خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: گیلان، همیشه در ذهن مردم ایران با باران‌های ممتد و طبیعت سرسبزش شناخته می‌شود، اما واقعیت امروز این خطه متفاوت است. پربارش ترین استان کشور، این روزها با چالش کم‌آبی و مدیریت منابع مواجه است. موضوعی که نه تنها حیات کشاورزی گیلان، بلکه اقتصاد و زندگی روزمره مردم این دیار را تحت تأثیر قرار داده است.
برای بررسی دقیق‌تر وضعیت منابع آبی، نقش سد سفیدرود و برنامه‌های مدیریت مصرف در شرایط خشکسالی، خبرنگار مهر با «وحید خرمی» رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان، به گفتگو نشسته است.
خرمی در ابتدای این گفتگو اظهار کرد: استان گیلان همواره پربارش ترین منطقه ایران بوده است، اما متأسفانه در سال‌های اخیر از پدیده کم‌آبی در امان نمانده است در حال حاضر، میزان مصرف آب در استان بر اساس سند سازگاری با کم‌آبی حدود ۳۳۰۰ میلیون مترمکعب است که از این میزان، ۳۰۰۰ میلیون مترمکعب از منابع سطحی و ۳۰۰ میلیون مترمکعب از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود.
وی ادامه داد: از این حجم، حدود ۲۹۵۰ میلیون مترمکعب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که ۱۶۷۰ میلیون مترمکعب آن از شبکه سفیدرود تأمین می‌گردد همچنین ۳۰۰ میلیون مترمکعب برای آب شرب و ۵۰ میلیون مترمکعب برای صنعت اختصاص دارد.
سد سفیدرود؛ منبع اصلی اما در تنگنا
خرمی با اشاره به نقش حیاتی سد سفیدرود در حیات کشاورزی گیلان اضافه کرد: سد سفیدرود واقع در شهرستان رودبار، اصلی‌ترین منبع تأمین آب اراضی کشاورزی استان است و ظرفیت آبگیری مخزن آن حدود یک میلیارد مترمکعب است. دو دهه پیش، آورد رودخانه‌ها به‌گونه‌ای بود که اراضی گیلان بدون نوبت‌بندی آبیاری می‌شدند، اما ساخت ۱۱ سد مخزنی در مسیر قزل‌اوزن و شاهرود، میزان آورد پایدار سفیدرود را با چالش جدی روبه‌رو کرد.
وی ادامه داد: مشکل دیگر این است که بارش‌های فراوان داخل گیلان بیشتر در فصول غیر زراعی رخ می‌دهد و سد مخزنی کافی برای ذخیره این آب‌ها وجود ندارد. حتی اگر سدهای جدیدی ساخته شوند، جانمایی آن‌ها مانند سفیدرود نخواهد بود و نمی‌توانند دشت مرکزی گیلان را پوشش دهند.
نوبت‌بندی علمی آب تجربه‌ای موفق در مدیریت بحران
مدیرعامل آب منطقه‌ای گیلان در تشریح طرح نوبت‌بندی نوین آب گفت: از سال ۱۳۹۶ مطالعاتی برای اجرای طرح نوبت‌بندی آب بدون آسیب به کشاورزان آغاز شد. نتیجه بررسی‌ها نشان داد که آبیاری در دوره‌های هشت روز وصل و چهار روز قطع هیچ آسیبی به مزارع وارد نمی‌کند این یافته، پایه علمی مدیریت جدید آب در گیلان شد.
وی ادامه داد: همچنین کمیته منابع و مصارف آب با حضور جهاد کشاورزی، هواشناسی و سایر دستگاه‌ها به‌صورت منظم تشکیل جلسه داد تا بر اساس داده‌های علمی، نیاز آبی برنج و زمان‌بندی بارندگی‌ها به دقت بررسی شود.
خرمی اضافه کرد: ذخیره سد سفیدرود به‌تنهایی پاسخگوی نیاز کشاورزی نیست؛ بنابراین استفاده از منابع کمکی مانند ایستگاه‌های پمپاژ، آب‌بندان‌ها، چاه‌ها و بازچرخانی آب در دستور کار قرار گرفت. اجرای این طرح‌ها با دشواری همراه بود، اما همکاری مردم و کشاورزان، باعث شد استان بتواند چهارمین خشکسالی پیاپی را بدون خسارت جدی پشت سر بگذارد. این موفقیت در تاریخ گیلان بی‌سابقه است.
