رادیولوژی یا همان علم تصویربرداری پزشکی، یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای تاریخ پزشکی مدرن است که این روزها، نه‌فقط بر نحوه تشخیص بیماری‌ها بلکه بر مسیر درمان و جراحی نیز تأثیری بنیادین گذاشته است. همه‌چیز از کشف اشعه ایکس توسط ویلهلم کنراد رونتگن، در ۸ نوامبر ۱۸۹۵ شروع شد؛ او این پدیده را زمانی مشاهده کرد که نور از یک ورق فلورسنت در نزدیکی یک لامپ اشعه کاتدی ساطع شد و حالا چیزی حدود 130 سال از آن کشف می‌گذرد. مدت زمانی که به نسبت عمر سایر رشته‌ها، طولانی نیست اما رادیولوژی در همین مدت کوتاه هم سیرصعودی چشمگیری داشته و به گفته علیرضا اسپید،نایب‌رئیس انجمن رادیولوژی ایران،حالادیگررادیولوژی یک رشته حیاتی وچشم نظام سلامت کشور محسوب می‌شود: «در حال حاضر، با احتساب فارغ‌التحصیلان امسال، حدود 5000 رادیولوژیست در سراسر کشور فعال هستند. توزیع این نیروها در اقصی‌نقاط کشور متناسب بوده و حدود 20 دانشگاه، مسئولیت تربیت دستیاران را برعهده دارند.»
اسپید در این باره به جام‌جم می‌گوید: انجمن رادیولوژی ایران هم با داشتن هیات‌مدیره در 28 استان، از طریق انجمن‌های استانی، روابط میان رادیولوژیست‌ها، نظام سلامت و دانشگاه‌ها را مدیریت می‌کند: «خوشبختانه، علم رادیولوژی در ایران همگام با تحولات جهانی پیش می‌رود؛ آموزش‌ها به‌روز است و ما از نظر تجهیزات در سطح بسیار مناسبی قرار داریم. اهمیت این رشته به قدری بالاست که عملا در تمام اعمال پزشکی، رادیولوژی حکم چشم پزشک را دارد؛ به‌طوری‌که اگر تصویربرداری نباشد، در بخش‌هایی مانند مامایی یا ارتوپدی، پزشک عملا باید با چشم‌بسته کار را پیش ببرد.»
موضوعی که عبدالرسول صداقت، متخصص رادیولوژی و عضو هیات‌مدیره انجمن رادیولوژی ایران هم آن را تایید و اضافه می‌کند که تقریبا هیچ مرکز درمانی و هیچ درمانگر و پزشکی، بدون کمک رادیولوژی، نمی‌تواند در جهت تشخیص و درمان کامل و دقیق بیماری‌ها حرکت کند.
او به جام‌جم می‌گوید: «رادیولوژی چشم و نقطه مرکزی دایره تشخیص و درمان در سراسر دنیا و در همه بیمارستان‌ها است؛ چراکه در حال حاضر، رادیولوژی صرفا از دایره تشخیص خارج شده و به‌واسطه ابزارهای متنوعی که در اختیار دارد، در حوزه درمان هم نقش پررنگ و با اهمیتی دارد.»
ابزارهای متنوع و گسترده
تنوع ابزارها و روش‌ها در رادیولوژی مدرن، نشان‌دهنده گستردگی وسیع برای تشخیص و درمان در این رشته است و همین تنوع است که جایگاه رادیولوژی را از یک بخش کمکی ساده، به مرکز اصلی تشخیص و درمان در بسیاری از حوزه‌های پزشکی ارتقا داده. صداقت از تنوع ابزارهای رادیولوژی می‌گوید: «از رادیولوژی ساده که اولین و سریع‌ترین گام برای بررسی ریه، استخوان‌ها و اندام‌های داخلی است تا سی‌تی‌اسکن که تصاویر مقطعی با جزئیات بالا از بافت‌های نرم، استخوان‌ها و عروق را نشان می‌دهد و ام‌آرآی که استاندارد طلایی برای تصویربرداری دقیق از بافت‌های نرم، مغز، نخاع، عضلات و مفاصل، بدون استفاده از اشعه یونیزان است.»
عضو هیات‌مدیره انجمن رادیولوژیست ایران، به آنژیوگرافی و سنجش تراکم استخوان، به عنوان دیگر ابزارهای تشخیص و درمان بیماری‌ها اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «روش آنژیوگرافی، به رادیولوژیست اجازه می‌دهد تا رگ‌های خونی را با دقت بالا مشاهده کند و مشکلات عروقی مانند تنگی‌ها، آنوریسم‌ها یا انسدادها را تشخیص دهد؛ در رادیولوژی مداخله‌ای، آنژیوگرافی به ابزاری درمانی نیز تبدیل شده است.»
