به گزارش خبرگزاری ایمنا، دولت در سال ۱۴۰۴ با مصوبه مجلس، حذف یارانه نقدی برای دهک‌های پردرآمد (۸، ۹ و ۱۰) را به‌صورت مرحله‌ای اجرا کرده است.
طبق آمار، تاکنون حدود ۷۵۰ هزار نفر حذف شده‌اند و در آینده این تعداد به میلیون خواهد رسید، اما برخی نمایندگان تأکید دارند یارانه نقدی همچنان به مردم پرداخت می‌شود و حذف کامل نخواهیم داشت. در ادامه همه جوانب این طرح را بررسی می‌کنیم: معیار، اعتراض، تأثیر بر معیشت و چشم‌انداز آینده.
پیشینه قانونی حذف یارانه
حذف یا تعدیل یارانه نقدی یکی از ارکان طرح هدفمندسازی یارانه‌ها بوده است. در قانون بودجه سال‌های اخیر، دولت مکلف شده است «یارانه نقدی خانوارهای پردرآمد» را حذف کند تا منابع آزادشده برای گروه‌های کم‌درآمد تخصیص یابند.
بر اساس گزارش‌ها، در قانون بودجه ۱۴۰۴، مصوبه‌ای گنجانده شد که دولت موظف است سه دهک بالای درآمدی را از لیست یارانه‌بگیران حذف کند و منابع آن را به تقویت دهک‌های پایین‌تر اختصاص دهد. در مصوبات هیئت وزیران نیز در دوره‌های گذشته معیارهایی تعیین شده که اگر خانواری یکی از شاخص‌های حذف را داشته باشد، مشمول حذف یارانه خواهد شد.
با این حال، در مباحث مجلس و جلسات عمومی، گاهی بین نمایندگان و وزرا بر سر سرعت و شیوه اجرای حذف اختلاف نظر وجود دارد. به عنوان مثال، تلاش برخی نمایندگان برای بازنگری و ارائه طرح‌های جایگزین مثل حفظ پرداخت نقدی همراه با کالابرگ دیده شده است.
آمار و وضعیت فعلی حذف یارانه‌ها
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام کرده است که تاکنون ۷۵۰ هزار نفر از دهک‌های بالا حذف شده‌اند، همچنین گفته شده است که از این تعداد، برخی افراد به دلیل ارائه اطلاعات نادرست درباره درآمد یا دارایی حذف شده‌اند. رسانه‌ها گزارش داده‌اند که در سال جاری حدود ۸ تا ۱۰ میلیون نفر نیز حذف شده‌اند یا در صف حذف قرار دارند.
در خبری دیگر آمده است که حذف یارانه نقدی از مهر قطعی اعلام شده است و دهک‌های بالای درآمدی (۸ تا ۱۰) از مهر ۱۴۰۴ دیگر یارانه نقدی دریافت نخواهند کرد، با این حال، برخی منابع مجلس و نمایندگان به تردید در این خبر اشاره کرده‌اند و اعلام کرده‌اند که یارانه نقدی همچنان پرداخت خواهد شد.
معیارهای حذف یارانه و سازوکار دهک‌بندی
برای فهم اینکه چه کسانی حذف می‌شوند، باید معیارها و سازوکار دهک‌بندی را بررسی کنیم:
الف) شاخص‌های حذف
هیئت وزیران در دوره گذشته ۶ شاخص را برای حذف معرفی کرده است که اگر خانواری یکی از آن‌ها را داشته باشد، امکان حذف یارانه وجود دارد.
این شاخص‌ها شامل مواردی مانند:
- دارایی‌های بزرگ ثبت‌شده (خانه، ملک، خودروی لوکس)
- درآمد بالا و تراکنش بانکی
- سفرهای خارجی
- مصرف انرژی غیرمعمول
- داشتن حساب بانکی چندگانه
- درآمد سرانه بالا
ب) دهک‌بندی جدید
دولت با استفاده از اطلاعات سامانه‌های مالیاتی، ثبت احوال، بانک‌ها و سازمان‌های مربوط، دهک‌بندی جدیدی طراحی کرده است تا خانوارها را بر اساس درآمد و سایر شاخص‌ها در دهک‌های مختلف قرار دهد. اطلاعاتی مانند تراکنش‌های بانکی، مالیات، مالکیت ملک و خودرو، مصرف انرژی و وضعیت سکونتی در این فرآیند تأثیرگذار است.