کارگروه منابع و مصارف آب اتاق فکر مدیریت منابع
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان به سابقه تشکیل کارگروه منابع و مصارف اشاره کرد و گفت: در سال ۱۳۹۲ تصمیم گرفتیم کارگروهی برای مدیریت مصرف تشکیل دهیم. در آن زمان هنوز کم‌آبی مطرح نبود، اما هدف، کار علمی و پژوهشی بود. از همان ابتدا همه دستگاه‌های ذی‌نفع عضو این کارگروه شدند و امروز نیز این کارگروه فعال است و به‌صورت منظم در فصل کشاورزی هر هفته و در سایر فصول هر دو یا سه هفته یک‌بار جلسه دارد.
خرمی در ادامه به تجربیات سال‌های گذشته اشاره کرد و افزود: در سال ۱۳۹۷ که کشور با سیلاب مواجه شد، از سد سفیدرود چندین مرحله رهاسازی آب داشتیم و پس از آن به کم‌آبی برخورد کردیم. همان زمان از مطالعات کارگروه استفاده کردیم و توانستیم بحران را پشت سر بگذاریم. از چهار سال پیش تاکنون، هر سال شرایط سخت‌تری را تجربه می‌کنیم و سال گذشته با تنها ۷۰۰ میلیون مترمکعب ذخیره، در حالی‌که نیاز حداقل یک‌میلیارد و ۴۰۰ میلیون مترمکعب بود، سال آبی را آغاز کردیم.
وی تأکید کرد: پاییز امسال خشک است و سرچشمه‌های قزل‌اوزن هنوز آبگیری نشده‌اند؛ بنابراین سال آینده نیز سال سختی خواهد بود. ما ناچاریم در کنار توزیع عادلانه آب، توزیع عادلانه کم‌آبی را هم مدیریت کنیم.
پروژه‌های شاخص آب در گیلان
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان در ادامه به مهم‌ترین پروژه‌های در دست اجرا اشاره کرد و گفت: ساماندهی رودخانه مرزی آستاراچای به طول چهار کیلومتر با ارزش ۶۵۰ میلیارد تومان، آبرسانی از چلوند به آستارا با ارزش ۷۵۰ میلیارد تومان که عملیات اجرایی آن آغاز شده است.
وی با بیان اینکه آبرسانی به شهر تالش از چاه فلمن در دو فاز اضطراری و تکمیلی با ارزش ۷۰۰ میلیارد تومان خبر داد و ادامه داد: سد لاستیکی ماسال با ارزش ۲۰۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده و سدهای لاستیکی آستارا، تالش و صومعه‌سرا نیز در حال تکمیل هستند.
ضرورت احداث سدهای جدید و بارش در استان‌های بالادست
خرمی با تاکید بر اینکه سد لاستیکی فخرآباد لشت نشاء با ارزش ۲۵۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری رسیده است، اضافه کرد: مخزن زمینی ۱۰ هزار مترمکعبی آستانه اشرفیه با ارزش ۳۵۰ میلیارد تومان افتتاح شده و سد لاستیکی انبارسر در دست ساخت است.
خرمی با اشاره به برنامه‌های پیش‌رو برای آغاز عملیات اجرایی سد دیلمان، اظهار داشت: در حال حاضر، پروژه با اقدامات مقدماتی از جمله احداث راه دسترسی به محل احداث سد و نیز حفر تونل انحراف آب در دست اجرا است.
وی افزود: پس از تکمیل این مرحله، شرایط لازم برای برگزاری مناقصه و انتخاب پیمانکار ساخت بدنه سد فراهم خواهد شد.
خرمی با تاکید بر اینکه تصفیه‌خانه طول‌لات رودسر با ارزش ۶۰۰ میلیارد تومان بهره‌برداری شد و تنش آبی منطقه برطرف گردید و افزود: پروژه سد دیورش رودبار با اخذ مجوز ردیف ملی در حال اجراست و فاز اول آن تا پایان سال آینده بهره‌برداری می‌شود.
وی اضافه کرد: ساخت سدهای جدید برای کنترل رواناب‌ها در گیلان ضروری است، اما هیچ‌کدام به اندازه سد سفیدرود مؤثر نخواهند بود واقعیت این است که بارندگی باید در استان‌های بالادست مانند کردستان، زنجان و قزوین رخ دهد تا سفیدرود آبگیری کند؛ زیرا بارش‌های گیلان اغلب در فصول غیرزراعی مانند پاییز و زمستان اتفاق می‌افتد.
هشدار درباره آینده منابع آب
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گیلان گفت: برای رسانه‌ها احترام زیادی قائلم، اما همواره تلاش کرده‌ام تا پیش از موعد، بحران را اعلام نکنم و به‌جای بحران‌آفرینی، بحران مدیریتی انجام دهم. در این سال‌ها با همکاری کشاورزان و مسئولان استانی، عملکردی منسجم داشتیم و امیدواریم این همدلی ادامه یابد تا بتوانیم با وجود تمام محدودیت‌ها، رضایت مردم و خدای متعال را به دست آوریم.