به گزارش خبرگزاری تسنیم از کوهدشت، در جغرافیای کوهستانی لرستان، جایی که زاگرس با آفتاب درآمیخته و رودخانه‌ها از دل سنگ‌ها می‌جوشند، میوه‌ای روییده که رنگش یادآور خون زندگی و طعمش یادگار خورشید است؛ انار.
انار در لرستان میراثی فرهنگی است؛ نشانی از زایش، باروری، و پیوند انسان با خاک. هر دانه‌اش، مانند اشکی از دل زمین است که در دهان، طعم حیات می‌دهد.
در روستاهای سلسله و دلفان، در کوهدشت و بخش‌هایی از نورآباد، درختان انار با شاخه‌هایی پیچان و میوه‌هایی سرخ در میان غبار و نور ایستاده‌اند؛ گویی نگهبانان هزارساله زمین‌اند.
اما پشت این داستانی گسترده‌تر نهفته است؛ داستان اقتصاد، اقلیم، کم‌آبی، بازار، سنت و امید. این گزارش، روایتی مستند از همین پیوند میان انسان و درخت است.
درخت انار، درختی صبور است؛ زاده خاک‌های نیمه‌خشک و مقاوم در برابر دمای بالا. در لرستان، میانگین دمای تابستان در مناطق پایین‌دست به بیش از 35 درجه می‌رسد و بارندگی سالانه کمتر از 400 میلی‌متر است.
این شرایط برای بسیاری از محصولات کشاورزی سخت است، اما انار در همین اقلیم نفس می‌کشد. زمین‌های با بافت شنی‌رسی و زهکشی مناسب معمولاً محصولاتی با رنگ پوست براق‌تر و دانه‌های پرآب‌تر می‌دهند.
خاک این مناطق غنی از پتاسیم است؛ عنصری که در کیفیت رنگ و طعم انار نقش کلیدی دارد. به‌گفته نامدار صیادی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان، این استان در جایگاه پنجم تولید محصولات باغی کشور است.
به گفته او، این رتبه حاصل سال‌ها پیوند میان زمین و انسان است. و سه شاخص اصلی مساحت باغات، میزان تولید و ارزش اقتصادی محصولات در لرستان چنان بالا رفته که این استان حالا در ردیف استان‌های پیشرو کشور قرار گرفته است.
لرستان حدود 42 هزار هکتار باغات مثمر دارد و بیش از 370 هزار تن تولید محصولات باغی در سال. این یعنی هر وجب از خاک لرستان، روایتی از حاصل‌خیزی و رویش است.
به گفته صیادی باغ‌های انار لرستان حدود 8 درصد کل باغات این استان را تشکیل می‌دهند، اما سهمشان در تولید، 20 درصد از کل تولیدات باغی این استان است.
اما زیر پوست این پایداری، بحران‌هایی نیز در جریان است. در دهه‌ی اخیر، افت محسوس بارندگی‌ها، کاهش آ‌ب‌دهی چشمه‌ها و افت سطح آب‌های زیرزمینی، باغ‌های انار لرستان را تهدید کرده‌است.
بسیاری از کشاورزان در مناطق کوهدشت و دلفان ناچار به استفاده از چاه‌های کم‌عمق و پمپ‌های دیزلی شده‌اند. این مسئله، هم هزینه تولید را بالا برده و هم پایداری زیست‌محیطی را تهدید می‌کند.
از سوی دیگر مهم‌ترین آفت باغ‌های انار لرستان، کرم گلوگاه است که باعث سیاه‌شدن دانه‌ها و از بین‌رفتن بخش قابل توجهی از محصول می‌شود.
انار در فرهنگ مردم لرستان، نمادی است از زندگی، خون، زایش و برکت. در باور برخی روستاییان، دانه‌ی انار اگر در شب بارانی در زمین دفن شود، صاحبش سالی پر از برکت خواهد داشت.
زنان لر، هنگام پوست‌گرفتن انار، آن را به شکل «دل» باز می‌کنند و می‌گویند:«دل زمین، دانه‌دانه می‌تپد». این تصویر، در ذهن مردم لرستان چنان زنده است که بسیاری از نقوش سنتی بر روی گلیم‌ها و پارچه‌های محلی نیز از فرم دانه‌های انار الهام گرفته‌اند.
انار کوهدشت بدون برند بومی؛ صادرات اندک به کشورهای عربی
در کوهدشت، جایی که خاک، قرمزتر از غروب است و بوته‌های انار چونان دانه‌های خون در رگ‌های زمین می‌جوشند، پاییز، فصل شهادت و زایش است.انار کوهدشت، فرزند رسیده زمین لرستان است؛ میوه‌ای که پوستش بوی خورشید دارد و دانه‌هایش یادآور دل‌های سوخته عشایر و زنان باغ‌دار است.
این روزها جشنواره انار در انارستان زیر تنگ سیاب، بیش از یک آیین کشاورزی است؛ بازگشت به ریشه‌هاست. بازگشت به لحظه‌ای که زن روستایی، دامن چادرش را پر از انار می‌کند و زیر لب می‌گوید: «زمین هنوز زنده است».