آن‌طور که اسپید توضیح می‌دهد، پیشرفت‌ها در زمینه سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی هم چشمگیر بوده است. او ادامه می‌دهد: «این فناوری‌ها علاوه‌بر دقت تشخیصی بالاتر، خطرات کمتری دارند و امکان خدمت‌رسانی به جمعیت بیشتری با هزینه تمام‌شده پایین‌تر فراهم شده است. برای مثال علم رادیولوژی این فرصت را به بیماران می‌دهد که از روش دقیق‌تر و کم‌خطرترِ سی‌تی آنژیو استفاده کنند که اطلاعات تشخیصی کامل‌تری در اختیار رادیولوژیست قرار می‌دهد.»
درواقع این تنوع ابزارها، جایگاه رادیولوژیست را به‌عنوان متخصص تصویربرداری و تفسیر تثبیت کرده است؛ متخصصی که دانش گسترده‌ای در فیزیک دستگاه‌ها، بیماری‌شناسی و نحوه بروز بیماری‌ها در تصاویر مختلف دارد.
فراتر از تشخیص
نایب‌رئیس انجمن رادیولوژی ایران معتقد است که فراتر از تشخیص، رادیولوژی مداخله‌ای هم بخش مهمی است که عملا از بسیاری جراحی‌های بزرگ جلوگیری کرده و انجام جراحی‌های باقیمانده را بسیار ساده‌تر می‌سازد. حالا رادیولوژی دیگر صرفا ابزاری برای دیدن مشکلات داخلی نیست بلکه خود تبدیل به بخشی حیاتی از روند درمان بیماری‌ها شده است. صداقت، عضو انجمن رادیولوژی ایران از رادیولوژی مداخله‌ای به عنوان ارزشمندترین ابعاد رادیولوژی در جهت درمان بیماری‌ها نام می‌برد.
از نظر اورادیولوژی مداخله‌ای شاخه‌ای تخصصی است که با استفاده از هدایت تصویربرداری مثلا سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی، روش‌های درمانی کم‌تهاجمی را مستقیما در محل بیماری انجام می‌دهد: «یکی از جنبه‌های رادیولوژی مداخله‌ای، نمونه‌برداری از تومورها یا توده‌های مشکوک و تخلیه کیست‌ها، آبسه‌ها و مایعات از هر قسمت بدن، تحت هدایت تصویر است. مسدود کردن رگ‌های خونی غیرضروری یا آسیب‌دیده مانند شریان‌های خون‌رسان تومورها یا باز کردن عروق مسدودشده در اندام‌ها یا حتی مغز هم یکی دیگر از جنبه‌های این علم در جهت درمان بیمار است.»
به گفته صداقت، استفاده از امواج رادیویی، امواج مایکروویو و ... برای نابودی متاستازهای کبدی که یک وضعیت بسیار کشنده است، کاربرد دارد: «علاوه‌بر اینها، درمان فیبروم‌های رحمی، با مسدودکردن عروق تغذیه‌کننده آنها که یک جایگزین مؤثر برای هیسترکتومی برداشتن رحم است هم از دیگر دستاوردهای رادیولوژی در درمان بیماری‌ها است.» به نظر می‌رسد که این روزها، متخصص رادیولوژی دیگر فقط کسی نیست که تصاویر را تفسیر می‌کند؛ بلکه با تخصص در تکنیک‌های تصویربرداری در کنار جراحان، انکولوژیست‌ها و سایر متخصصان برای درمان بیماری‌ها قدم برمی‌دارد. از نظر متخصصان، کم‌تهاجمی بودن درمان به وسیله رادیولوژی و کاهش دوران نقاهت، دو حسن چشمگیر این روش درمانی است؛ یعنی از یک سو در این روش اغلب به جای جراحی باز، تنها با ایجاد یک سوراخ کوچک درمان انجام می‌شود و از سوی دیگر، بیماران زودتر به زندگی عادی بازمی‌گردند.
