شفقنا- اجلاسیه اساتید حوزه علمیه قم با موضوع «حوزه پیشرو و سرآمد» که در سالن همایش‌های مدرسه علمیه امام کاظم (ع) برگزار شد. در این گردهمایی، حضرت آیت الله جوادی آملی بر ضرورت تناسب فقه و اصول حوزه با نیازهای زمان تاکید کرده و گفتند اگر برخی مسائل در جامعه کارآمدی ندارند، شایسته است با اجتهاد عمیق و بازخوانی مبانی اصلاح شوند.
برای مشاهده تصاویر اینجا کلیک کنید
گزارش شفقنا از گردهمایی اجلاسیه اساتید حوزه علمیه قم را بخوانید:
حضرت آیت الله جوادی آملی در اجلاسیه اساتید حوزه علمیه قم ضمن تقدیر از تلاش‌های علمی و پژوهشی اساتید و دانش‌پژوهان حوزه، بر ضرورت تعمیق اندیشه دینی و تقویت بنیه علمی و عقلی حوزه‌های علمیه تأکید کردند.
ایشان در آغاز سخنان خود با تجلیل از عالمان و پژوهشگران حاضر در اجلاس بيان داشتند: از کوشش و تلاش کسانی که با ایراد سخن یا ارائه مقاله بر وزن علمی این نشست افزودند، حق‌شناسی می‌کنیم و از ذات اقدس اله مسئلت داریم نظام پایدار امامت و امت ایران اسلامی را در سایه لطف ولی‌عصر عجل‌الله تعالی فرجه الشریف حفظ فرماید.
رسالت اصلی حوزه های علمیه شناخت ریشه های جاهلیت و زدودن آنهاست
ایشان در ادامه بیان داشتند: رسالت اصلی حوزه‌های علمیه تنها تعلیم و جهل‌زدایی نیست، بلکه فراتر از آن، مبارزه با جاهلیت است. در نظام امامت و امت، صرف علم‌آموزی و رفع جهل کافی نیست؛ باید ریشه‌های جاهلیت شناخته و زدوده شود. آنچه صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها در خطبه فدکیه فرمودند، نمونه‌ای از همین بیداری در برابر جاهلیت بود چرا که وقتی افرادی در مقابل امامت قرار می گیرند، این دیگر جهل نیست، بلکه جاهلیت است.
ایشان تأکید کردند: حوزه‌ها و دانشگاه‌ها باید در کنار تعلیم و تربیت، با همه اشکال جاهلیت در عرصه‌های فکری، اخلاقی و اجتماعی مبارزه کنند.در نظام امامت و امت، معصیت و انحراف صرفاً خطا نیست، بلکه بازگشت به جاهلیت است. عالم دینی باید بتواند جاهلیت زمان خود را بشناسد و برای زدودن آن قیام کند.
حوزه و دانشگاه با همه اشکال جاهلیت مبارزه کنند
حضرت آیت‌الله جوادی آملی با تأکید بر تفاوت میان «جهل» و «جاهلیت» بیان داشتند: اگر در یک نظام، معصیت و مفاسدی مانند اختلاس و تبعیض رخ دهد، مردم احساس بی اعتمادی و فاصله می کنند و آن نظام بی پناه می شود؛ زیرا این دیگر جهل نیست، بلکه جاهلیت است. کسی که می‌خواهد نظامش، نظام امامت و امت باشد، چه به‌صورت مستقیم و چه به‌صورت نیابت، باید بداند که جاهلیت غیر از جهل است. جاهلیت تنها ناآگاهی علمی نیست؛ جاهلیت پدیده‌ای فراتر از جهل فردی است و ریشه در ساختارهای نادرست دارد. حوزه و دانشگاه، مسجد و حسینیه، هرکدام رسالت ویژه‌ای دارند، اما همه باید در مسیر زدودن جاهلیت حرکت کنند؛ زیرا جاهلیت، ضد نظام امامت و امت است.
ایشان تأکید کردند: در نظام امامت و امت، صرف علم‌آموزی و تبلیغ کافی نیست، بلکه شناخت و مبارزه با جاهلیت، وظیفه اصلی حوزه‌ها و مراکز علمی و دینی است.
