به گزارش خبرگزاری تسنیم از اهواز، در میان چهره‌های درخشان تاریخ معاصر ایران،آیت الله العظمی میرزا محمدحسین نائینی غروی مشهور به علامه نائینی و میرزای نائینی، به عنوان نظریه‌پردازی بزرگ در عرصه حکومت دینی جایگاه ویژه‌ای دارد. ایشان در سال 1277 هجری قمری در شهر نایین از توابع اصفهان دیده به جهان گشود.

میرزایی نائینی، عالمی صاحب اندیشه سیاسی بود

به تعبیر رهبر معظم انقلاب، بی‌گمان میرزای نائینی از ستون‌های رفیع حوزه هزارساله نجف و از شخصیت‌های کم‌نظیر در فقه و اصول بود که با نوآوری‌های فراوان و «شاکله‌سازی» منظم و بیانی رسا، شاگردان بسیاری را جذب درس خود کرد.

این عالم سیاستمدار در تربیت شاگردان برجسته نیز ممتاز بود، به‌گونه‌ای که بسیاری از مراجع بزرگ نسل بعد مانند آقایان خویی و حکیم، از شاگردان او به‌شمار می‌رفتند.

نکته متمایزکننده میرزای نائینی، برخورداری از «اندیشه سیاسی» منسجم بود، نه صرفاً یک گرایش سیاسی؛ کتاب «تنبیه‌الامه» او گواه این مدعاست. در این کتاب، او ضرورت تشکیل «حکومت ولاییتیه» (حکومت اسلامی) را در مقابل استبداد مطرح و ترسیم کرد.

نظارت مردمی و انتخابات مردمی؛ از اصول اصلی اندیشه سیاسی علامه نائینی بود

در حکومت ولاییتیه مدنظر علامه نائینی، حکومت باید با انتخاب مردم («مجلس مبعوثان») شکل گیرد و تحت نظارت شدید آنان باشد.همچنین قوانین مصوب مجلس، تنها در صورت تأیید علمای دین اعتبار می‌یابد؛ ایده‌ای که به نظارت شرعی در نظام جمهوری اسلامی شباهت دارد. به باور وی، مشارکت مردم در انتخابات به عنوان مقدمه واجب، ضروری است.

میرزایی نائینی و نماز شب های پرشور

این عالم سیاستمدار افزون بر مقام علمی والا، به زهد، تقوا و حالات عرفانی عمیق نیز شهره بود و نماز شب پرشور و مناجات‌های عارفانه‌اش زبانزد خاص و عام بود.

شاگردانی که مراجع تقلید شدند

 عظمت علمی این استاد مسلم فقه و اصول،در پرورش شاگردانی برجسته تجلی یافت که هر یک از بزرگان و مراجع حوزه علمیه نجف شدند؛ شاگردانی همچون: شیخ موسی خوانساری نجفی، شیخ محمد علی کاظمینی خراسانی، محمد تقی آملی، آیت‌الله سید ابوالقاسم خوئی، سید مرتضی لنگرودی، آقا سید جمال الدین گلپایگانی، سید صدر الدین جزایری، شیخ حسین حلّی، شیخ ابراهیم کرباسی، میرزا محمد باقر زنجانی، سید حسن بجنوردی، آیت‌الله سید محمد هادی میلانی، آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم، آیت‌الله سید محمد حجت کوهکمری، شیخ محمّد رضا طبسی نجفی و دیگر بزرگان.

میرزای نائینی؛ نظریه‌پرداز حکومت دینی 

میرازی نائینی در بحبوحه جنبش مشروطه، با تدوین اثر ماندگار «تنبیه الامه و تنزیه المله»، کوشید مبانی مشروعیت نظام سیاسی را در چارچوب فقه شیعه تبیین نماید. 

رهبر معظم انقلاب اسلامی با تجلیل از مقام علمی این عالم آگاه، بارها بر اهمیت بازخوانی اندیشه‌های نائینی در دوران معاصر تأکید فرموده‌اند. معظم‌له با اشاره به درک عمیق نائینی از مفاهیم حاکمیت اسلامی، مطالعه آثار وی را راهگشای حل بسیاری از مسائل کنونی نظام اسلامی می‌دانند.

غفلت از کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله 

بر این اساس، تبیین آراء سیاسی نائینی نه تنها بازگشت به گذشته، که ترسیم نقشه راه برای آینده است. بنابراین شایسته است جامعه علمی کشور با اهتمام بیشتر به واکاوی اندیشه‌های این مجتهد ژرف‌نگر بپردازد. بویژه کتاب ارزشمند «تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله» مغفول مانده است و نیاز است مراکز علمی و سیاسی به این کتاب رجوع کنند.