ایران؛ هم رده برترین‌های جهان
«هیچ اقدامی در حرفه رادیولوژی وجود ندارد که رادیولوژیست‌های دنیا انجام بدهند و رادیولوژیست‌های کشور ما نتوانند.»این جمله‌ای است که صداقت،عضوانجمن‌رادیولوژی‌ایران باقاطعیت برآن تاکید می‌کندوازحضور رادیولوژیست‌های ایرانی در میان برترین‌های جهان می‌گوید. اما از نظر متخصصان این حوزه، در مواجهه با این پیشرفت‌ها، با چالش‌های اساسی نیز در این حوزه روبه‌رو هستیم؛ موضوعی که اسپید بر آن تاکید دارد و معتقد است که مهم‌ترین چالش فعلی رادیولوژی، ارزبری شدید تمام دستگاه‌های تصویربرداری است: «وابستگی مستقیم این تجهیزات به نرخ ارز، این زنگ خطر را به‌صدا درمی‌آورد که اگر نتوانیم قیمت تمام‌شده خدمات را متناسب با هزینه‌های ورودی افزایش دهیم، نه‌فقط پیشرفت‌های فعلی متوقف خواهد شد بلکه ممکن است دچار عقبگرد نیز شویم.» نایب‌رئیس انجمن رادیولوژی ایران به استفاده از دستگاه‌هایی مانند سونوگرافی، ماموگرافی و سی‌تی‌اسکن در شهرهای کوچک و روستایی کشور اشاره می‌کند که دستاوردی برای نظام سلامت است؛ دستاوردی که لازم است با حمایت‌های مناسب حفظ شود.
دراین میان،کارشناسان تاکید دارند که به‌رغم مشکلات اقتصادی، تخصص پزشکان ایرانی باعث شده که صنعت گردشگری سلامت هم توسعه پیدا کند و بیماران بین‌المللی، برای تشخیص و درمان و استفاده از علم رادیولوژی، به ایران مراجعه کنند: «مهارت بالای متخصصان، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند رادیولوژی زنان، قلب و عروق و حتی رادیولوژی دهان و دندان، به طور طبیعی باعث جذب بیماران بین‌المللی می‌شود؛ اتفاقی که نه فقط ارزآوری دارد بلکه اعتبار علمی کشور را نیز ارتقا می‌دهد.»
اما علیرضا اسپید، نایب‌رئیس انجمن رادیولوژی ایران، از محافظت و نگهداری از سرمایه‌های جوان حوزه رادیولوژی، به عنوان یکی دیگر از چالش‌های این حوزه یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: «نکته حائز‌اهمیت دیگر، مهاجرت رادیولوژیست‌های جوان است. این افراد سرمایه‌های علمی کشور هستند. اگر نتوانیم امکانات مناسب، جایگاه شایسته و درآمد مکفی برای آنها فراهم کنیم، عملا راه مهاجرت نخبگان را هموار کرده‌ایم و سرمایه انسانی کشور را از دست خواهیم داد.» پس چه بهتر که این چرخه حمایت را حفظ کنیم تا خدماتی که امروز با تلاش فراوان توسط همین نسل ارائه می‌شود، متوقف نشود.
اسپید در این باره به جام‌جم می‌گوید: انجمن رادیولوژی ایران هم با داشتن هیات‌مدیره در 28 استان، از طریق انجمن‌های استانی، روابط میان رادیولوژیست‌ها، نظام سلامت و دانشگاه‌ها را مدیریت می‌کند: «خوشبختانه، علم رادیولوژی در ایران همگام با تحولات جهانی پیش می‌رود؛ آموزش‌ها به‌روز است و ما از نظر تجهیزات در سطح بسیار مناسبی قرار داریم. اهمیت این رشته به قدری بالاست که عملا در تمام اعمال پزشکی، رادیولوژی حکم چشم پزشک را دارد؛ به‌طوری‌که اگر تصویربرداری نباشد، در بخش‌هایی مانند مامایی یا ارتوپدی، پزشک عملا باید با چشم‌بسته کار را پیش ببرد.»
موضوعی که عبدالرسول صداقت، متخصص رادیولوژی و عضو هیات‌مدیره انجمن رادیولوژی ایران هم آن را تایید و اضافه می‌کند که تقریبا هیچ مرکز درمانی و هیچ درمانگر و پزشکی، بدون کمک رادیولوژی، نمی‌تواند در جهت تشخیص و درمان کامل و دقیق بیماری‌ها حرکت کند.
او به جام‌جم می‌گوید: «رادیولوژی چشم و نقطه مرکزی دایره تشخیص و درمان در سراسر دنیا و در همه بیمارستان‌ها است؛ چراکه در حال حاضر، رادیولوژی صرفا از دایره تشخیص خارج شده و به‌واسطه ابزارهای متنوعی که در اختیار دارد، در حوزه درمان هم نقش پررنگ و با اهمیتی دارد.»
