به گزارش خبرگزاری حوزه از سمنان، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در همایش شهر معلمان دین و اخلاق که با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی استان سمنان، شهرستان شاهرود، نهادهای استانی و جمعی از روحانیون برگزار شد، با اشاره به عنوان شهر معلمان دین و اخلاق که از سوی مقام معظم رهبری به شاهرود اعطا شده است، اظهار داشت: این عنوان نه‌تنها یک افتخار معنوی، بلکه مسئولیتی تاریخی است. اگر با نگاه دقیق و پژوهشی به پیشینه این شهر بنگریم، به‌روشنی می‌توانیم مصادیق این عنوان را در میان عالمان، اندیشمندان، عارفان و فقیهان شاهرود مشاهده کنیم.
دین و اخلاق؛ دو بال یک حقیقت
در بخش دیگری ار سخنان خود، استاد خسروپناه به یکی از مباحث بنیادین فلسفه دین، یعنی نسبت میان دین و اخلاق پرداخت و گفت: یکی از پرسش‌های اصلی در فلسفه دین این است که آیا اخلاق از دین ناشی می‌شود یا دین بر پایه اخلاق استوار است؟ آیا ممکن است در دین، امری غیراخلاقی وجود داشته باشد؟
وی در تبیین تفاوت دیدگاه‌ها افزود: برخی از متکلمان اهل سنت، به‌ویژه احناف و اندیشمندانی چون تفتازانی، معتقدند حسن و قبح افعال از ذاتِ عمل ناشی می‌شود، نه از فرمان شارع. در اندیشه شیعی نیز عدالت ذاتاً نیکو و ظلم ذاتاً ناپسند است. این ارزش‌ها از عقل و فطرت انسانی سرچشمه می‌گیرند، نه صرفاً از امر الهی. خداوند به‌واسطه حکمت ذاتی خویش، هرگز فرمانی غیراخلاقی صادر نمی‌کند.
عدالت؛ حقیقتی ازلی در پیوند دین، اخلاق و عرفان
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه سخنان خود در همایش شهر معلمان دین و اخلاق با تأکید بر جایگاه محوری عدالت در اندیشه انسانی و الهی، اظهار داشت: عدالت مفهومی بنیادین و جهانی است که هیچ فرهنگ، دین یا مکتب فکری از آن گریز ندارد. از افلاطون و ارسطو گرفته تا مارکس، راولز و نیچه، همگی درباره عدالت سخن گفته‌اند. این گستره نشان می‌دهد که عدالت دغدغه‌ای مشترک در تاریخ اندیشه بشری است.
وی با تبیین جایگاه عدالت در ساحت‌های گوناگون معرفت افزود: عدالت نه‌تنها در فلسفه و اخلاق، بلکه در فقه، حکمت و عرفان نیز جایگاهی اساسی دارد. در فقه، از قاعده عدالت سخن به میان می‌آید؛ در اخلاق، عدالت به‌معنای اعتدال میان افراط و تفریط است، همان‌گونه که در فضایل عفت، شجاعت و عقلانیت دیده می‌شود. در حکمت، عدالت به دوری از افراط و تفریط تعبیر می‌شود، و در عرفان نیز از ابوالحسن خرقانی و بایزید بسطامی تا ابن‌عربی و سیدعلی قاضی طباطبایی، عدالت به‌عنوان یکی از ارکان سلوک الهی مطرح است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد: اگر به آثار و آرای هر متفکری در جهان بنگریم، یک نقطه مشترک خواهیم یافت و آن، تلاش برای درک و تحقق عدالت است. این حقیقت نشان می‌دهد که عدالت صرفاً یک قرارداد یا ساخت اجتماعی نیست، بلکه واقعیتی ازلی و ابدی است که هم عقل و هم وحی بر آن گواهی می‌دهند.
سه ستون اخلاق دینی؛ عدالت، صداقت و محبت
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه در بخش دوم سخنان خود با تبیین پیوند جوهری میان دین، اخلاق، عرفان و فقه، اظهار داشت: عالمان اخلاق بر این باورند که عقل، به‌تنهایی برای تشخیص مصادیق عدالت و ظلم کافی نیست. برای فهم دقیق عدالت، نیازمند هدایت الهی و پیروی از راه راست هستیم. از همین رو، خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ.