حوزه با منطق و فلسفه غنی به نیازهای فکری جامعه پاسخ دهد
ایشان با اشاره به نقش عقل در منظومه فکری اسلام افزودند: مرحوم کلینی در مقدمه کتاب کافی می گوید که قطب فرهنگی یک ملت، عقل است؛ اگر حوزه بخواهد در مسیر امامت حرکت کند، باید عقلانیت را تقویت کند و در کنار فقه و اصول، منطق و فلسفه‌ای قوی و غنی داشته باشد تا بتواند به نیازهای فکری جامعه پاسخ دهد.
ایشان در بخش دیگری از سخنان خود با یاد از فقهای نامدار شیعه، از جمله مرحوم کلینی، صدرالمتألهین، نائینی و دیگر بزرگان حوزه، بر ضرورت بازخوانی عمیق مباحث منطقی و اصولی تأکید کردند و بیان داشتند: اصول ما غنی و پرمایه است، اما جای برخی مباحث عمیق در آن خالی است و باید این خلأها را پر کرد تا حوزه بتواند پاسخ‌گوی مسائل نوپدید باشد.
فقه و اصول باید پاسخ‌گوی نیازهای زمان باشد
ایشان در ادامه با اشاره به جایگاه فقه در نظام امامت و امت بیان داشتند: در جامعه اسلامی باید نظام فقهی و قضایی به گونه‌ای باشد که با مبانی امامت هماهنگ شود. همچنین فقه و اصول باید پاسخ‌گوی نیازهای زمان باشد و با منطق قوی و بینش دقیق به میدان بیاید. اگر برخی از مسائل در جامعه امروز کارآمدی ندارد، باید با اجتهاد عمیق و بازخوانی مبانی اصلاح شود.
حضرت آیت‌الله جوادی آملی در پایان سخنان خود ضمن دعا برای موفقیت اساتید و فضلای حوزه علمیه قم گفتند: اگر کسی استعداد دارد، موظف است با جدیت در مسیر علم، عقل و ایمان گام بردارد. حوزه باید عالمان آگاه، خردمند و شجاع تربیت کند تا در برابر جاهلیت‌های نوین، نظام امامت و امت را پاسداری نمایند. امیدواریم تلاش‌های همه شما مقبول درگاه الهی و مورد رضایت ولی‌عصر ارواحنا فداه قرار گیرد.
اساتید با عمل خود طلاب را به تقوا و معنویت رهنمون کنند
آیت الله محمدمهدی شب زنده دار در این گردهمایی با اشاره به نقش محوری حوزه‌های علمیه در صیانت از شریعت و معارف دینی اظهار کرد: حوزه‌های علمیه حقیقتاً حافظ و نگاه‌دارنده شریعت مقدس و آموزه‌های الهی هستند و برکات فراوان اسلام عزیز مرهون تلاش‌های عالمان و ارکان حوزه، به‌ویژه اساتید معظم است که ستون‌های استوار این نهاد علمی محسوب می‌شوند.
دبیر شورای عالی حوزه های علمیه با اشاره به اهمیت جایگاه استاد در نگاه اسلام افزود: در روایات متعدد و سخنان بزرگان دین همچون صاحب جواهر، علامه حلی و دیگر فقها، بر این نکته تأکید شده است که استاد و معلمِ تراز اسلام، تنها کسی نیست که علم را منتقل می‌کند؛ بلکه باید در کنار آموزش علمی، خود متخلق به اخلاق الهی باشد و با عمل خود، شاگردان را به سمت تقوا و معنویت رهنمون سازد.
وی تصریح کرد: استادی که تنها به انتقال محفوظات علمی اکتفا کند، از نظر اسلام استاد کامل نیست؛ بلکه مدرسی مورد رضای الهی است که در کنار تدریس، عامل به علم باشد و فضائل اخلاقی و معنویت را با رفتار و سیره خود به طلاب منتقل کند.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه در ادامه سخنان خود به کلامی از امام سجاد(ع) در رساله‌الحقوق اشاره کرد و گفت: امام زین‌العابدین(ع) در این رساله که بسیاری از فقهای بزرگ در آغاز یا پایان آثار خود به آن استناد کرده‌اند، درباره حق شاگردان بر استاد می‌فرمایند: “بدان که خداوند متعال تو را در جایگاهی قرار داده که امانت‌دار علم الهی برای شاگردان خود هستی، پس مغرور مشو؛ چراکه آنچه داری از خزانه علم خداست.”
آیت‌الله شب‌زنده‌دار افزود: استاد باید بداند دانشی که در اختیار دارد، از خود او نیست بلکه نعمتی است الهی که خداوند از گنجینه علم خویش در اختیارش قرار داده است. بنابراین در مسیر تعلیم، باید با حسن خلق، حلم و بردباری با شاگردان رفتار کند و از خشونت، غضب یا تحقیر آنان بپرهیزد.
