به گزارش خبرگزاری تسنیم از خرم‌آباد استان لرستان با برخورداری از شرایط متنوع اقلیمی، منابع طبیعی غنی، تنوع زیستی چشمگیر و اراضی حاصلخیز، یکی از قطب‌های مهم کشاورزی کشور به‌شمار می‌رود. این استان با تولید انواع محصولات زراعی و باغی از جمله انار، نقش بسزایی در تأمین نیاز بازارهای داخلی و خارجی دارد. انار به‌عنوان میوه‌ای ارزشمند با جایگاهی ویژه در قرآن کریم، ادبیات کهن و سنت‌های ایرانی، علاوه بر ارزش فرهنگی و تاریخی، از نظر اقتصادی نیز برای باغداران لرستانی اهمیت بالایی دارد.
دکتر رضا نامداری، گیاه‌پزشک، محقق و مدرس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، در یادداشتی به بررسی یکی از مهم‌ترین آفات این محصول ارزشمند یعنی کرم گلوگاه انار پرداخته است. وی در این نوشتار با رویکردی علمی، به معرفی ویژگی‌های زیست‌شناسی این آفت، نحوه خسارت، و روش‌های تلفیقی مدیریت و کنترل آن می‌پردازد؛ مسأله‌ای که از چالش‌های اساسی تولید انار در لرستان و سایر مناطق کشور به‌شمار می‌رود.
استان لرستان با دارا بودن 1/7 درصد از مساحت کشور و بهره‌مندی از الطاف و موهبت‌های الهی، از جمله برخورداری از 10 درصد جنگل‌های کشور، 1200 گونه گیاهی، 200 گونه گیاه دارویی، جریان داشتن 12 درصد آب‌های روان کشور، وجود 25 درصد تنوع زیستی ایران، خاک حاصلخیز، حدود 800 هزار هکتار اراضی کشاورزی و سکونت جمعیت قابل توجهی از مردم در مناطق روستایی، یکی از قطب‌های مهم کشاورزی کشور به‌شمار می‌رود. محصولات زراعی و باغی تولیدشده در مزارع و باغات این استان، علاوه بر تأمین نیاز بازارهای داخلی، در بازارهای خارج از استان و حتی صادرات برون‌مرزی نیز جایگاه و رتبه مطلوبی دارند.
از جمله محصولات شاخص باغی در استان لرستان، انار است. انار یکی از میوه‌هایی است که خداوند متعال در قرآن کریم به آن اشاره فرموده است؛ از جمله در آیه 24 سوره مبارکه ابراهیم، آیه 99 سوره مبارکه انعام و آیه 68 سوره مبارکه الرحمن. با تأمل در این آیات شریفه می‌توان به اهمیت و جایگاه ارزشمند انار به‌عنوان میوه‌ای بهشتی و یکی از موهبت‌های الهی پی برد.
در ادبیات کهن ایران نیز ردپای انار به‌وضوح مشاهده می‌شود. استفاده از این میوه در اشعار، ابیات و ترانه‌های ایرانی گواهی بر جایگاه فرهنگی و ادبی آن است. به‌عنوان نمونه در شاهنامه آمده است:
«دو بودی به مثقال هر یک به سنگ / چو یک دانه نار بودی به رنگ»
و در جای دیگر:
«به گلنار ماند همی چهر تو / ز شادی بخندد دل از مهر تو».
همچنین در اشعار شاعران متأخر، از جمله سروده خاطره‌انگیز مصطفی رحماندوست با عنوان انار صد دانه یاقوت، این میوه مورد توجه قرار گرفته است.
جایگاه انار در فرهنگ ایرانی تنها به شعر و ادبیات محدود نمی‌شود؛ بلکه در باورها، آیین‌ها و سنت‌های ایرانی نیز حضور پررنگی دارد. در باور نیاکان کشاورز ایرانی، انار نماد خورشید بوده و به الهه آناهیتا نسبت داده می‌شده است؛ میوه‌ای که با زایایی، پرورش و آبادانی پیوند دارد. از دیرباز تا امروز، انار نماد شب یلدا (شب چله) و یکی از ارکان اصلی پذیرایی در آیین‌ها و شب‌نشینی‌های زمستانی است. همچنین انار به‌عنوان نمادی از خنده، پاکی ذات، دل نیک و چهره گلگون شناخته می‌شود و این باورها در فرهنگ عامه ریشه‌ای دیرینه دارند.
