به گزارش خبرگزاری حوزه، کتاب صد و یک مناظره جالب و خواندنی به قلم محمد محمدی اشتهاردی به گردآوری مناظرات مختلف پیرامون مسائل اعتقادی و دینی پرداخته که حوزه‌نیوز در شماره‌های مختلف به انتشار آن خواهد پرداخت.
در اسلام، پیروی از آیات قرآن و گفتار صریح پیامبر (ص) واجب است و اجتهاد در برابر نص، بدعت و باطل شمرده می‌شود. اجتهاد صحیح زمانی است که حکمی از نظر سند یا دلالت روشن نباشد و مجتهد با قواعد اجتهاد آن را استنباط کند. در همین زمینه، مناظره‌ای میان «علوی» از علمای شیعه و «عباسی» از اهل تسنن در حضور ملکشاه سلجوقی و خواجه نظام‌الملک شکل گرفت، جایی که علوی به تصرف عمر بن خطاب در برخی احکام قطعی اسلام اشاره کرد.
عباسی: کدام احکام را تغییر داد.
علوی: به عنوان مثال :
* نماز تراویح که در ماه رمضان انجام می شود و نافله است؛ خلیفه دوم گفت: آن را به جماعت بخوانند۱ با اینکه نماز نافله را نباید به جماعت خواند، چنانکه در عصر رسول خدا (ص) چنین بود!
* و یا خلیفه دوم دستور داد که در اذان به جای جمله «حَیَّ عَلَی خَیْرِ الْعَمَلِ» جمله « والصلوة خَیْرُ عَلَی النَّوْم» گفته شود. ۲
* و یا اینکه حج تمتع و متعه نساء (ازدواج موقت) را حرام کرد. ۳
* و یا اینکه سهم «مؤلّفةُ القلوب» را در موارد مصرف زکات، حذف نمود، با اینکه سهم آنها در آیه ۶۰ سوره توبه، تصریح شده است و احکام دیگر (که در اینجا به پنج نمونه اکتفا شد.)
ملکشاه: آیا براستی عمر این احکام را تغییر داده است؟
خواجه نظام الملک: آری این امور در کتب معتبر اهل تسنن ذکر شده است.
ملکشاه: پس چگونه ما از این افرادی که بدعت گذاشته اند پیروی می‌کنیم؟!
قوشچی: اگر خلیفه دوم حج تمتع ، یا مُتعه زنان و یا جمله «حی علی خیر العمل» را در اذان منع کرد اجتهاد کرده است، و اجتهاد که بدعت نیست !!۴،۵
علوی: آیا در برابر سخن صریح و روشن قرآن و یا گفتار صریح پیامبر (ص)، می‌توان سخن دیگری را مطرح کرد؟ آیا اجتهاد در برابر نص جایز است؟ اگر چنین باشد و هر مجتهدی چنین حقی داشته باشد در طول زمان بسیاری از احکام اسلام، تغییر خواهد یافت و جاودانگی اسلام از بین می رود مگر نه این است که قرآن می‌فرماید: ما آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا: هر آنچه را که رسول خدا (ص) فرمود، آن را بگیرید و آنچه را نهی کرد آن را ترک نمائید (حشر/۷)
وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْراً أَنْ یَکُونَ لهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِم: هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد، هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند اختیاری از خود در برابر فرمان خداداشته باشد (احزاب - (۳۶)
مگر نه این است که پیامبر (ص) فرمود: حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَحَرَامُ مُحَمَّدٍ حَرَامُ إِلَی یَوْمِ القیامة : حلال محمد (ص) تا روز قیامت، حلال است، و حرام او تا روز قیامت، حرام می‌باشد.۶
نتیجه اینکه هرگز نباید احکام صریح اسلام را عوض کرده و تغییر داد، ۷ حتی شخص پیامبر (ص) نمی‌تواند این کار را بکند چنانکه در قرآن حتی در مورد شخص پیامبر (ص) می‌خوانیم:
وَلَو تَقَوْلَ عَلَیْنَا بَعْضَ الأقاویل - لأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْیَمِینِ - ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِینَ - فَمَا مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجَزِینَ:«هرگاه او (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم) سخنی دروغ بر ما می‌بست، ما او را با قدرت می‌گرفتیم سپس رگ قلبش را قطع می‌نمودیم و اَحدی از شما نمی‌توانست مانع شود و از او حمایت کند (حاقه - ۴۴ تا ۴۷)
منبع:
۱. صحیح بخاری ، ج ۲ ص ۲۵۱ - کامل ابن اثیر، ج ۲، ص ۳۱.
۲. شرح زرقانی بر موطا مالک ، ج ۱ ص ۲۵.
۳. تفسیر فخر رازی، ذیل آیه ۲۴ سوره نساء.
۴. قوشچی از علمای معروف اهل تسنن است که او را امام المتکلمین می‌خوانند.
۵.شرح تجرید قوشچی، ص ۳۷۴
۶. مقدمه دارمی، ص ۳۹ اصول کافی، ج ۱، ص ۶۹.
۷. اقتباس از کتاب جستجوی حق در بغداد مقاتل بن عطیه بکری) ص ۱۲۷ تا ۱۲۹.