ابزارهای متنوع و گسترده
تنوع ابزارها و روش‌ها در رادیولوژی مدرن، نشان‌دهنده گستردگی وسیع برای تشخیص و درمان در این رشته است و همین تنوع است که جایگاه رادیولوژی را از یک بخش کمکی ساده، به مرکز اصلی تشخیص و درمان در بسیاری از حوزه‌های پزشکی ارتقا داده. صداقت از تنوع ابزارهای رادیولوژی می‌گوید: «از رادیولوژی ساده که اولین و سریع‌ترین گام برای بررسی ریه، استخوان‌ها و اندام‌های داخلی است تا سی‌تی‌اسکن که تصاویر مقطعی با جزئیات بالا از بافت‌های نرم، استخوان‌ها و عروق را نشان می‌دهد و ام‌آرآی که استاندارد طلایی برای تصویربرداری دقیق از بافت‌های نرم، مغز، نخاع، عضلات و مفاصل، بدون استفاده از اشعه یونیزان است.»
عضو هیات‌مدیره انجمن رادیولوژیست ایران، به آنژیوگرافی و سنجش تراکم استخوان، به عنوان دیگر ابزارهای تشخیص و درمان بیماری‌ها اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «روش آنژیوگرافی، به رادیولوژیست اجازه می‌دهد تا رگ‌های خونی را با دقت بالا مشاهده کند و مشکلات عروقی مانند تنگی‌ها، آنوریسم‌ها یا انسدادها را تشخیص دهد؛ در رادیولوژی مداخله‌ای، آنژیوگرافی به ابزاری درمانی نیز تبدیل شده است.»
آن‌طور که اسپید توضیح می‌دهد، پیشرفت‌ها در زمینه سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی هم چشمگیر بوده است. او ادامه می‌دهد: «این فناوری‌ها علاوه‌بر دقت تشخیصی بالاتر، خطرات کمتری دارند و امکان خدمت‌رسانی به جمعیت بیشتری با هزینه تمام‌شده پایین‌تر فراهم شده است. برای مثال علم رادیولوژی این فرصت را به بیماران می‌دهد که از روش دقیق‌تر و کم‌خطرترِ سی‌تی آنژیو استفاده کنند که اطلاعات تشخیصی کامل‌تری در اختیار رادیولوژیست قرار می‌دهد.»
درواقع این تنوع ابزارها، جایگاه رادیولوژیست را به‌عنوان متخصص تصویربرداری و تفسیر تثبیت کرده است؛ متخصصی که دانش گسترده‌ای در فیزیک دستگاه‌ها، بیماری‌شناسی و نحوه بروز بیماری‌ها در تصاویر مختلف دارد.
فراتر از تشخیص
نایب‌رئیس انجمن رادیولوژی ایران معتقد است که فراتر از تشخیص، رادیولوژی مداخله‌ای هم بخش مهمی است که عملا از بسیاری جراحی‌های بزرگ جلوگیری کرده و انجام جراحی‌های باقیمانده را بسیار ساده‌تر می‌سازد. حالا رادیولوژی دیگر صرفا ابزاری برای دیدن مشکلات داخلی نیست بلکه خود تبدیل به بخشی حیاتی از روند درمان بیماری‌ها شده است. صداقت، عضو انجمن رادیولوژی ایران از رادیولوژی مداخله‌ای به عنوان ارزشمندترین ابعاد رادیولوژی در جهت درمان بیماری‌ها نام می‌برد.
از نظر اورادیولوژی مداخله‌ای شاخه‌ای تخصصی است که با استفاده از هدایت تصویربرداری مثلا سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی، روش‌های درمانی کم‌تهاجمی را مستقیما در محل بیماری انجام می‌دهد: «یکی از جنبه‌های رادیولوژی مداخله‌ای، نمونه‌برداری از تومورها یا توده‌های مشکوک و تخلیه کیست‌ها، آبسه‌ها و مایعات از هر قسمت بدن، تحت هدایت تصویر است. مسدود کردن رگ‌های خونی غیرضروری یا آسیب‌دیده مانند شریان‌های خون‌رسان تومورها یا باز کردن عروق مسدودشده در اندام‌ها یا حتی مغز هم یکی دیگر از جنبه‌های این علم در جهت درمان بیمار است.»