وی در ادامه با اشاره به سخن مرحوم مجلسی اول در روضه المتقین بیان کرد: ممکن است شاگردی در یادگیری کُند باشد، یا در پرسش‌های خود آداب لازم را رعایت نکند؛ اما استاد نباید در برابر چنین رفتارهایی واکنش تند یا ناصوابی نشان دهد. بلکه وظیفه اوست که با صبر، حوصله و تکرار مطالب، زمینه رشد علمی و اخلاقی شاگرد را فراهم کند.
وی در ادامه تأکید کرد: اساتید حوزه باید همان‌گونه که در علم مجاهدت می‌کنند، در اخلاق و تربیت نفوس نیز کوشا باشند؛ چراکه تعلیم حقیقی تنها از راه گفتار حاصل نمی‌شود، بلکه با سیره، رفتار و منش استاد در ذهن و جان شاگرد ماندگار می‌گردد.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه با اشاره به سیره اخلاقی علمای بزرگ حوزه، بر ضرورت رعایت نیت الهی و حسن خلق در تدریس و تربیت طلاب تأکید کرد و گفت: استادی که در کنار علم، اخلاص و فروتنی را رعایت کند، مشمول عنایات الهی و افزایش علم خواهد شد.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با اشاره به سیره و روش علمی و اخلاقی برخی از بزرگان حوزه از جمله آیت‌الله محمد فشارکی(ره)، آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری(ره)، آیت‌الله نائینی(ره) و آیت‌الله اصفهانی(ره)، گفت: بر اساس نقل آیت‌الله شیخ مرتضی حائری(ره) از پدر بزرگوارشان، ایشان همواره تأکید داشتند که اگر طلبه‌ای در مباحث علمی سؤالی دارد یا اشکالی برایش پیش آمده، استاد باید با صبر و حوصله پاسخ‌گو باشد و در این مسیر، نیت خود را تنها برای رضای خدا قرار دهد.
وی افزود: عالم و استاد باید سه جهت را رعایت کند؛ نخست، نیت الهی در تدریس و پاسخ به پرسش‌های طلاب؛ دوم، رعایت شیوه نیکو در بیان، استدلال و انتقال مطلب؛ و سوم، حفظ اخلاق و رفتار شایسته در برخورد با شاگردان. اگر استاد این سه شرط را رعایت کند، خدای متعال علم او را افزایش می‌دهد و بر توفیقاتش می‌افزاید.
دبیر شورای عالی حوزه های علمیه در ادامه با اشاره به تأثیر منفی اخلاق نامناسب بر علم و جایگاه اجتماعی استاد، گفت: اگر کسی در مسیر تعلیم، بخل ورزد و دانش خود را از دیگران دریغ کند یا در رفتار و گفتار اخلاق نیکو را رعایت نکند، سنت الهی بر این است که علم و احترام او را از وی سلب کند.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با بیان اینکه رفتار استاد تأثیری عمیق‌تر از درس اخلاق بر شاگردان دارد، اظهار داشت: وقتی شاگرد در کلاس مشاهده کند که استاد با خضوع و تقوای الهی سخن می‌گوید و خود را در محضر خداوند می‌بیند، این حالت معنوی بیش از هر درس اخلاقی در روح شاگرد اثر می‌گذارد.
عالمانی را باید پرورش داد که در دل آنان حب به ریاست، جاه و مقام نباشد
عضو فقهای شورای نگهبان تصریح کرد: شاگردانی که در محضر چنین استادانی تربیت می‌شوند، علم را همراه با اخلاق، تواضع و احترام به بزرگان می‌آموزند و این تلفیق، روح علم دینی را زنده نگاه می‌دارد. مرحوم علامه طباطبایی نیز توصیه می‌فرمودند که در درس آیت‌الله العظمی بروجردی شرکت کنید تا شخصیت معنوی و اخلاقی در کنار علم به دست آورید؛ چرا که حضور در محضر چنین استادانی موجب تعالی علمی و اخلاقی انسان می‌شود.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با تأکید بر نقش تعیین‌کننده اساتید در شکل‌گیری شخصیت طلاب، گفت: اثرگیری انسان از استاد بسیار بالاست. این نکته‌ای است که باید همواره مورد توجه اساتید معظم قرار گیرد. حضرت بقیةالله الأعظم (ارواحنا فداه) از همه حوزویان، به‌ویژه از اساتید گرانقدر، این انتظار قطعی را دارند که در کنار ارتقای سطح علمی و ابتکارات در عرصه‌های فکری و معرفتی، عالمانی را تربیت کنند که خداترس و اهل تقوا باشند.
