرساخت مناسب، خطرات بهداشتی و امنیتی را افزایش و کیفیت زندگی را به شدت کاهش داده است. بسیاری از خیابان‌ها و معابر کوچک، توانایی عبور و مرور ایمن شهروندان را ندارند و تراکم جمعیت باعث افزایش تصادفات و مشکلات ترافیکی شده است.
از منظر اقتصادی نیز این پدیده آسیب‌های جدی دارد. ساخت و ساز غیرمجاز باعث کاهش ارزش زمین‌های قانونی و ایجاد نابرابری در دسترسی به مسکن شده است. همچنین، شهرداری‌ها و دولت، درآمد حاصل از صدور مجوز و مالیات را از دست داده‌اند؛ چرا که بخش قابل توجهی از ساخت و سازها خارج از چرخه قانونی انجام شده‌اند. این کاهش درآمد، ارائه خدمات شهری و نگهداری زیرساخت‌ها را دشوار کرده و فشار مالی بر مدیریت شهری را افزایش داده است.
پیامدهای زیست محیطی نیز قابل توجه است. بسیاری از این ساختمان‌ها در مناطق کوهپایه‌ای و حاشیه رودخانه‌ها ساخته شده‌اند. افزایش ساخت و ساز غیرمجاز موجب فرسایش زمین، تخریب پوشش گیاهی و افزایش خطر سیل و رانش زمین شده است. نبود سیستم جمع‌آوری آب‌های سطحی باعث می‌شود بارندگی‌های شدید به سیلاب و خسارت به مناطق پایین‌دست منجر شود. این مسائل، علاوه بر تهدید محیط زیست، زندگی شهروندان را نیز با مشکلات جدی مواجه کرده است.
در کنار این آسیب‌ها، چالش‌های شهرسازی نیز عمیق است، پراکندگی نامنظم ساختمان‌های غیرمجاز باعث شده طرح‌های جامع شهری مختل شوند. خیابان‌های غیراستاندارد، کمبود پارکینگ و افزایش ترافیک، مانع مدیریت صحیح شهری و ارائه خدمات عمومی بهینه شده است. این وضعیت، به ویژه در مناطق حاشیه‌ای کرج و شهرستان‌های اطراف، باعث شده که مدیریت شهری همواره با بحران‌های روزمره مواجه باشد و هر تصمیم‌گیری با چالش‌های عملیاتی متعدد همراه شود.
ضعف نظارت و برخوردهای قضایی
ضعف نظارت و برخوردهای قضایی نیز از عوامل مهم ادامه این روند است. بسیاری از کارشناسان شهری معتقدند که شهرداری‌ها و دستگاه‌های نظارتی به دلیل کمبود منابع و نیروی انسانی، توان مقابله با ساخت و ساز غیرمجاز را نداشته‌اند. برخی شهروندان نیز به دلیل عدم آگاهی یا فشار اقتصادی، در این چرخه تخلف نقش دارند. با این حال، اقدامات اخیر شهرداری کرج و دیگر نهادهای مرتبط نشان می‌دهد که استفاده از فناوری‌های نوین، مانند سامانه‌های GIS برای شناسایی تخلفات و تشدید جریمه‌ها، می‌تواند روند ساخت و ساز غیرمجاز را کاهش دهد.
برای مقابله با این بحران، راهکارهای متعددی پیشنهاد شده است. اجرای طرح‌های جامع شهری و شفاف‌سازی فرآیند صدور مجوزها می‌تواند جلوی رشد غیرمجاز را بگیرد. تقویت نظارت و برخورد قانونی با تخلفات، افزایش آگاهی عمومی درباره پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی ساخت و ساز غیرمجاز، و فراهم کردن مسکن قانونی و ارزان‌قیمت، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند وضعیت را بهبود دهند.
ساخت و ساز غیرمجاز در کرج و استان البرز، علاوه بر تخریب محیط زیست، فشار اجتماعی و اقتصادی، و اختلال در مدیریت شهری، نمادی از ناکارآمدی گذشته و کمبود برنامه‌ریزی دقیق است. امروز، مسئولان شهری با چالش‌هایی از جمله ازدحام جمعیت، کمبود زیرساخت، ترافیک سنگین و نارضایتی شهروندان مواجه‌اند. هرچند اقدامات نظارتی و قانونی در حال اجراست، اما آثار تخلفات گذشته هنوز محسوس و جدی است.
این بحران در شهرستان‌های کرج، فردیس، ساوجبلاغ و نظرآباد بیش از سایر مناطق استان به چشم می‌خورد و زندگی روزمره شهروندان را تحت تاثیر قرار داده است. ساختمان‌هایی که بدون مجوز و خارج از طرح‌های مصوب ساخته شده‌اند، امروز مانعی برای توسعه پایدار شهری و مدیریت بهینه منابع شده‌اند. تنها با اقدام همزمان در زمینه‌های قانونی، اقتصادی و اجتماعی، و با مشارکت شهروندان، می‌توان این معضل را کنترل کرد و مسیر توسعه پایدار کرج و استان البرز را هموار نمود.
ساخت و ساز غیرمجاز، میراثی است که از مدیریت ناکافی و رشد بی‌رویه جمعیت به جا مانده و امروز تبدیل به چالشی جدی برای کرج و استان البرز شده است. پیامدهای آن، از ازدحام و تراکم جمعیت گرفته تا تخریب محیط زیست و ترافیک شدید، زندگی شهروندان را تحت تأثیر قرار داده و مدیریت شهری را با فشار مضاعف مواجه کرده است. راهکار اساسی برای عبور از این بحران، برخورد قانونی مستمر، برنامه‌ریزی شهری منسجم و توجه به زیرساخت‌ها و مسکن قانونی است؛ تنها در این صورت است که می‌توان کرج و استان البرز را از بار سنگین ساخت و ساز غیرمجاز رها کرد و آینده‌ای پایدار برای شهروندان رقم زد.