وی در ادامه سه مفهوم کلیدی در اخلاق دینی را معرفی کرد و گفت: عدالت، صداقت و محبت سه رکن اساسی اخلاق دینی هستند. محبت نیز، همانند عدالت و صداقت، هم از سوی عقل عملی و هم از سوی شریعت تأیید شده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ادامه سخنان خود با اشاره به بزرگان عرفانی و دینی شاهرود اظهار داشت: این پرسش مطرح است که چرا عارفانی چون ابوالحسن خرقانی و بایزید بسطامی تا این اندازه مورد احترام و علاقه مردم قرار گرفته‌اند؟ علت آن است که پیوند آنان با خداوند، پیوندی صادقانه، عاشقانه و آمیخته با محبت بود. انسانی که در ارتباط خود با خدا صادق است، ناگزیر در رفتار با مردم نیز عدالت، صداقت و محبت را متجلی می‌سازد.
وی با اشاره به ریشه‌های درونی انحراف اخلاقی و رفتاری افزود: این خودِ خیال باطل ماست که انسان را در بند می‌کشد. گناه، گفتار ناروا و کردار ناپسند، همگی از همین منشأ درونی سرچشمه می‌گیرند. راه رهایی از این بند، در اتصال صمیمانه و عاشقانه با خداوند است؛ همان وصلی که روح را از خودبینی و خودخواهی می‌رهاند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه با تأکید بر جایگاه جهانی عرفای شاهرود تصریح کرد: چنین عمق فکری و معنوی را در کمتر نقطه‌ای از جهان می‌توان یافت. من در سفرهای علمی و فرهنگی خود به کشورهای مختلف دیده‌ام که نام خرقانی و بسطامی در میان اندیشمندان جهان شناخته‌شده و محترم است. این امر، گویای جهانی‌بودن میراث معنوی شاهرود است.
شاهرود؛ مکتب فقه، حکمت و اخلاق
حجت‌الاسلام والمسلمین خسروپناه در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به عالمان برجسته فقهی و فلسفی این منطقه اظهار داشت: شاهرود، زادگاه عالمانی است که هم فقیه و هم عارف بوده‌اند؛ هم حکیم و هم اخلاق‌مدار. از جمله می‌توان به آیت‌الله شیخ علی عابدی شاهرودی و نیز فقهای بزرگی همچون آیت‌الله‌العظمی سید محمود حسینی شاهرودی، آیت‌الله‌العظمی سید محمود شاهرودی و آیت‌الله‌العظمی سید حسن مرتضوی اشاره کرد که از استادان برجسته فقه در مشهد مقدس به‌شمار می‌روند.
وی با اشاره به مطالعه آثار این بزرگان ادامه داد: مهم‌ترین ویژگی مشترک آنان، پیوند میان فقه و اخلاق است. فقه اصیل اسلامی از اخلاق جدا نیست؛ زیرا بسیاری از قواعد فقهی همچون لا ضرر و لا ضرار مستقیماً از مبانی اخلاقی سرچشمه می‌گیرد.
ضرورت بازشناسی مکتب شاهرود برای نسل جوان
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به مکاتب گوناگون فلسفه اسلامی گفت: در تاریخ فلسفه و حکمت اسلامی، مکاتبی چون مکتب اصفهان و مکتب تبریز مطرح شده‌اند، اما شاهرود نیز صاحب مکتبی حکمی و عرفانی است که ریشه در آثار و اندیشه‌های خرقانی، بسطامی، عابدی شاهرودی و دیگر فقها و عارفان این دیار دارد. وظیفه امروز ما این است که این مکتب را بازخوانی و تبیین کنیم، به‌ویژه برای نسل جوان و نوجوان که تشنه شناخت این میراث عظیم‌اند.
وی در بخش پایانی سخنان خود هشدار داد: اگر نسل جوان با عرفا، فقها و حکمایی چون ابوالحسن خرقانی، بایزید بسطامی و دیگر بزرگان شاهرود آشنا نشوند، هویت ایرانی ـ اسلامی ما در معرض خطر قرار خواهد گرفت. و اگر این هویت از میان برود، تردیدی نیست که نتیجه کوتاهی‌ها و غفلت‌های ما خواهد بود.