وی افزود: عالمانی را باید پرورش داد که در دل آنان حب به ریاست، جاه و مقام نباشد؛ اگر خدمتی می‌کنند، اگر به جایگاهی می‌رسند یا مسئولیتی بر عهده می‌گیرند، انگیزه‌ای جز تقرب به خدای متعال، ادای وظیفه و پیشبرد اهداف الهی نداشته باشند.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه تصریح کرد: رهبر انقلاب در پیام‌های ارزشمند خود که برخاسته از تجربیات ممتد ایشان در عرصه‌های علمی، سیاسی و اجتماعی است بارها بر ضرورت تربیت «عالمان مهذّب» تأکید فرموده‌اند؛ عالمانی که هم خود اهل تهذیب نفس باشند و هم بتوانند تهذیب‌کننده طلاب و دانش‌پژوهان حوزه علمیه شوند، تا هر یک از آنان بتوانند در عرصه علم، تربیت و اثرگذاری اجتماعی، رسالت یک عالم دینی را به‌خوبی ایفا کنند.
وی خاطرنشان کرد: به وضوح محسوس است که در شهرها و مناطقی که عالمی خداترس و الهی حضور دارد، مردم آن نواحی نیز به حالت معنوی و الهی درمی‌آیند، خداترس می‌شوند و به ارزش‌های دینی و اخلاقی روی می‌آورند.
وی افزود: اگر حضرت امام خمینی(قدّس‌سرّه) توانست با اتکا به ایمان و تقوا، ملتی بزرگ و پهناور را در برابر طواغیت و مستکبران عالم بسیج کند، ریشه این اثرگذاری جز در علم عمیق و خداترسی و اخلاق حمیده آن بزرگوار نبود.
تواضع و اخلاص بزرگان الگوی طلاب باشد
آیت‌الله شب‌زنده‌دار با اشاره به شخصیت علمی و معنوی مرحوم آیت‌الله خوانساری اظهار داشت: آیت‌الله خوانساری در روزهای پنج‌شنبه و جمعه در همین قم، با خلوص نیت و روحیه خدمت، به تألیف اثر ارزشمند جامع‌المدارک مشغول بودند. ایشان هرگاه طلاب گردشان جمع می‌شدند، نگارش خود را کنار می‌گذاشتند و با آنان به گفت‌وگو و پاسخ‌گویی می‌پرداختند. این شیوه و رفتار نشان‌دهنده خلوص، تواضع و اخلاص بزرگان گذشته است که باید الگوی ما قرار گیرد.
عضو فقهای شورای نگهبان در ادامه با تقدیر از فعالیت‌های آیت‌الله اعرافی و مجموعه مدیران حوزه‌های علمیه افزود: آیت‌الله اعرافی با مجاهدت و دلسوزی در مسیر پیشبرد امور حوزه تلاش می‌کنند و معاونان ایشان نیز از نخبگان و چهره‌های برجسته حوزوی هستند. همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین فرخ‌فال و همکارانشان در دبیرخانه شورای عالی حوزه‌های علمیه در مسیر تحقق منویات رهبر انقلاب اسلامی و مراجع معظم تقلید گام‌های مؤثری برداشته‌اند.
دبیر شورای عالی حوزه های علمیه افزود: امیدواریم که با همکاری علما، اساتید، مدیران و فضلای حوزه، تحولی چشمگیر در جهت تحقق اهداف بلند علمی و تربیتی حوزه‌های علمیه رقم بخورد.
در نحوه اجرا و جزئیات تغییر کتب درسی باید دقت شود
آیت‌الله شب‌زنده‌دار در بخش دیگری از سخنان خود با طرح سؤالی درباره شیوه فعلی آموزش دروس استدلالی در حوزه گفت: اکنون شیوه غالب در تدریس فقه استدلالی، منحصر در مباحث مکاسب، بیع و خیارات مرحوم شیخ اعظم انصاری(رضوان‌الله‌علیه) است. البته آثار ارزشمند شیخ اعظم نقش مهمی در ارتقای سطح علمی حوزه داشته است، اما با گذشت زمان و پیشرفت مباحث باید بررسی شود که آیا ادامه همین روش برای رشد علمی حوزه‌ها کافی است یا نیازمند بازنگری هستیم.