در علم تعبیر خواب نیز به انار توجه شده است. بر اساس نظر معبران، دیدن انار در خواب معمولاً نماد پیروزی، شادی، اندوختن مال، و شهر آباد است؛ هرچند در برخی موارد (به‌ویژه خوردن انار ترش) تعابیری همچون بلا، گرفتاری و غم نیز ذکر شده است.
در طب سنتی نیز به این میوه بهشتی توجه ویژه‌ای شده است. انار دارای خواصی از جمله قابض، ادرارآور، بهبوددهنده کم‌خونی و مؤثر در درمان میگرن است. این میوه ارزشمند با دارا بودن تانن، انواع ویتامین‌ها به‌ویژه A، B، C و E و نیز آلکالوئیدهای مختلف، اثر ضدتشنگی داشته و در درمان یرقان و بهبود هضم غذا نقش دارد. همچنین مصرف انار در تسکین خارش پوست، تقویت معده و کبد، بهبود زخم‌های دهان، کنترل خونریزی لثه، التیام زخم‌های کهنه، رفع اثرات مضر دخانیات، تسکین سرفه و ایجاد نشاط مؤثر است.
از نظر خاستگاه، انار بومی ایران محسوب می‌شود و در مناطق مختلف کشور تولید می‌گردد. استان لرستان با دارا بودن حدود 3500 هکتار باغ انار و تولید سالانه 70 هزار تن محصول، و همچنین برخورداری از بزرگ‌ترین و کم‌نظیرترین انارستان متمرکز کشور در منطقه زیرتنگ سیاب شهرستان کوهدشت با وسعت 1200 هکتار، یکی از قطب‌های اصلی تولید انار در ایران به‌شمار می‌آید. به‌دلیل استفاده حداقلی از کودها و سموم شیمیایی، انار تولیدی این استان در زمره محصولات سالم کشاورزی محسوب می‌شود.
با وجود وسعت قابل توجه باغ‌های انار در لرستان، عوامل خسارت‌زای زنده نظیر آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز و همچنین عوامل خسارت‌زای غیرزنده نظیر تنش‌های محیطی، ترکیدگی میوه و آفتاب‌سوختگی، از مهم‌ترین موانع تولید پایدار این محصول ارزشمند به‌شمار می‌روند. این عوامل هر ساله دسترنج باغداران پرتلاش را تهدید کرده و موجب خسارات اقتصادی سنگین می‌شوند.
از جمله آفات کلیدی انار که سالانه خسارت قابل توجهی به باغ‌ها وارد می‌سازد، کرم گلوگاه انار (Ectomyelois ceratoniae) است. این آفت نخستین‌بار در سال 1349 از منطقه کاشمر جمع‌آوری و گزارش شد.
کرم گلوگاه انار پروانه‌ای کوچک به طول 9 تا 11 میلی‌متر و عرض بدن با بال‌های باز حدود 22 تا 24 میلی‌متر است. بال‌های جلویی خاکستری تیره بوده و در یک‌سوم قاعده آن‌ها نواری موج‌دار به رنگ خاکستری دیده می‌شود. در نزدیکی لبه خارجی بال‌ها نوار خاکستری غیرمشخصی وجود دارد و در انتهای آن ریشک‌های کوتاه به همان رنگ مشاهده می‌شود. بال‌های عقبی سفید مایل به تیره با رگ‌های تیره و حاشیه‌ای از ریشک‌های بلند هستند. شاخک‌ها بلندند. تخم‌ها حدود 0/7 میلی‌متر طول و 0/48 میلی‌متر عرض دارند و پوسته آن‌ها دارای برجستگی‌های مثلثی است که با نزدیک شدن به زمان تفریخ، صاف می‌شود.
