تنش‌های میان ایران و غرب پس از بازگرداندن تحریم‌های پیش از سال ۲۰۱۵ سازمان ملل علیه تهران در ماه سپتامبر، با اقدام سه کشور اروپایی، فرانسه، آلمان و بریتانیا، در فعال‌سازی سازوکار ماشه (snapback) در توافق هسته‌ای (برجام)، به‌طور چشمگیری افزایش یافت.اما اندیشکده شورای آتلانتیک از این وضعیت نتیجه می‌گیرد که احتمالا همکاری ایران با روسیه که بازگرداندن این تحریم‌ها که را غیرقانونی می‌داند، تعمیق خواهد شد و این تحول، چرخش راهبردی ایران به سوی شرق را سرعت می‌بخشد؛ چرخشی که از زمان خروج دولت نخست دونالد ترامپ از برجام در ماه می ۲۰۱۸ شتاب گرفته است.به نوشته این اندیشکده، ایران و روسیه بازیگرانی به‌شدت عمل‌گرا هستند. تا زمانی که غرب به سیاست‌های انزوای ایران ادامه دهد، تعمیق همکاری اقتصادی میان تهران و مسکو پیامدی منطقی است. هر دو کشور که هدف مشترکشان مقابله با نفوذ آمریکاست، آماده‌اند همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه خود را گسترش دهند.

 

همراهی ضدتحریمی روسیه با ایران

 

به نوشته شورای آتلانتیک، مسکو در ابتدا سازوکار ماشه را راه‌حلی عملی برای جلوگیری از بن‌بست دیپلماتیک می‌دید اما اکنون روسیه مخالف فعال‌سازی این سازوکار است. پس از آنکه سه کشور اروپایی در ۲۸ آگوست روند اسنپ‌بک را آغاز کردند، مسکو این اقدام را از نظر حقوقی «معیوب» خواند و استدلال کرد که کشورهای اروپایی خود با نقض برجام، صلاحیت فعال‌سازی چنین فرآیندی را از دست داده‌اند. روسیه همچنین تاکید کرد که بازگرداندن تحریم‌های پیش از ۲۰۱۵ سازمان ملل هیچ الزام حقوقی بین‌المللی ندارد، هرچند اروپایی‌ها ادعا می‌کنند که حق روشن و بدون ابهام برای این کار دارند.زمانی‌که دولت ترامپ در سال ۲۰۲۰ تلاش کرد به صورت یک‌جانبه اسنپ‌بک را فعال کند، روسیه و چین به‌طور مشترک با آن مخالفت کردند، با این استدلال که خروج آمریکا از برجام، مشروعیت حقوقی لازم برای چنین اقدامی را از بین برده است. برای پشتیبانی از این استدلال، مسکو و پکن به نظر مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری در ژوئن ۱۹۷۱ درباره حضور آفریقای جنوبی در نامیبیا استناد کردند. طبق آن نظر، طرفی که تعهدات خود را از یک توافق نفی می‌کند، نمی‌تواند هم‌زمان از حقوق ناشی از همان توافق بهره‌مند شود.مسکو که اعلام کرده بود بازگشت تحریم‌ها را به رسمیت نخواهد شناخت، تلاش کرد روند فعال‌سازی آن از سوی اروپا را به تاخیر بیندازد و تضعیف کند. با این حال، پیش‌نویس قطعنامه‌ای که روسیه و چین برای حفظ لغو تحریم‌های ایران ارائه دادند، در ۲۶ سپتامبر در شورای امنیت رد شد؛ ۹ کشور از جمله آمریکا، انگلیس و فرانسه علیه آن رای دادند، تنها ۴ کشور (روسیه، چین، الجزایر و پاکستان) موافق بودند و دو کشور رای ممتنع دادند.

 

دمیتری پولیانسکی، معاون نماینده روسیه در سازمان ملل، در نشست شورای امنیت گفت: «امید داشتیم همکاران اروپایی و آمریکایی‌مان دوباره فکر کنند و به‌جای باج‌گیری ناشیانه، مسیر دیپلماسی و گفت‌وگو را انتخاب کنند؛ مسیری که تنها به تشدید تنش در منطقه می‌انجامد.»

 

توانایی روسیه در اختلال در اجرای اسنپ‌بک 

 

هر چند روسیه نتوانست از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل جلوگیری کند اما هنوز می‌تواند با جلوگیری از فعال‌سازی مجدد «کمیته تحریم‌های ۱۷۳۷» که مامور نظارت بر تحریم‌های ایران است یا تعلل در تعیین کارشناسان آن، در مسیر اجرای آن سنگ‌اندازی کند چراکه تصمیمات این کمیته به اجماع اعضای شورای امنیت نیاز دارد، روسیه می‌تواند با استفاده از حق وتوی خود مانع آن شود.

 

مخالفت مسکو با اسنپ‌بک نمادین نیست

 

این اندیشکده آمریکایی معتقد است که مخالفت مسکو با اسنپ‌بک فقط نمادین نیست، بلکه راهبردی برای کاهش اثر تحریم‌هاست.

 

تعمیق روابط ایران و روسیه در سایه تحریم‌ها

 

امتناع روسیه از اجرای تحریم‌های جدید سازمان ملل علیه تهران تا حدی به ایران کمک خواهد کرد تا فشار اقتصادی را کاهش دهد. انتظار می‌رود تجارت دوجانبه و همکاری در حوزه‌هایی مانند انرژی هسته‌ای گسترش یابد زیرا دو کشور اجرای «پیمان مشارکت راهبردی جامع» را که نه ماه پیش توسط ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان در مسکو امضا شد، ادامه می‌دهند. در عین حال، روسیه در شورای امنیت به دفاع از منافع ایران خواهد پرداخت و سیاست‌های غرب در قبال تهران را با لحن تندتری نقد خواهد کرد.

 

تصمیم هوشمندانه پیوستن به بریکس 

 

هم‌سویی روسیه، چین، پاکستان و ایران در مخالفت با فعال‌سازی اسنپ‌بک و تحریم‌های جدید، باور مقام‌های ایرانی را تقویت کرده است که پیوستن به نهادهای غیرغربی مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای تصمیمی هوشمندانه بوده است. در چارچوب دکترین «نگاه به شرق»، تهران بر این باور است که سرنوشت ژئوپلیتیکی‌اش با روسیه، چین و سایر قدرت‌های غیرغربی چون پاکستان، جمهوری‌های آسیای مرکزی و حتی کره شمالی گره خورده است.از دید تهران، اقدام سه کشور اروپایی گواه دیگری بر بی‌اعتمادی دیرینه به قدرت‌های غربی است؛ بی‌اعتمادی‌ای که هرگونه امتیازدهی هسته‌ای را بی‌فایده می‌سازد. حمایت اروپا، به‌ویژه آلمان، از اسرائیل در جریان حمله اسرائیل به ایران و حملات نظامی آمریکا به تاسیسات هسته‌ای این کشور نیز این دیدگاه را تقویت و جایگاه جریان‌های متمایل به گفت‌وگو با غرب را در تهران تضعیف کرد.