طرح نوسازی بافت فرسوده؛ قطره‌ای در برابر اقیانوس ساخت و ساز غیرمجاز
مهرداد کیانی، شهردار کرج در این باره با اشاره به سابقه طولانی برخی تخلفات ساخت و ساز در شهر کرج می‌گوید: برخی از این تخلفات حتی به دو دهه پیش باز می‌گردد. در دوره جاری تلاش شده هیچ تخلفی در حوزه ساخت و ساز رخ ندهد. آنچه از گذشته باقی مانده امروز به یک خطر بالقوه برای شهر تبدیل شده است، اما با تدابیر شهرداری و حمایت کامل شورای اسلامی شهر، راهکارهای عبور از این معضل مشخص شده است.
وی عنوان می‌کند: مصوبه‌ای در شورای شهر کرج بر اساس لایحه شهرداری تصویب شده که مشابه آن در سایر شهرهای کشور وجود ندارد. بر اساس این لایحه، برای بازسازی ساختمان‌های واقع در بافت فرسوده، هیچ مبلغی به عنوان عوارض ساخت و صدور پروانه دریافت نمی‌شود و در صورت تجمیع املاک، مالکان از امتیاز دریافت یک طبقه مازاد بهره‌مند خواهند شد. اگر حجم تجمیع از سطح مشخصی فراتر رود، علاوه بر امتیاز دو طبقه مازاد، امتیاز تجاری نیز به مالکان اعطا می‌شود.
شهردار کرج زمان آغاز این طرح را یک سال و نیم پیش اعلام می‌کند و با اشاره به استقبال گسترده مالکان، به ویژه در منطقه 2 که یکی از مناطق پرتراکم بافت فرسوده کرج است، می‌گوید: امیدواریم با اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به شهروندان، سایر مالکان نیز برای نوسازی املاک مسکونی خود در بافت فرسوده مراجعه کنند. ایمنی ساختمان‌های شهر نه تنها امنیت ساکنان را تضمین می‌کند، بلکه برای مدیریت شهری و تمامی شهروندان اهمیت دارد و ضامن موفقیت ما در شرایط بحران به شمار می‌آید.
بحران همچنان پابرجاست؛ مشوق‌های محدود، ناکارآمد و شعارگونه
با وجود آن‌که شهردار کرج و برخی مسئولان شهری از طرح‌های نوسازی بافت فرسوده و اعطای امتیاز طبقات مازاد سخن می‌گویند، واقعیت آن است که استان البرز و به ویژه شهر کرج با حجم وسیع و تاریخی ساخت و ساز غیرمجاز مواجه است؛ وضعیتی که طی دهه‌ها شکل گرفته و امروز به یکی از بحران‌های جدی شهری تبدیل شده است.
اگرچه ارائه تسهیلات برای بازسازی بافت فرسوده اقدامی مثبت به نظر می‌رسد، اما این طرح در مواجهه با صدها، شاید هزاران ساختمان غیرمجاز، به نظر ناکافی می‌آید. بخش زیادی از این سازه‌ها در مناطق حاشیه‌ای و شهرستان‌های پر تراکم کرج، فردیس و ساوجبلاغ قرار دارند که توان شهرداری برای اعمال قانون، صدور پروانه یا اجرای طرح‌های نوسازی برای اکثریت آنها محدود است.
وقتی حجم ساخت و ساز غیرمجاز از توان قانونی و عملیاتی شهرداری خارج است، ارائه امتیاز طبقه مازاد یا معافیت از عوارض چه تأثیری در اصلاح وضعیت کلی شهر دارد؟ آیا این طرح تنها برای تعداد معدودی از مالکان با شرایط مناسب اجرایی خواهد شد و بخش عمده بافت غیرقانونی همچنان به حال خود رها می‌شود؟
از سوی دیگر، بسیاری از این ساختمان‌ها نه تنها فاقد ایمنی و استانداردهای لازم هستند، بلکه زیرساخت‌های شهری از جمله آب، برق، فاضلاب و دسترسی به معابر مناسب نیز در آنها رعایت نشده است. طرح‌هایی که تنها به ارائه مشوق‌های مالی و امتیازاتی محدود می‌پردازند، قادر به حل این مشکلات بنیادی نیستند و ممکن است صرفاً بخش کوچکی از وضعیت موجود را بهبود دهند، در حالی که بحران اصلی همچنان پابرجا خواهد بود.
این در حالی است که اعمال قانون و برخورد با تخلفات گذشته نیز محدود و کند است. حجم عظیم پرونده‌ها و ساختمان‌های غیرمجاز، کمبود نیروی انسانی و ضعف نظارت، دست شهرداری را بسته و عملاً بسیاری از تخلفات سال‌ها بدون پاسخ مانده‌اند. در چنین شرایطی، انتظار بهبود سریع وضعیت شهری تنها با ارائه مشوق‌های محدود، نوعی خوش‌بینی غیرواقعی و شعارگونه به نظر می‌رسد.
در نتیجه، ضروری است که مسئولان شهری به جای تمرکز صرف بر مشوق‌ها و طرح‌های محدود، یک راهبرد جامع و عملیاتی برای مقابله با ساخت و ساز غیرمجاز طراحی کنند. راهبردی که شامل تشدید نظارت، اجرای قانون، توسعه زیرساخت‌ها، و آموزش و آگاهی‌بخشی به مردم باشد تا بحران گسترده‌ای که امروز شهر کرج و استان البرز را تهدید می‌کند، به شکل واقعی و پایدار مدیریت شود.
گزارش: شراره کهنسال
انتهای پیام/