لاروهای سنین اولیه سفید تا قرمز رنگ بوده و در پایان دوره لاروی به رنگ قهوه‌ای در می‌آیند. در کنار هر نیم‌حلقه از بخش فوقانی شکم، موهای عمودی دیده می‌شود. شفیره نیز به رنگ قهوه‌ای روشن است.
این آفت زمستان را به‌صورت لارو درون میوه‌های ریخته‌شده پای درختان، میوه‌های باقیمانده روی شاخه‌ها یا انارهای انباری سپری می‌کند. بسته به دمای محیط، معمولاً در اوایل تابستان و هم‌زمان با رسیدن میوه‌های انار به اندازه لیموترش، حشرات کامل ظاهر می‌شوند. پس از جفت‌گیری، حشره ماده طی دو تا چهار روز درون تاج میوه و بین پرچم‌ها تخم‌ریزی می‌کند. هر حشره ماده قادر است 20 تا 25 تخم بگذارد.
خسارت کرم گلوگاه انار ناشی از تغذیه لاروها از بخش داخلی میوه و دانه‌های آن و ایجاد دالان‌های لاروی در پوست داخلی میوه است. در نتیجه تغذیه لاروها، روی پوست میوه به‌ویژه در ناحیه گلوگاه، لکه‌های قهوه‌ای، آثار لهیدگی و پوسیدگی ایجاد می‌شود که موجب ریزش میوه‌ها خواهد شد. فعالیت این لاروها همچنین زمینه‌ساز آلودگی‌های قارچی ثانویه است. در سال‌هایی که جمعیت آفت بالا است، خسارت می‌تواند تا 50 درصد محصول را از بین ببرد.
برای مدیریت این آفت، روش‌های مختلفی پیشنهاد شده است که تلفیق آن‌ها می‌تواند بیشترین کارایی را در کنترل آفت به‌دنبال داشته باشد. از مهم‌ترین روش‌های کنترل کرم گلوگاه انار می‌توان به حذف پرچم میوه، پوشاندن گلوگاه انار با استفاده از گل یا فوم، جمع‌آوری و انهدام میوه‌های آلوده در باغ، استفاده از پوشش محافظ بر روی میوه‌های در حال رشد، اصلاح مدیریت باغبانی از طریق شخم‌زنی فواصل بین درختان، تنظیم دور آبیاری، رعایت فاصله مناسب بین درختان، کاشت گیاهان پوششی، تکثیر و رهاسازی دشمنان طبیعی به‌ویژه زنبورهای تریکوگراما از طریق نصب تریکوکارت‌ها به‌منظور پارازیته کردن تخم‌های آفت، و نیز استفاده از تله‌های نوری و فرمونی در باغ‌های انار اشاره کرد. اجرای هم‌زمان این روش‌ها نقش مؤثری در کاهش جمعیت آفت و پیشگیری از خسارت دارد.
به‌دلیل محل تخم‌ریزی آفت در گلوگاه میوه و فعالیت لارو در داخل آن، مبارزه شیمیایی معمولاً توصیه نمی‌شود؛ با این حال، در صورت تعیین دقیق نسل آفت در هر منطقه و مشخص شدن زمان اوج پرواز حشرات کامل از طریق تله‌های فرمونی، می‌توان پیش از تخم‌ریزی و با نظارت کارشناسان گیاه‌پزشک، اقدام به سم‌پاشی هدفمند نمود.
در سال‌های اخیر، با همکاری مؤثر سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی کشور و سازمان انرژی اتمی ایران، و در راستای منویات مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) مبنی بر استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، گام‌های مؤثری در زمینه کنترل کرم گلوگاه انار با بهره‌گیری از فناوری هسته‌ای در بخش کشاورزی برداشته شده است. نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیقات بسیار مطلوب بوده و نویدبخش آینده‌ای روشن در مدیریت آفات محصولات کشاورزی از جمله کرم گلوگاه انار با استفاده از انرژی هسته‌ای است.
انتهای پیام/