با گسترش استفاده از دوربین‌های هوشمند در جاده‌ها و معابر شهری، بسیاری از رانندگان این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا این فناوری واقعا عادلانه عمل می‌کند یا خیر. از یک سو، دوربین‌ها دقت بالایی در ثبت سرعت غیرمجاز، عبور از چراغ قرمز و تخلفات مشابه دارند و امکان خطای انسانی را به حداقل می‌رسانند. اما از سوی دیگر، برخی رانندگان معتقدند شرایط خاص رانندگی مانند خرابی علائم راهنمایی، شرایط اضطراری یا خطاهای سیستمی توسط دوربین‌ها در نظر گرفته نمی‌شود. همین موضوع باعث می‌شود برخی احساس كنند در حقشان بی‌عدالتی صورت گرفته است. بنابراین عدالت‌محور بودن دوربین‌ها نه‌تنها به فناوری مورد استفاده، بلکه به نحوه تفسیر و بررسی تخلفات نیز بستگی دارد.

ورود هوش مصنوعی به حوزه ثبت تخلفات رانندگی، بحث‌های زیادی را میان رانندگان ایجاد کرده است. برخی آن را گامی مهم در جهت افزایش عدالت می‌دانند، در حالی‌که گروهی دیگر به آن با دیده تردید نگاه می‌کنند. از مزایای هوش مصنوعی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دقت بالا در شناسایی تخلفات بدون مداخله انسانی
ارزیابی یکسان همه رانندگان تحت قوانین مشخص
قابلیت تحلیل الگوهای پرخطر رانندگی برای پیشگیری از حوادث

اما استفاده از هوش مصنوعی در این زمینه چالش‌ها و نگرانی‌ها شامل موارد زیر را نیز دارد:

نادیده گرفتن شرایط اضطراری یا استثنایی رانندگان
احتمال بروز خطاهای سیستمی یا نرم‌افزاری
ایجاد حس بی‌اعتمادی در رانندگان به دلیل نبود امکان توضیح یا دفاع شخصی

بنابراین، نقش هوش مصنوعی در عدالت جاده‌ای هنوز دوگانه است: از یک سو می‌تواند شفافیت و دقت بیشتری بیاورد و از سوی دیگر ممکن است احساس بی‌عدالتی را در میان رانندگان تقویت کند.
همان‌طور که رانندگان برای اطمینان از صحت مدارک خودرو به استعلام کارت و سند خودرو تکیه می‌کنند، استفاده از فناوری‌های نوین مانند دوربین‌ها و سامانه‌های هوش مصنوعی هم باید شفافیت مشابهی ایجاد کند. سامانه خودراکس امکان استعلام کارت و سند خودرو را برای کاربران فراهم کرده است. با استفاده از این خدمات می توانید وضعیت کارت و سند خودرو را موقع معامله آن بررسی کنید و از انتقال سند مطمئن شوید.

رانندگان برخورد دوربین‌های ثبت تخلف و پلیس انسانی را متفاوت درک می‌کنند. هر چند هر دو با هدف اجرای قانون فعالیت دارند، اما برداشت روانی و اجتماعی رانندگان از این دو روش یکسان نیست. راننده ها معمولا برداشت های زیر را از جریمه توسط دوربین‌ها دارند:

حس بی‌طرفی بیشتر، چون خطای انسانی وجود ندارد.
نداشتن امکان توضیح شرایط راننده در موقعیت‌های خاص.
ایجاد احساس سردی و ماشینی بودن در اجرای قانون.
احتمال بی‌اعتمادی در صورت بروز خطای سیستمی.

جریمه توسط پلیس انسانی نیز معمولا به صورت زیر تفسیر می شود:

امکان ارائه توضیح یا دفاع در شرایط اضطراری.
درک بیشتر شرایط محیطی یا انسانی توسط مامور.
احتمال بروز خطا یا سلیقه شخصی در ثبت تخلف.
حس انسانی‌تر بودن برخورد، اما گاهی با شائبه بی‌عدالتی فردی.

دوربین‌ها بیشتر به دقت و بی‌طرفی شناخته می‌شوند و پلیس انسانی به انعطاف‌پذیری و توجه به شرایط، اما هر دو در ذهن رانندگان می‌توانند نقاط ضعف و قوت خاص خود را داشته باشند.

