سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) _ زینب خوش اندیش: تاریخ‌نگاران استان به‌ویژه در حوزه‌های ایلیاتی و قبیله‌ای، اطلاعات متنوعی را روایت کرده‌اند اما اینکه این اطلاعات تا چه میزان دقیق است باید مورد بررسی قرار گیرد.
محمدمهدی روشنفکر، نویسنده و استاد دانشگاه یاسوج، در این خصوص در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا گفت: گفت: تاریخ‌نگاری در گذشته بیشتر جنبه نقلی داشت و تاریخ‌نگاران تنها به نقل وقایع می‌پرداختند، اما امروز تاریخ‌نگاری به سمت تحلیل و بررسی علل و دلایل وقوع رویدادها رفته است.
وی ادامه داد: تاریخ‌نگاری استان به‌ویژه در سال‌های اخیر، از اصول علمی فاصله گرفته و تحت تأثیر رقابت‌های قومی و قبیله‌ای قرار گرفته است.
این استاد دانشگاه به تغییرات در شیوه تاریخ‌نگاری اشاره کرد و افزود: تاریخ‌نگاری مدرن به سمت بررسی تاریخ اجتماعی و توجه به زندگی مردم و جامعه پیش رفته است.
این نویسنده به بررسی تحولات تاریخ‌نگاری در کهگیلویه و بویراحمد پرداخت و گفت: تاریخ‌نگاری در استان از گذشته‌های دور به صورت نقلی انجام می‌شد، اما از حدود ۱۰۰ سال پیش، با ورود شیوه‌های جدید تاریخ‌نگاری اجتماعی، این روند دگرگون شده است.
روشنفکر ادامه داد: تاریخ‌نگاری در استان ما روندی دیرهنگام را طی کرده و به دلیل نبود پیشینه مکتوب، دیرتر از سایر نقاط ایران به عرصه تاریخ‌نگاری وارد شده است.
این نویسنده با اشاره به تغییرات عمده در شیوه تاریخ‌نگاری در سطح کشور طی یک قرن اخیر، افزود: در گذشته، تاریخ‌نگاری در ایران بیشتر به صورت نقلی بود و مورخان صرفاً وقایع را بیان می‌کردند، بدون آنکه به تحلیل چرایی و چگونگی وقوع حوادث بپردازند.
روشنفکر با تأکید بر تأثیر شیوه‌های تاریخ‌نگاری غربی بر ایران، گفت: این روند از غرب به ایران منتقل شد و به تدریج تاریخ‌نگاری اجتماعی در کشور رواج پیدا کرد. این سبک تاریخ‌نگاری نه تنها به ثبت وقایع، بلکه به تحلیل علل و پیامدهای آن‌ها نیز پرداخته است.
نخستین آثار مکتوب تاریخ‌نگاری چه بوده است؟
این مدرس دانشگاه به تاریخ‌نگاری استان کهگیلویه و بویراحمد اشاره کرد و گفت: در استان ما، نخستین آثار مکتوب تاریخ‌نگاری مربوط به کتاب آقای محمود باور است که در سال ۱۳۲۴ تحت عنوان «کهگیلویه» منتشر شد. این کتاب اولین تاریخ‌نگاری مکتوب استان بود که اطلاعاتی از تاریخ منطقه، قبایل و حوادث مختلف ارائه می‌دهد.
روشنفکر با اشاره به آثار دیگر همچون کتاب «الرجان و کهگیلویه» توسط هاینس گاوبه خاطرنشان کرد: تاریخ‌نگاری استان در ابتدا محدود به برخی شخصیت‌ها و قبایل خاص بود، اما با گذر زمان، به تدریج تاریخ اجتماعی و فرهنگی منطقه به رشته تحریر درآمد.
چالش‌ها و آسیب‌های تاریخ‌نگاری محلی در استان کهگیلویه و بویراحمد
این استاد دانشگاه اظهار داشت: البته تاریخ‌نگاری جدید در استان مزایا و معایب خاص خود را دارد. از یک سو، باعث ثبت اطلاعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی می‌شود، اما از سوی دیگر، در برخی موارد به تاریخ‌سازی‌های قومی و قبیله‌ای گرایش پیدا کرده و ممکن است باعث تحریف واقعیت‌ها شود.
روشنفکر همچنین بر لزوم توجه به تاریخ‌نگاری دقیق و بی‌طرفانه در استان تأکید کرد و گفت: باید تاریخ‌نگاری اجتماعی در استان به گونه‌ای پیش برود که همگان بتوانند از آن بهره‌مند شوند و از تعصبات قومی و قبیله‌ای در آن پرهیز شود.
این استاد دانشگاه یکی از چالش‌های عمده در تاریخ‌نگاری محلی استان را تعصبات قومی و قبیله‌ای دانست و گفت: در تاریخ‌نگاری محلی، گاهی نویسندگان به دلیل تعلقات قبیله‌ای، تاریخ را به‌گونه‌ای می‌نویسند که به بزرگنمایی و قهرمان‌سازی از افراد خاص می‌انجامد، که این موضوع می‌تواند منجر به تحریف واقعیت‌ها شود.
اسطوره‌سازی‌های غیر واقعی
قهرمان‌سازی و اسطوره‌سازی در تاریخ‌نگاری محلی نیز از دیگر مواردی بود که روشنفکر به آن اشاره کرد و توضیح داد: در بسیاری از نوشته‌ها، تاریخ‌نگاران به ساختن تاریخ‌های غیرواقعی پرداخته‌اند که به‌طور عمدی یا غیرعمدی تلاش دارند تا برخی افراد یا گروه‌ها را به عنوان قهرمان‌های بزرگ معرفی کنند.