وی در توضیح بیشتر افزود: چند سال پیش در خصوص احتمال تغییر برخی کتب درسی از جمله مکاسب گفت‌وگوهایی مطرح شد. در آن زمان، بنده خدمت استاد بزرگوار آیت‌الله العظمی وحید خراسانی رسیدم و این موضوع را مطرح کردم که پس از شیخ انصاری، بزرگان دیگری همچون محقق نائینی(ره)، محقق اصفهانی(ره) و آیت‌الله خویی(ره) مباحث فقهی را توسعه داده و استدلالات عمیق‌تری ارائه کرده‌اند. ایشان در پاسخ فرمودند: اگر این تغییرات با هدف تنقیح و ارتقای محتوا صورت گیرد، امر پسندیده‌ای است. بنابراین، اشکال در اصل تغییر نیست، بلکه در نحوه اجرا و جزئیات آن باید دقت شود.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار تصریح کرد: حوزه باید گروه‌هایی از اساتید و محققان تشکیل دهد تا این مسیر علمی را بررسی و پیشنهادهای اصلاحی ارائه کنند. لازم است فرآورده‌های علمی جدید در دبیرخانه شورای عالی حوزه‌های علمیه جمع‌آوری و مورد ارزیابی قرار گیرد تا مسیر تحول و پیشرفت علمی تسهیل شود.
اساتید، تحول در تدریس فقه استدلالی را بررسی کنند
دبیر شورای عالی حوزه های علمیه در پایان خطاب به اساتید اظهار کرد: سؤال اساسی این است که آیا روش کنونی تدریس فقه استدلالی باید ادامه یابد یا لازم است در کنار آن، یک دوره فقه استدلالی در سطح گنجانده شود؛ همان‌گونه که در گذشته نیز مرسوم بوده است. از اساتید حوزه می‌خواهیم که نظرات و استدلال‌های خود را به دبیرخانه شورای عالی، آیت‌الله اعرافی و معاونت آموزش حوزه ارائه دهند تا تصمیماتی شایسته و متناسب با نیازهای روز حوزه اتخاذ شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین علی اصغر همتیان هم با اشاره به پیام رهبر انقلاب به مناسبت یکصدمین سالگرد بازتأسیس حوزه علمیه قم، گفت: این پیام راهبردی محوریت حوزه را بر «پیشرو و سرآمد» بودن قرار داده و برای اجرایی کردن آن، اجلاسیه اساتید حوزه با طراحی ۹ کمیسیون و مشارکت تمامی اساتید سطوح علمی حوزه قم برگزار شد.
وی افزود: جلسات کمیسیون‌ها از نیمه خردادماه آغاز شد و با دستور مدیر حوزه‌های علمیه، تا امروز حداقل بیست و هفت جلسه برگزار شده است. با توجه به محدودیت‌های زمانی اجلاسیه، گزارش کمیسیون‌ها در قالب ارائه پنج کمیسیون اصلی ارائه شد.
معاون آموزش حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: امکان ثبت‌نام اساتید از ابتدای مردادماه فراهم شد و ثبت‌نام‌ها به‌موقع انجام شد. همچنین تلاش شد انتخاب درس طلاب در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام گیرد که بررسی‌های میدانی نشان از موفقیت نسبی این اقدام دارد.
همتیان خاطرنشان کرد: در سال‌های شیوع ویروس کرونا به دلیل شرایط کشور، مدارس در نقاط مختلف شهر ایجاد شدند، اما سیاست حوزه بر تجمیع مدارس بوده و تعداد مدارس از ۱۶۸ مدرسه قم در زمان کرونا به ۷۵ مدرسه کاهش یافت که از این تعداد، ۱۶ مدرسه اصلی محسوب می‌شوند. بیشتر طلاب در مدارس مرکزی همچون حرم مطهر، فیضیه، دارالشفا، مدرسه امام کاظم(ع) و مدرسه آیت‌الله گلپایگانی مستقر هستند.
فعالیت دو هزار استاد سطح عالی و خارج در حوزه علمیه قم
وی همچنین به رشد اساتید اشاره کرد و گفت: تعداد اساتید سطوح عالی و خارج حوزه از سال ۱۳۹۶ تاکنون بیش از ۱۰۰ درصد افزایش یافته است. در سال ۱۳۹۶، تعداد اساتید ۹۷۰ نفر بود و در سال جاری بیش از دو هزار استاد در سطح عالی و خارج فعالیت می‌کنند که یک ظرفیت ارزشمند برای حوزه است.
