به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ اردنی‌ها با نگرانی چشم‌به‌راه زمستان‌اند، بیم آن دارند که باران امسال نیز اندک باشد. سرزمینی که زمانی سرشار از زندگی بود، امروز از تشنگی ناله می‌کند؛ سدهایی که شریان حیات کشور به شمار می‌رفتند، اکنون خشکیده‌اند. کشوری کوچک در یکی از خشک‌ترین نقاط جهان، این روزها بر لبه‌ی عطش ایستاده است.
براساس گزارش شبکه الجزیره در زمستان گذشته، میزان بارش در اردن تنها به ۵۰ درصد میانگین سالانه رسید؛ رکودی که دومین موج خشکسالی شدید در تاریخ کشور به شمار می‌آید.
از آغاز هزاره‌ی جدید، نشانه‌های خشکسالی به‌طور پیوسته در سراسر اردن، تحت تأثیر کاهش بارش، افزایش دما، و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، گسترش یافته‌اند.
بر پایه‌ی گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل و اسناد ملی اقلیمی، میزان بارش در اردن طی سه دهه‌ی اخیر حدود ۲۰ درصد کاهش یافته و دمای میانگین این کشور ۱.۵ درجه‌ی سانتی‌گراد افزایش یافته است؛ عواملی که آسیب‌پذیری کشور در برابر خشکسالی و کاهش ذخایر آبی را تشدید کرده‌اند.
در شرایطی که نشانه‌ای از بارش در آینده‌ی نزدیک دیده نمی‌شود، پرسش اصلی آن است که آیا ذخیره‌ی آبی سدها و سفره‌های زیرزمینی می‌تواند نیاز کشور اردن را در ماه‌های پیش‌رو برآورده کند یا نه، به‌ویژه اگر باران‌های امسال باز هم کمتر از حد معمول باشند.
سدهای خالی و نگرانی فزاینده
کارشناسان حوزه‌ی آب نسبت به ادامه‌ی خشکی آسمان اردن از سپتامبر گذشته هشدار داده‌اند، چراکه این وضعیت فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع محدود آبی کشور وارد کرده است.
دیگر پر شدن سدها در اردن منظره‌ای آشنا نیست. به گفته‌ی وزارت آب و آبیاری این کشور، میزان ذخیره‌ی سدهای اردن در سال گذشته از ۴۰ درصد ظرفیت کل فراتر نرفت، و اکنون بیشتر سدها تقریباً خالی هستند؛ تنها استثنا سد ملک طلال است که از منابعی غیر از باران تغذیه می‌شود.
اردن سالانه به حدود ۱.۴ میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد، اما تنها ۹۵۰ میلیون مترمکعب در دسترس است که به معنای کسری نزدیک به ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب در سال در اردن است. افزون بر آن، ۹۳ درصد از بارش سالانه این کشور تبخیر می‌شود که بحران را دوچندان می‌کند.
داده‌های رسمی نشان می‌دهد سد وحدت (بزرگ‌ترین و تازه‌ترین سد اردن) که ظرفیت ۱۱۰ میلیون مترمکعب دارد، اکنون تنها ۱۰ میلیون مترمکعب آب در خود جای داده است. موجودی سد ملک طلال نیز از ۱۶ میلیون مترمکعب فراتر نمی‌رود، و دیگر سدها با انباشت گل‌ولای و رسوبات دست‌به‌گریبان‌اند که توان ذخیره‌ی آن‌ها را به شدت کاهش داده است.
متخصصان هشدار می‌دهند که بی‌توجهی به تعمیر و نگهداری منظم سدهای اردن می‌تواند به افت دائمی در کارایی آن‌ها منجر شود، و خواستار ایجاد سدهای خاکی کوچک این کشور برای جلوگیری از ورود رسوبات و حفظ کیفیت آب شده‌اند.
