خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب‌شده پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می‌کند.
آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته‌ایم، مروری بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آنها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهن‌مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حال‌مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.
در صدوپنجاه‌وهفتمین شماره از این روایت رسانه‌ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «دو روی سکه» به آهنگسازی سعید شهرام رفتیم که در زمان خود تبدیل به یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین محصولات موسیقایی مرتبط با سینمای ایران به ویژه «سینمای بدنه» شد و توانست جای خود را در فهرست ماندگارترین موسیقی فیلم‌های مرتبط با سینمای ایران ثبت کند. فضایی نوستالژیک که از موسیقی آن همچنان در تیتراژ و موسیقی متن برخی از آثار تصویری و نماهنگ‌ها بی اجازه یا با اجازه استفاده می‌شود و آن قدر محبوب است که بتوان از آن به عنوان یکی از خاطره سازها یاد کرد.
فیلم «دو روی سکه» اثری به کارگردانی محمد متوسلانی و تهیه کنندگی یدالله شهیدی، محمد متوسلانی وحسین فرح بخش و عبدالله علیخانی است که به سال ۱۳۷۱ تولید و در دی ماه سال ۱۳۷۲ روی پرده سینماها رفت و به واسطه سوپراستاری به نام ابوالفضل پورعرب توانست در جذب مخاطب نیز به توفیقاتی دست پیدا کند.
این فیلم سینمایی که فریدون جیرانی و محمد متوسلانی آن را به صورت مشترک نوشته‌اند، روایت‌گر بخش از زندگی شخصیتی به نام امیر است که پس از سه سال از زندان آزاد و مشغول به کار در یک مبل فروشی می‌شود. آشنایی امیر با هما و قرار ازدواج با او سبب می‌شود تا با روحیه وجدیت بیشتری به کار ادامه دهد اما اتفاقاتی منجر به تولد قصه‌های دیگر می‌شود.
ابوالفضل پورعرب، احمد هاشمی، لیلا مصدقی، مرتضی ضرابی، نادیا دلدارگلچین، منوچهر حامدی، امین حیایی، سیامک عافیت، عباس قاجار، هادی صادق پور، ملیحه نصیری، عیسی صفایی، سیامک قدکچیان، زهره صفوی، مجید فراهانی از جمله هنرمندانی بودند که در این فیلم سینمایی به عنوان بازیگر حضور داشتند.
اما همان طور که گفته شد، فارغ از مباحث متعددی که می‌توان درباره بخش‌های مختلف فنی و هنری این فیلم سینمایی متعلق به دهه هفتاد نوشت و روایت کرد، این موسیقی متن و تیتراژ فیلم به آهنگسازی سعید شهرام بود که توانست به عنوان یکی از مهم‌ترین مولفه‌های معرفی این فیلم در فهرست بلندبالای آثار سینمای ایران ثبت شود. فرآیندی خاطره‌ساز که وقتی بیننده در تیتراژ ابتدایی با صحنه‌های قبل از آزادی پورعرب از زندان مواجه می‌شود و بعد از مدتی سکوت، موسیقی به این میزانسن اضافه می‌شود، حال و هوای متفاوتی را برایش رقم می‌زند.
در این منظر فارغ از جنبه‌های متفاوت و نوستالژیکی که پردازش موسیقی به مخاطب ارائه می‌دهد، تلاش آهنگساز برای نمایش عناصری چون تضاد و دوگانگی، ایجاد فضای عاطفی، تقویت حس تنهایی انسان در جامعه مدرن امروزی از جمله مولفه‌هایی است که در درون ملودی این فیلم سینمایی شنیده می‌شود. در واقع سعید شهرام با درک عمیقی از این فضا، توانست موسیقی‌ای خلق کند که نه تنها همراه فیلم باشد، بلکه خود به یک «شخصیت» مستقل و ماندگار تبدیل شود. این در حالی است که تیتراژ آغازین فیلم، یکی از ماندگارترین تیتراژهای تاریخ سینمای ایران است که با ارائه مشخصاتی درست از تکنیک و احساس به عبارتی اندوه شیرینی را در یک اثر تقریباً پلیسی به مخاطب ارائه می‌دهد.