مشروطه؛ بیداری اسلامی-ایرانی 

سید زکریا محمودی‌رجا، عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز و معاون فرهنگی بسیج اساتید خوزستان، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در اهواز با اشاره به فرمایشات رهبر معظم انقلاب مبنی بر ضرورت خوانش حوادث تاریخ معاصر ایران با نگاه جامعه‌شناسی تاریخی و تبیینی، به تحلیل جنبش مشروطه و پیامدهای آن پرداخت.

انقلاب مشروطه با هدف رسیدن به عدالتخانه برپا شد

استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز در باب جنبش مشروطه و نقش آن در بیداری ملت ایران گفت: جنبش مشروطه مرحله‌ای کلیدی در مسیر «بیداری اسلامی ـ ایرانی» است که به نهضت ملی شدن نفت و انقلاب اسلامی منتهی شد. 

محمودی رجا افزود: این جنبش پاسخی به استبداد داخلی و وابستگی خارجی در دوره قاجار بود که با فساد اداری، فقر و دخالت قدرت‌هایی مانند روس و انگلیس همراه شده بود. این شرایط، خیزش گروه‌های مذهبی، روشنفکران و تجار برای محدود کردن قدرت و تأسیس مجلس را در پی داشت.

معاون فرهنگی بسیج اساتید خوزستان گفت: مشروطه را نه تقلید از غرب، بلکه تلاشی بومی برای احیای عدالت در سنت ایرانی-اسلامی خواند.

دو جریان فکری در انقلاب مشروطه

 این استاد دانشگاه در ادامه به دو جریان فکری اصلی در مشروطه اشاره کرد:مشروطه‌خواهی دینی به رهبری علما مانند آیت‌الله نائینی و آخوند خراسانی که بر همسازی قانون و شریعت تأکید داشتند، و مشروعه‌خواهی به رهبری شیخ فضل‌الله نوری که بر حفظ کامل حدود شرع اصرار می‌ورزید. این استاد دانشگاه ادامه داد: این اختلاف ناشی از تفاوت در سطح اعتماد به سازوکارهای جدید سیاسی بود و هر دو جریان در شکل‌دهی به اندیشه سیاسی ایران نقش ایفا کردند.

تمایز استبداد دینی و حکومت عادلانه 

محمودی با اشاره به کتاب«تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله» آیت‌الله نائینی، آن را کوششی برای ارائه الگویی از حکومت قانونمند دینی در برابر استبداد دانست. میرزای نائینی این کتاب را در سال 1327 قمری و در اوج انقلاب مشروطه به زبان فارسی نگاشت که از سوی مراجعی چون آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی مورد تأیید قرار گرفت.

این استاد دانشگاه گفا: نائینی در این کتاب با استدلال‌های قاطع، حاکمیت اسلام را اثبات کرده، پرده از چهره حکومت‌های استبدادی برداشت و زندگی در زیر سلطه استبداد را مساوی با بردگی دانست. علامه نائینی با تفکیک «استبداد دینی» از «حکومت دینی عادلانه»، مبانی نظارت عمومی و مسئولیت‌پذیری حکومت را در چارچوب فقه شیعه طرح کرد.

وی بیان داشت: غفلت از اندیشه‌های علامه نائینی در دوره پهلوی رخ داد. اما بازخوانی آثار او امروزه ضروری است چرا که دارای مبانی قوی اندیشه سیاسی است.

این پژوهشگر علوم سیاسی، ناکامی مشروطه را نتیجه گسست میان آگاهی مردمی و نبود نهادهای پایدار، دخالت خارجی و کشمکش‌های داخلی دانست. به مرور، روحانیت و نیروهای مردمی کنار زده شدند و استبداد مدرن جایگزین آرمان‌های عدالت‌خواهانه گردید.

وی تأکید کرد: هر حرکت اجتماعی بدون نظارت مستمر مردمی در معرض بازتولید سلطه قرار می‌گیرد.

جهاد تبیین؛ ترسیم مسیر آینده 

محمودی با اشاره به مفهوم«جهاد تبیین»، فهم درست تاریخ را فریضه‌ای اجتماعی برای پاسداری از حقیقت و جلوگیری از تحریف خواند.

وی افزود: تبیین تاریخ تنها بازگویی گذشته نیست، بلکه ترسیم مسیر آینده بر اساس شناخت «کجا بودیم»، «کجا هستیم» و «به کجا باید برویم» است. این جهاد، ابزاری برای پالایش حافظه جمعی و تداوم حرکت ملت ایران در مسیر استقلال، عدالت و پیشرفت به شمار می‌رود.

گزارش از: اکبر بهاری

انتهای پیام/