پروژه‌ها و ابتکارات مقابله با بحران
«عمر سلامه»، سخنگوی وزارت آب و آبیاری اردن، می‌گوید تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها در سال‌های اخیر به‌شدت بر ذخایر آبی سال ۲۰۲۵-۲۰۲۴ تأثیر گذاشته است و وضعیت کنونی را بسیار پایین توصیف می‌کند.
او در گفت‌وگو با شبکه‌ی الجزیره افزود که مجموع ذخیره‌ی فعلی سدهای اردن تنها ۹۷ میلیون مترمکعب است، در حالی‌که این کشور دارای ۱۶ سد اصلی و ۴۲۰ حوضچه‌ی خاکی است.
وزارت آب و آبیاری اردن در حال اجرای طرح‌هایی برای احداث سدهای جدید و پاک‌سازی رسوبات است تا بخشی از ظرفیت از دست رفته را بازیابد. از جمله پروژه‌های در دست بررسی می‌توان به سدهای نخیله و دره‌ی عسال و نیز اجرای ۱۵ حوضچه‌ی صحرایی جدید، اشاره کرد.
به گفته‌ی سلامه، این وزارتخانه همچنین برنامه‌ای ملی برای مقابله با خشکسالی در اردن آغاز کرده است که شامل حفاری ۱۰ هزار چاه جمع‌آوری آب باران در جنوب کشور و ایجاد ۴۰۰ استخر بزرگ با ظرفیت هزار مترمکعب برای افزایش ذخایر آب زیرزمینی است.
کارشناسان چهار دسته عامل را در تشدید بحران آبی اردن مؤثر می‌دانند که شامل دلایل طبیعی و اقلیمی از جمله کاهش بارش و افزایش دما، افت کارایی سدها و زیرساخت‌ها از جمله انباشت رسوبات و ضعف نگهداری، عوامل مدیریتی از جمله برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و ضعف حکمرانی، فشار اقتصادی و اجتماعی از جمله مصرف بالای آب در کشاورزی و مهاجرت داخلی از مناطق خشک است.
راه دشوار پایداری
«درید محاسنه» کارشناس برجسته‌ی آب اردن، معتقد است که بحران آب اردن صرفاً ناشی از کمبود منابع نیست، بلکه ریشه در ضعف مدیریت و نابرابری در توزیع دارد.
او در گفت‌وگو با شبکه الجزیره هشدار داد که بخش کشاورزی اردن حدود ۶۰ درصد منابع آبی کشور را مصرف می‌کند، به این معنا که صادرات محصولات کشاورزی در واقع به معنای صادرات آب است.
محاسنه همچنین به گسترش بازار غیررسمی تانکرهای آب اشاره کرد که به گفته‌ی او نوعی اقتصاد موازی خطرناک ایجاد کرده است. به باور او، شهروند اردنی بهای آب را دو بار می‌پرداز که یک‌بار با قطع شدن آب، و بار دیگر هنگام خرید از بازار سیاه است.
او خواستار سرمایه‌گذاری خصوصی در پروژه‌های نمک‌زدایی با نظارت دولتی بر قیمت‌ها شد تا از سوءاستفاده‌ی تجاری جلوگیری شود.
امید به «طرح ملی انتقال آب»
دولت اردن امید فراوانی به طرح ملی انتقال آب بسته است؛ طرحی برای تصفیه‌ی آب دریای سرخ در بندر عقبه که قرار است سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب شیرین تولید کند و آن را از مسیر ۴۵۰ کیلومتری به سراسر کشور منتقل سازد.
این پروژه به عنوان راه‌حل استراتژیک اردن برای شکستن چرخه‌ی کم‌آبی شناخته می‌شود و هدف آن کاهش وابستگی به بارش‌های متغیر و منابع مشترک با کشورهای همسایه است. اجرای آن اما نیازمند سرمایه‌گذاری چند میلیارد دلاری است.
پیش از این، اردن طرح مشترک «انتقال آب بین دو دریا» با اسرائیل و تشکیلات خودگردان فلسطین را دنبال می‌کرد، اما این پروژه پس از بیش از یک دهه به بن‌بست رسید و اکنون طرح ملی انتقال آب جایگزین آن شده است.
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