ج) آستانه درآمدی پیشنهادی
در خبری آمده است که درآمد سرانه هر فرد در تهران اگر بالای ۱۰ میلیون تومان باشد، ممکن است مشمول حذف شود، البته این عدد به صورت پیشنهادی و اولیه مطرح شده است.
در گزارش همان منبع، مثال خانواده‌های چندنفری با مرزهای درآمدی متفاوت نیز آورده شده است؛ مثلاً خانوار سه‌نفره با درآمد بالای ۴۵ میلیون تومان در ماه، برای حذف در نظر گرفته شده است، اما باید تأکید کرد این آستانه‌ها هنوز نهایی نشده‌اند و ممکن است در فرایند اجرایی تغییر کنند.
واکنش‌ها، نقدها و مخالفت‌ها
هر طرح حساس اقتصادی اجتماعی مانند حذف یارانه نقدی با استقبال و مخالفت همراه است. در این بخش برخی از مهم‌ترین نقدها و واکنش‌ها را بررسی می‌کنیم:
- نمایندگان مجلس نسبت به حذف یارانه سه دهک هشدار داده‌اند و تأکید کرده‌اند که اجرای شتاب‌زده ممکن است به اعتراض عمومی بینجامد.
- در جلسه علنی مجلس، چالش جدی بین نمایندگان و وزیر رفاه بر سر حذف یارانه دهک‌های هفت، هشت و نه وجود داشت و مواردی از درخواست بازنگری و وارد کردن تضمین برای گروه‌های مرزی مطرح شد.
- نایب رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس اعلام کرده حذف یک‌باره دهک‌های ۷، ۸ و ۹ اشتباه است و بهتر است اقدام به صورت تدریجی و شیب‌دار انجام شود.
- برخی کارشناسان اقتصادی این نگرانی را ابراز کرده‌اند که اگر حذف یارانه بدون حضور برنامه‌های جبرانی مناسب همراه باشد، فشار معیشتی بر خانوارهای متوسط و مرزی افزایش پیدا کند، همچنین در میان مردم و رسانه‌ها، اعتراض‌هایی درباره اشتباهات در دهک‌بندی مشاهده شده است؛ بعضی خانوارها با درآمد پایین احساس کرده‌اند به اشتباه در دهک بالا قرار گرفته‌اند.
امکان اعتراض و حقوق مردم
یکی از نکات حیاتی در این طرح، امکان اعتراض برای کسانی است که یارانه‌شان حذف شده است:
- وزارت رفاه پیش از این سامانه‌ای برای اعتراض در نظر گرفته است که فرد می‌تواند وضعیت خود را وارد و اعتراض خود را ثبت کند.
- سامانه hemayat.mcls.gov.ir به عنوان درگاه اعتراض معرفی شده است که مردم می‌توانند دلایل خود را (مانند هزینه اجاره، درمان، بیکاری یا درآمد غیرمنظم) وارد کنند و درخواست بازبینی دهک‌بندی دهند.
- دولت وعده داده است که پاسخ اعتراض‌ها ظرف مدت زمانی مشخص (مثلاً ۱۰ روز کاری) بررسی شده و نتیجه آن اعلام شود.
با این وجود، بعضی شهروندان نگرانند روند اعتراض و بررسی آن شفاف نباشد یا کسانی که دسترسی اینترنتی یا اطلاعات کافی ندارند نتوانند اعتراض خود را پیگیری کنند.