بر این اساس می‌توان چنین برداشت کرد که موسیقی سعید شهرام برای فیلم «دو روی سکه» یک مکمل کم نقص در همراهی با کلیت داستان است که حتی در مقاطعی فراتر از یک همراه ساده ایفای نقش کرده است. کما اینکه بسیاری از مخاطبان، فیلم را با موسیقی‌اش به خاطر می‌آورند و می‌توان مدعی شد این موسیقی حتی به صورت مستقل نیز قابل شنیدن و لذت بردن است. این موسیقی توانسته مولفه «انتقال احساس بدون گفتار» را به درستی انتقال دهد.
در نهایت، می‌توان گفت سعید شهرام با درک درست از فضای فیلم و استفاده از ملودی‌هایی ساده اما عمیق، اثری خلق کرده که مانند خود فیلم «دو روی سکه»، روی دیگری نیز دارد؛ رویی که متعلق به خاطرات جمعی چند نسل از ایرانیان است و هر بار شنیدنش، موجی از حس نوستالژی و تأثر زیبا را به همراه می‌آورد.
سعید شهرام از جمله هنرمندانی است که تحصیلات آکادمیک در حوزه موسیقی دارد. وی چندی پیش در گفتگویی با خبرنگار مهر درباره آهنگسازی در سینما توضیح داد: هرچه یک آهنگساز، فیلم را بیشتر بشناسد و راجع به مراحل گوناگون تولید فیلم آگاهی داشته باشد، نتایج بهتری از کار خود خواهد گرفت. از طرفی تولید یک فیلم کاری است گروهی و نمی‌توان عوامل مختلف را منفک از یکدیگر در نظر گرفت حتی کار یک تدوین گر و فیلمبردار، قطعاً بر احساس یک آهنگساز تاثیر می‌گذارد.
وی که طی سال‌های فعالیت خود در عرصه موسیقی فیلم برای آثاری چون «تک درختها» به کارگردانی سعید ابراهیمی فر، «مخمصه» به کارگردانی محمدعلی سجادی، «جعبه موسیقی» به کارگردانی فرزاد موتمن، «ارتفاع ۴۵/۶» به کارگردانی سیامک شایقی و «بالاتر از آسمان» به کارگردانی فریدون حسن پور آهنگسازی کرده طی این گفتگو بود که درباره مراحل ساخت موسیقی فیلم‌هایی که به عنوان آهنگساز در آنها حضور داشته، گفت: از ابتدا، پس از خواندن فیلمنامه، خود را در جریان تولید فیلم قرار می‌دهم و به‌طور متناوب در صحنه‌های فیلمبرداری حاضر می‌شوم. همین امر به درک بهتر و بیشتر فضای فیلم، کمک فراوانی می‌کند. در ضمن به‌طور مستقیم با عوامل اصلی فیلم و فضای کاری آنها ارتباط برقرار می‌کنم. حتی سعی می‌کنم در مراحل مونتاژ و صداگذاری هم حضور داشته باشم. البته زمانی هم پیش می‌آید که فیلم در مراحل نهایی تولید، یعنی مونتاژ به من پیشنهاد می‌شود. در چنین شرایطی به هر آنچه که از فیلم می‌بینم محدود می‌شوم و برای همین سعی می‌کنم از پتانسیل‌های دیگری برای ساختن موسیقی استفاده کنم.
به هر حال آنچه در موسیقی متن و تیتراژ فیلم سینمایی «دو روی سکه» به آهنگسازی سعید شهرام می‌توان به آن اشاره کرد، تلاش، توجه و تمرکز آهنگساز برای ارائه جلوه‌ای از موسیقی در فیلم آن هم با امکانات ناچیز آن دوران است؛ موسیقی که دربرگیرنده انتقال حس تعقیب و گریز در کنار عناصر احساسی است و فضای ملودی‌ها را با تنوع به مخاطب و شنونده ارائه می‌دهد. فرآیندی حساس که اگر آهنگساز در هرکدام از مولفه ها زیاده‌روی کند، بی شک نباید منتظر پروژه‌ای شنیدنی و ماندگار بود. کما اینکه بسیاری از محصولات سال‌های اخیر سینمای ایران در حوزه موسیقی فیلم با چنین آفتی روبه‌رو بوده است.