به گفته صداقت، استفاده از امواج رادیویی، امواج مایکروویو و ... برای نابودی متاستازهای کبدی که یک وضعیت بسیار کشنده است، کاربرد دارد: «علاوه‌بر اینها، درمان فیبروم‌های رحمی، با مسدودکردن عروق تغذیه‌کننده آنها که یک جایگزین مؤثر برای هیسترکتومی برداشتن رحم است هم از دیگر دستاوردهای رادیولوژی در درمان بیماری‌ها است.» به نظر می‌رسد که این روزها، متخصص رادیولوژی دیگر فقط کسی نیست که تصاویر را تفسیر می‌کند؛ بلکه با تخصص در تکنیک‌های تصویربرداری در کنار جراحان، انکولوژیست‌ها و سایر متخصصان برای درمان بیماری‌ها قدم برمی‌دارد. از نظر متخصصان، کم‌تهاجمی بودن درمان به وسیله رادیولوژی و کاهش دوران نقاهت، دو حسن چشمگیر این روش درمانی است؛ یعنی از یک سو در این روش اغلب به جای جراحی باز، تنها با ایجاد یک سوراخ کوچک درمان انجام می‌شود و از سوی دیگر، بیماران زودتر به زندگی عادی بازمی‌گردند.
ایران؛ هم رده برترین‌های جهان
«هیچ اقدامی در حرفه رادیولوژی وجود ندارد که رادیولوژیست‌های دنیا انجام بدهند و رادیولوژیست‌های کشور ما نتوانند.»این جمله‌ای است که صداقت،عضوانجمن‌رادیولوژی‌ایران باقاطعیت برآن تاکید می‌کندوازحضور رادیولوژیست‌های ایرانی در میان برترین‌های جهان می‌گوید. اما از نظر متخصصان این حوزه، در مواجهه با این پیشرفت‌ها، با چالش‌های اساسی نیز در این حوزه روبه‌رو هستیم؛ موضوعی که اسپید بر آن تاکید دارد و معتقد است که مهم‌ترین چالش فعلی رادیولوژی، ارزبری شدید تمام دستگاه‌های تصویربرداری است: «وابستگی مستقیم این تجهیزات به نرخ ارز، این زنگ خطر را به‌صدا درمی‌آورد که اگر نتوانیم قیمت تمام‌شده خدمات را متناسب با هزینه‌های ورودی افزایش دهیم، نه‌فقط پیشرفت‌های فعلی متوقف خواهد شد بلکه ممکن است دچار عقبگرد نیز شویم.» نایب‌رئیس انجمن رادیولوژی ایران به استفاده از دستگاه‌هایی مانند سونوگرافی، ماموگرافی و سی‌تی‌اسکن در شهرهای کوچک و روستایی کشور اشاره می‌کند که دستاوردی برای نظام سلامت است؛ دستاوردی که لازم است با حمایت‌های مناسب حفظ شود.
دراین میان،کارشناسان تاکید دارند که به‌رغم مشکلات اقتصادی، تخصص پزشکان ایرانی باعث شده که صنعت گردشگری سلامت هم توسعه پیدا کند و بیماران بین‌المللی، برای تشخیص و درمان و استفاده از علم رادیولوژی، به ایران مراجعه کنند: «مهارت بالای متخصصان، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند رادیولوژی زنان، قلب و عروق و حتی رادیولوژی دهان و دندان، به طور طبیعی باعث جذب بیماران بین‌المللی می‌شود؛ اتفاقی که نه فقط ارزآوری دارد بلکه اعتبار علمی کشور را نیز ارتقا می‌دهد.»
اما علیرضا اسپید، نایب‌رئیس انجمن رادیولوژی ایران، از محافظت و نگهداری از سرمایه‌های جوان حوزه رادیولوژی، به عنوان یکی دیگر از چالش‌های این حوزه یاد می‌کند و ادامه می‌دهد: «نکته حائز‌اهمیت دیگر، مهاجرت رادیولوژیست‌های جوان است. این افراد سرمایه‌های علمی کشور هستند. اگر نتوانیم امکانات مناسب، جایگاه شایسته و درآمد مکفی برای آنها فراهم کنیم، عملا راه مهاجرت نخبگان را هموار کرده‌ایم و سرمایه انسانی کشور را از دست خواهیم داد.» پس چه بهتر که این چرخه حمایت را حفظ کنیم تا خدماتی که امروز با تلاش فراوان توسط همین نسل ارائه می‌شود، متوقف نشود.