استفاده از دوربین‌های هوشمند و سامانه‌های مبتنی بر فناوری در حوزه راهنمایی و رانندگی، هم فرصت‌هایی ایجاد کرده و هم چالش‌هایی به همراه داشته است. از مزایای این سیستم‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دقت بالا: کاهش خطای انسانی در ثبت تخلفات.
پوشش گسترده: امکان نظارت هم‌زمان بر بخش‌های وسیع از جاده‌ها و معابر شهری.
شفافیت بیشتر: همه رانندگان تحت قوانین یکسان و استاندارد کنترل می‌شوند.
کاهش فساد احتمالی: چون ثبت تخلف به صورت خودکار و بدون دخالت فردی انجام می‌شود.

معایب این سیستم ها نیز شامل موارد زیر است:

بی‌توجهی به شرایط انسانی: فناوری نمی‌تواند شرایط اضطراری یا خاص رانندگان را در نظر بگیرد.
هزینه‌های بالا: نصب و نگهداری دوربین‌ها و سیستم‌های هوش مصنوعی پرهزینه است.
خطاهای سیستمی: مشکلات نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری می‌تواند باعث جریمه‌های ناعادلانه شود.
احساس بی‌اعتمادی رانندگان: برخی رانندگان اجرای ماشینی قانون را فاقد انعطاف و عدالت می‌دانند.

سامانه‌های ثبت تخلفات رانندگی هر چند دقیق طراحی شده‌اند، اما مانند هر فناوری دیگری ممکن است دچار خطا شوند. همین خطاها کافی است تا رانندگان احساس بی‌اعتمادی و بی‌عدالتی پیدا کنند. از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

ثبت اشتباه پلاک خودرو: گاهی دوربین‌ها به دلیل کیفیت پایین تصویر یا نور نامناسب، پلاک خودرو را اشتباه تشخیص می‌دهند.
ثبت جریمه برای خودروهای مشابه: در مواردی ممکن است یک خودرو به اشتباه جایگزین خودروی دیگر با مشخصات مشابه شود.
اشتباه در شرایط محیطی: باران، مه یا نقص فنی دوربین می‌تواند منجر به ثبت نادرست تخلف شود.
تاخیر در به‌روزرسانی سامانه: وقتی اطلاعات دیر وارد سیستم شود، راننده با جریمه‌های انباشته و ناگهانی مواجه می‌شود.
نبود امکان اعتراض فوری: اگر راننده احساس کند جریمه ناعادلانه است اما فرآیند اعتراض زمان‌بر باشد، بی‌اعتمادی بیشتر می‌شود.

این خطاهای سیستمی نشان می‌دهد که برای جلب اعتماد رانندگان، تنها نصب فناوری کافی نیست؛ بلکه باید سازوکارهای شفاف برای اصلاح و رسیدگی سریع به اعتراضات نیز وجود داشته باشد.

فناوری می‌تواند هم ابزاری برای کنترل رانندگان باشد و هم عاملی برای ایجاد اعتماد. شفافیت در فرآیند ثبت تخلفات کلید اصلی این اعتماد است و با چند اقدام ساده می‌توان آن را تقویت کرد:

نمایش جزئیات تخلف به رانندگان: ارائه زمان، مکان، نوع تخلف و تصویر ثبت‌شده باعث کاهش ابهام و سوءتفاهم می‌شود.
ایجاد سامانه اعتراض آنلاین: رانندگان باید بتوانند به‌صورت ساده و سریع نسبت به تخلفات ثبت‌شده اعتراض کنند.
به‌روزرسانی منظم سامانه‌ها: ورود به‌موقع اطلاعات مانع از بروز شوک ناشی از جریمه‌های انباشته می‌شود.
استفاده از هوش مصنوعی پیشرفته: الگوریتم‌های دقیق‌تر می‌توانند شرایط محیطی یا موارد استثنایی را بهتر تشخیص دهند.
اطلاع‌رسانی شفاف به رانندگان: آگاهی‌رسانی در مورد نحوه عملکرد دوربین‌ها و سیستم‌ها، بی‌اعتمادی عمومی را کاهش می‌دهد.

با اجرای این راهکارها، فناوری نه‌تنها منبع استرس نخواهد بود بلکه به عاملی برای ارتقای عدالت و اعتماد در میان رانندگان تبدیل می‌شود.