تأثیر اقتصادی و اجتماعی حذف یارانه
تأثیر حذف یارانه بر درآمد و هزینه خانوارها
حذف یارانه نقدی از خانوارهای پردرآمد ممکن است در ابتدا تأثیر مستقیمی بر هزینه‌های جاری نداشته باشد، زیرا این خانوارها به دلیل درآمد بالاتر، به یارانه نقدی وابستگی کمتری دارند. اما اگر دهک‌بندی اشتباه باشد، خانوارهای متوسط به علت خطا حذف شوند که فشار اقتصادی واقعی را به همراه خواهد داشت.
توزیع منابع و عدالت
هدف اصلی این طرح، آزادسازی منابع و انتقال آن به دهک‌های پایین‌تر است. اگر حذف به درستی اجرا شود، امکان دارد توزیع یارانه‌ها عادلانه‌تر شود و قدرت خرید گروه‌های کم‌درآمد تقویت شود.
خطر افزایش نابرابری و نارضایتی اجتماعی
اگر حذف یارانه بدون مراقبت دقیق صورت گیرد یا برخورداری و معیشت گروه‌های مرزی دچار آسیب شود، ممکن است به نارضایتی عمومی، کاهش اعتماد اجتماعی و فشار سیاسی منجر شود.
ارتباط حذف یارانه و اجرای کالابرگ
یکی از بخش‌های موازی طرح حذف، اجرای کالابرگ الکترونیکی است. تعداد زیادی از گزارش‌ها حاکی است که منابع حاصل از حذف یارانه نقدی دهک‌های بالا صرف تأمین کالاهای اساسی برای دهک‌های پایین‌تر خواهد شد، به عنوان مثال، مرحله پنجم کالابرگ الکترونیکی از آبان ۱۴۰۴ آغاز می‌شود.
در بعضی گزارش‌ها گفته شده است که پرداخت یارانه نقدی و کالابرگ به طور هم‌زمان برای ۷ دهک انجام می‌گیرد، بنابراین سیستم ترکیبی پرداخت نقدی + کالا می‌تواند تا حدودی فشار معیشتی را کاهش دهد.
چشم‌انداز آینده حذف یارانه‌ها
با توجه به روند فعلی و مصوبات قانونی به نظر می‌رسد که:
- حذف یارانه نقدی دهک‌های پردرآمد ادامه پیدا کند و هدف حدود ۱۸ میلیون نفر حذف‌شده تا پایان سال مطرح شده است.
- اگر سازوکار دهک‌بندی بهبود نیابد، امکان دارد در سال ۱۴۰۵ نیز بخش‌هایی از دهک‌های متوسط حذف شوند.
- فشار روی دولت برای بهبود شفافیت، بازبینی اعتراض‌ها و تضمین عدالت بیشتر خواهد بود.
- ترکیب سیستم پرداخت نقدی و کالابرگ الکترونیکی ممکن است به عنوان مدل نهایی انتخاب شود تا هم حمایت نقدی حفظ شود و هم کنترل مصرف کالاهای اساسی به‌طور هدفمند انجام گیرد.
توصیه به مردم
- حذف یارانه نقدی در عمل آغاز شده است، اما به صورت کامل و یک‌باره نیست.
- تاکنون یارانه حدود ۷۵۰ هزار نفر حذف شده است و گزارش‌ها حاکی است که این عدد ممکن است در آینده به میلیون‌ها نفر برسد.
- معیارهای حذف شامل شاخص‌های دارایی، درآمد، تراکنش بانکی و سایر مؤلفه‌های اقتصادی است.
- مردم می‌توانند از طریق سامانه اعتراض رسمی وضعیت خود را بررسی و اعتراض کنند.
- اگر یارانه شما حذف شده است و معتقدید حذف نادرست بوده است، سند و مدرک داشته باشید و از روند اعتراض استفاده کنید.
- دولت و ناظران باید به دقت روند دهک‌بندی، شفافیت و بازبینی مداوم را تضمین کنند تا عدالت اجتماعی حفظ شود.
نظر شما درباره حذف یارانه نقدی چیست؟ با ما در میان بگذارید.