معاون آموزش حوزه علمیه قم در ادامه گفت: در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به حضور طلاب در مدارس مرکزی حوزه شده است تا فضای آموزشی رونق بیشتری پیدا کند.
تاکید بر تقویت دروس آزاد و تسهیل روند امتحانات و پایان‌نامه‌ها
وی با اشاره به اهمیت دروس آزاد در حوزه‌های علمیه گفت: مدیر محترم حوزه‌های علمیه در جلسات متعدد آموزشی بر تقویت این دروس تاکید ویژه داشته‌اند. حوزه علمیه قم با تقویت آموزش و نظم بخشی به مدارس، سال تحصیلی جدید را با موفقیت آغاز کرد.
وی افزود: امسال دروس فقه و اصول پایه‌های پنج و شش نیز به صورت آزاد برگزار می‌شود. در این شیوه، هر استاد واجد شرایط می‌تواند بدون نیاز به هماهنگی با مدیر یا معاون آموزشی، طبق اعلام قبلی در سامانه ثبت‌نام کند و طلبه‌ها بر اساس اختیار خود در دوره محدود کلاس‌ها شرکت می‌کنند.
همتیان توضیح داد: این دروس در مدرسه دارالشفا برگزار می‌شود و مدیر و معاونینی مشخص برای نظارت حضور دارند. به این معنا که «آزاد بودن» به معنای سهل‌انگاری نیست؛ حضور استاد و طلبه پیگیری می‌شود و کلاس‌ها با نظم مناسب برگزار می‌شوند.
امکان ثبت نام و شرکت در امتحان شفاهی در کمتر از ۴۸ ساعت
معاون آموزش حوزه علمیه قم درباره امتحانات شفاهی هم گفت: تمهیداتی فراهم شده که طلبه‌ها بتوانند در کمترین زمان ممکن در امتحان شرکت کنند. اکنون ثبت‌نام در سامانه و شرکت در امتحان شفاهی در کمتر از ۴۸ ساعت امکان‌پذیر است و حتی در صورت مراجعه فوری، امکان برگزاری امتحان همان روز نیز فراهم است.
همتیان درباره وضعیت اساتید و گروه‌های علمی حوزه علمیه قم اظهار کرد: در حال حاضر ۱۴۸۱ استاد در سامانه به عنوان مشاور و منابع علمی ثبت شده‌اند و سیاست حوزه استفاده از همه اساتید واجد شرایط در تمامی زمینه‌ها است. بیشترین سهم فعالیت‌ها نیز مربوط به فقه و اصول است.
معاون آموزش حوزه علمیه قم افزود: در دارالشفا ۱۲ گروه علمی و در ۲۰ مرکز تخصصی، ۲۸ گروه علمی فعالیت می‌کنند. در جلسه اخیر شورای مدارک، شش گروه علمی جدید نیز تایید شد که مجموع گروه‌ها به ۴۶ گروه با ۱۶۰ استاد رسید.
وی درباره روند دفاع پایان‌نامه‌ها گفت: سالانه حدود هزار پایان‌نامه در حوزه علمیه قم دفاع می‌شود، یعنی به طور متوسط روزانه سه پایان‌نامه در ایام کاری ارائه می‌شود. سیاست حوزه ارتقای کیفی محتوای رساله‌ها از طریق آموزش مهارت‌های پژوهشی به طلاب و اساتید و هم‌راستا کردن موضوعات با نیازهای پژوهشی جامعه و نظام است.
معاون آموزش حوزه علمیه قم اضافه کرد: ۶۰۰ موضوع پژوهشی در سامانه در دسترس طلاب است و هدف آن شناسایی نیازهای پژوهشی با استفاده از روش‌های علمی معتبر و تسهیل انتخاب موضوع است.
وی ادامه داد: مدارس علمیه در حال برنامه‌ریزی برای مواجهه درست با هوش مصنوعی، تعریف قالب‌های جدید ارزیابی، استفاده موثر از ظرفیت دروس خارج به ویژه فقه معاصر و دروس تحقیقی، انتشار هدفمند پایان‌نامه‌ها و تسهیل فرآیند بررسی‌ها با سامانه نوراک هستند.
همتیان در پایان گفت: تلاش ما همواره بر تکریم اساتید و طلبه‌ها متمرکز است و استادان در تمامی ساعات مراجعه، بدون محدودیت زمانی پذیرای طلاب هستند.