طبق گفته محمدحسن کیانی‌فر، مدیر باغبانی جهاد کشاورزی لرستان، در این استان بیش از 1200 هکتار زیر کشت انار است و تولید سالانه به حدود 30 هزار تن می‌رسد.
به اعلام او بخش زیادی از این محصول، به‌عنوان یکی از مرغوب‌ترین انارهای ایران، به استان‌هایی مانند تهران فرستاده می‌شود و درصد اندکی از آن نیز، هرچند غیرمنظم، به کشورهای عربی صادر می‌شود.
اما این تنها روی شیرین ماجراست. بخش عمده‌ای از انار لرستان، در بازارهای داخلی مصرف می‌شود. انارهایی که از دل خاک و زحمت روییده‌اند، بی‌نام و نشان، به کام مردم دیگر استان‌ها می‌روند، بی‌آنکه کسی بداند ریشه‌شان در کوهدشت است؛ در خاکی که به بهای پینه‌های دست کشاورزان، سرخ مانده است.
در زبان مردم، انارهای ضعیف، آفتاب‌سوخته یا کوچک را «پا درختی» می‌نامند. این واژه، استعاره‌ای است از انارهایی که هرگز فرصت شکوفایی کامل نیافته‌اند.
به‌گفته مدیر باغبانی جهاد کشاورزی لرستان، انارهای درجه سه معمولاً در کارگاه‌های خانگی فرآوری می‌شوند؛ زنان روستاها با دست‌های خودشان از آن رب، شیره یا آب انار تهیه می‌کنند.
طبق سخن او بزرگ‌ترین سایت فرآوری، کارخانه رب تنگ سیاب است، اما فعالیت اصلی همچنان در خانه‌هاست. در آن خانه‌ها، هر زن، نگهبان میراثی است که در هیچ کارخانه‌ای قابل بازتولید نیست.
بوی انار داغ، صدای قل‌قل دیگ مسی و شعرهایی که زیر لب زمزمه می‌شود، میراث ناملموس این سرزمین‌اند. زمین زایاست، اما وقتی اقتصاد از او روی برمی‌گرداند، ثمرش غریب می‌ماند.
انار کوهدشت گاه در سایه نام دیگر استان‌ها پنهان می‌شود. مدیر باغبانی جهاد کشاورزی لرستان، از پرسشی نهفته در باغات سخن می‌گوید که چرا در لرستان کارخانه فرآوری بزرگ تأسیس نمی‌شود؟
به‌گفته او باید اول حجم تولید به اندازه‌ای باشد که آن کارخانه توجیه اقتصادی پیدا کند و وقتی تولید سیب یا فلفل دلمه‌ای یا حتی انار به آن حد نرسیده، ایجاد کارخانه بزرگ صرفه ندارد.
به باور او تولید محصول فصلی است، اما کارخانه باید دائماً کار کند و در غیر این صورت، نه برای سرمایه‌گذار به‌صرفه است، نه برای کشاورز.
در واقع، خاک لرستان، خاکی حاصل‌خیز است اما هنوز در چرخه‌ی ارزش‌افزوده گرفتار است. زمین محصول می‌دهد، اما ساختار اقتصادی، آن را رها می‌کند.
در کوهدشت، هنوز زنان نقش اصلی را در فرآوری انار دارند. آن‌ها دانه‌های سرخ را از پوست جدا می‌کنند، و با حرارت آتش، رنگ زمین را به رب تبدیل می‌کنند. هر قاشق از آن رب، تاریخ است: تاریخی از کار، عرق، شعر و صبر.
رب انار کوهدشت تنها یک فرآورده غذایی نیست؛ نشانه‌ای از پیوند زن و زمین است. در فرهنگ لری، زن و خاک، دو چهره یک مادرند: هر دو می‌زایند، هر دو می‌پرورند، و هر دو در سکوت، رنج می‌کشند.
انار کوهدشت به تهران می‌رود، به کرمانشاه، به قم، گاه تا بندرعباس. گاه حتی از مرز عبور می‌کند و در بازارهای عراق فروخته می‌شود. اما در هیچ بسته‌ای نام «کوهدشت» نیست. خاک، بی‌نام مانده است.
به‌گفته مدیر باغبانی جهاد کشاورزی لرستان برای صادرات، باید قراردادهای منظم و حجم تولید بالا وجود داشته باشد و این استان هنوز به آن نقطه نرسیده و باید به‌تدریج، با افزایش تولید و بهبود زیرساخت‌ها، این مسیر طی شود.
جشنواره انار کوهدشت، رویدادی کشاورزی است؛ اما در عمق، آواز زمین است. هر دانه انار، چشم زمین است که به آسمان می‌نگرد. هر باغ، تکه‌ای از حافظه لرستان است.
انار کوهدشت بخشی از روح این سرزمین است. روحی سرخ، جوشان و زنده، که اگرچه بی‌برند مانده، اما در رگ‌های تاریخ لرستان جریان دارد.
انتهای پیام/644/.