خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: شخصیت جاذبه و کاریکاتری یکی از چالش‌های اساسی در جامعه امروز، یعنی نحوه صحیح ارائه و درک شخصیت زنان، می‌پردازد. رهایی از شخصیت "جاذبه" به معنای صرفاً ابزاری برای جلب نگاه‌ها و "کاریکاتوری" به معنای تقلیل به سطحی‌نگری‌ها و کلیشه‌ها، نیازمند فهمی عمیق از جایگاه واقعی زن در اسلام و انسانیت است. این رهایی با اتکا به آموزه‌های قرآنی و روایی، می‌تواند به زنان کمک کند تا هویت واقعی و ارزشمند خود را کشف و ابراز کنند.
ابعاد مختلف از این رهایی با ارجاع به آیات قرآن
1. بازیابی کرامت ذاتی و هویت الهی (رهایی از ابزار بودن):
اساس رهایی از اینکه زن صرفاً به عنوان "جاذبه" یا "ابزاری برای جلب توجه" دیده شود، در بازگشت به کرامت انسانی اوست که خداوند به همه انسان‌ها، چه زن و چه مرد، عطا کرده است. قرآن کریم به صراحت بر این کرامت تأکید دارد:
«وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَیٰ کَثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا» (1)
«و به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا [بر مرکب‌ها] حمل کردیم و از چیزهای پاکیزه روزی‌شان دادیم و بر بسیاری از مخلوقات خود برتری کامل بخشیدیم.»
این آیه، بنیاد کرامت ذاتی انسان را بدون هیچ تمایزی بر اساس جنسیت بیان می‌کند. وقتی زن خود را در درجه اول یک "انسان کرامت‌مند" و "مخلوق برتر" خداوند بداند، دیگر هویتش را در نگاه دیگران یا صرفاً در جنبه‌های ظاهری و جاذبه‌های جسمانی تعریف نمی‌کند. رهایی از "جاذبه" به این معناست که ارزش زن در اندیشه، اخلاق، علم، توانمندی‌ها و روح انسانی‌اش نهفته است، نه فقط در ظاهرش که ممکن است برای جلب نگاه‌ها به کار گرفته شود.
2. تأکید بر تقوا و ارزش‌های اخلاقی (رهایی از سطحی‌نگری کاریکاتوری):
رهایی از شخصیت "کاریکاتوری" که اغلب زنان را در کلیشه‌های سطحی، احساساتی یا صرفاً زیباگرا خلاصه می‌کند، در پافشاری بر معیارهای اخلاقی و تقوایی است. قرآن کریم بهترین معیار برتری را نه جنسیت، نه زیبایی و نه قومیت، بلکه تقوا می‌داند:
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ» (2)
«ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را ملت‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. به راستی که گرامی‌ترین شما نزد خداوند، پرهیزکارترین شماست. بی‌گمان خداوند دانای آگاه است.»
زنان با تمرکز بر رشد معنوی، کسب علم، فضایل اخلاقی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی، می‌توانند هویت خود را فراتر از کلیشه‌های سطحی و کاریکاتوری تعریف کنند. وقتی یک زن به جای پرداختن افراطی به ظواهر، بر روی تقوا و ارتقاء شخصیت درونی خود متمرکز شود، دیگر به راحتی در دام نگاه‌های سطحی و تقلیل‌گرایانه نمی‌افتد. این به معنای نفی زیبایی نیست، بلکه به معنای قرار دادن آن در جایگاه صحیح و پرهیز از غلبه آن بر دیگر جنبه‌های والای انسانی است.
3. حفظ عفت و حریم‌ها (رهایی از نگاه ابزاری دیگران):
برای رهایی از اینکه مورد سوءاستفاده نگاه‌ها قرار گیرد و از جایگاه یک "ابژه" صرفاً برای جاذبه بیرون آید، حفظ عفت و رعایت حریم‌ها نقش کلیدی دارد. قرآن کریم به زنان مؤمن توصیه می‌کند که برای حفظ کرامت و دور ماندن از نگاه‌های هوس‌آلود، پوشش و رفتاری متین داشته باشند:
«یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ۚ ذَٰلِکَ أَدْنَیٰ أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ ۗ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا» (3)
ترجم «ای پیامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مؤمنان بگو که پوشش‌های بلند خود را بر خویش فرو اندازند؛ این [پوشش] نزدیک‌تر است به اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند. و خداوند آمرزنده و مهربان است.»
این آیه حجاب و پوشش را عاملی برای "شناخته شدن" به عنوان زنان عفیف و "عدم آزار" و نگاه‌های تعرض‌آمیز می‌داند. هدف از این دستور نه محدود کردن زن، بلکه محافظت از کرامت او و جلوگیری از تقلیل یافتن او به یک "جاذبه" صرف است. وقتی زن با پوشش و رفتار عفیفانه خود، پیامی از حرمت و ارزش به جامعه ارسال می‌کند، خود را از چارچوب‌های کاریکاتوری و ابزاری رها می‌سازد و به هویت انسانی و معنوی خویش ارج می‌نهد.
راهکارها برای زنان
باز تعریف هویت درونی: هویت خود را نه در نگاه دیگران، بلکه در کرامت ذاتی انسانی و بندگی خدا جستجو کنند.
تمرکز بر تقوا و فضایل: رشد علمی، اخلاقی و معنوی را بر هر چیز دیگری مقدم بدارند.
حفظ حریم‌ها و عفت: با پوشش و رفتار متین، به جامعه پیام دهند که هویت آن‌ها فراتر از جسمشان است و اجازه ندهند که به عنوان یک کالا یا جاذبه سطحی مورد دید قرار گیرند.
با این رویکرد، زنان نه تنها خود را از بند نگاه‌های سطحی رها می‌سازند، بلکه می‌توانند به عنوان الگوهایی از شخصیت‌های عمیق، کارآمد و مؤثر، نقش بی‌بدیلی در ساخت جامعه‌ای متعالی ایفا کنند.
پی‌نوشت:
1.سوره اسراء/آیه70
2.سوره حجرات/آیه13
3.سوره احزاب/آیه59
بانو ف. دلداری(پژوهشگر، مشاورخانواده، فعال رسانه)