وی همچنین به تاریخ‌نگاری ایلیاتی و تأثیر آن بر نوشته‌ها اشاره کرد و گفت: در جوامع ایلیاتی، نویسندگان غالباً سعی می‌کنند تا تاریخ خود و طایفه‌شان را به‌گونه‌ای بزرگ و پررنگ به نمایش بگذارند، در حالی که این تاریخ نمی‌تواند نماینده کل جامعه باشد.
وی همچنین تاریخ‌سازی و قهرمان‌سازی را از دیگر آفات تاریخ‌نگاری استان دانست و گفت: بسیاری از نویسندگان در تلاشند تا تاریخ را به‌گونه‌ای بسازند که افراد یا گروه‌هایی را قهرمان معرفی کنند، در حالی که واقعیت‌ها به‌گونه‌ای دیگر است.
روشنفکر افزود: این نوع تاریخ‌نگاری‌ها غالباً به خاطر نداشتن دیدگاه جامع و بی‌طرفانه از بسیاری از جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی استان غفلت می‌کنند.
وی در ادامه تأکید کرد که تاریخ‌نگاری محلی استان کهگیلویه و بویراحمد به‌ویژه در دوران قبل از انقلاب اسلامی، نیازمند بازنگری و تحلیل دقیق‌تری است.
این نویسنده و استاد دانشگاه بر لزوم استفاده از روش‌های علمی و پژوهشی در تاریخ‌نگاری تأکید کرد و گفت: برای ثبت تاریخ استان به شکلی دقیق و مستند، باید منابع معتبر و رویکرد علمی به کار گرفته شود و از تاریخ‌نگاری شخصی و غرض‌ورزانه پرهیز شود.
وی همچنین خاطرنشان کرد: تاریخ‌نگاران باید تاریخ را از زاویه‌ای بی‌طرف و علمی نگارش کنند تا نسل‌های آینده تصویری دقیق و شفاف از تاریخ استان داشته باشند.
این استاد دانشگاه یاسوج ضمن اشاره به ضعف‌های اساسی در این حوزه، تأکید کرد که تاریخ‌نگاری باید بر مبنای اصول علمی و با استفاده از روش‌های صحیح تاریخ‌نگاری انجام شود.
وی با اشاره به وضعیت تاریخ‌نگاری در استان، گفت: یکی از ویژگی‌های تاریخ‌نگاری در استان ما این است که بسیاری از افرادی که اقدام به نگارش تاریخ کرده‌اند، با مبانی علمی تاریخ آشنا نیستند و این امر باعث می‌شود تا تاریخ‌نگاری به شکل غیراصولی انجام شود.
تعصبات قومی و قبیله‌ای یکی از مشکلات عمده‌ای بود که روشنفکر به آن اشاره کرد و افزود: در تاریخ‌نگاری محلی، برخی نویسندگان به دلیل تعلقات قبیله‌ای یا خانوادگی، تاریخ را به‌گونه‌ای می‌نویسند که منافع گروهی خود را تأمین کنند، به‌طوری که از اسناد و مدارک به نفع خود استفاده کرده و برخی حقایق را حذف یا تحریف می‌کنند.
خودسانسوری یکی دیگر از مشکلاتی بود که روشنفکر به آن اشاره کرد و گفت: گاهی نویسندگان به دلایل مختلف، از جمله ملاحظات طایفه‌ای و قومی، برخی مطالب را حذف یا سانسور می‌کنند. این خودسانسوری باعث می‌شود که تصویر ناقصی از تاریخ به دست آید.
وی همچنین بر لزوم نظارت دقیق‌تر بر تاریخ‌نگاری محلی تأکید کرد و گفت: یکی از مشکلات بزرگ تاریخ‌نگاری استان این است که نظارت‌های لازم بر این حوزه وجود ندارد. برخی افراد بدون تخصص و دانش کافی، وارد این عرصه می‌شوند و به نگارش تاریخ می‌پردازند.
روشنفکر در ادامه گفت: تاریخ‌نگاری باید به‌طور علمی و مستند انجام شود. باید تاریخ را در بستر زمانی و مکانی خودش تحلیل کرد و از تحریف آن جلوگیری کرد.
وی افزود: در تاریخ‌نگاری محلی، رقابت‌های نادرست و تاریخ‌سازی‌های غیرواقعی به یک آفت جدی تبدیل شده است. این نوع تاریخ‌نگاری‌های غیراصولی می‌تواند آثار منفی بسیاری بر درک مردم از تاریخ و هویت فرهنگی استان بگذارد.
روشنفکر به تجربه‌های شخصی خود در زمینه تاریخ‌نگاری اشاره کرد و گفت: من دو کتاب مهم در این زمینه تألیف کرده‌ام؛ یکی تحت عنوان «جامعه ایلی و نوسازی در دوره پهلوی» که به‌عنوان کتاب سال استان انتخاب شد و دیگری «کهگیلویه در عصر صفوی» که کتاب برگزیده سال شد. این کتاب‌ها بر اساس اصول علمی تاریخ‌نگاری نوشته شده‌اند و هدف من این است که تاریخ استان را به‌صورت دقیق و علمی ثبت کنیم.
وی در پایان با اشاره به اهمیت تاریخ‌نگاری علمی افزود: باید از تاریخ‌نگاری‌های شخصی و غرض‌ورزانه پرهیز کنیم و تاریخ را به‌طور شفاف و دقیق برای نسل‌های آینده ثبت کنیم.
∎