به گزارش خبرگزاری تسنیم از رشت، در دل جنگل‌های سرسبز گیلان و روستای جیرده شفت، هنر سفالگری با ریشه‌ای عمیق در تاریخ و فرهنگ این منطقه جریان دارد، این روستا که در سده‌های دور با کوره‌ها و چرخ‌های سفالگری‌اش شناخته می‌شد، در دی‌ماه سال 1399 به‌عنوان "روستای ملی سفال ایران" ثبت شد و افتخاری بزرگ برای هنرمندانش به ارمغان آورد.

در میان سفالگران این روستا، نام "عطیه‌ روشنفکر" بیش از همه بر سر زبان‌هاست؛ بانویی 60 ساله که از هشت‌ سالگی زندگی‌اش با خاک و کوره عجین شده، امروزه در کارگاه جذاب و پرانرژی خود به همراه همسرش علی لطیفی، گمج‌هایی با لعابی سبز و خاص می‌سازد؛ این ظرف‌های زیبا از جیرده تا بازارهای محلی رشت و حتی به خانه‌هایی دوردست در آلمان، فرانسه و کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌رسند. 

کارگاه خانگی عطیه‌ خانم امروز در روستای جیرده به یک موزه زنده تبدیل شده است؛ جایی که ظرف‌های سفالی زیبا، فرهنگ غنی گیلانیان را روایت می‌کنند و این بانوی هنرمند نیز نگهبان هنری است که هنوز در آشپزخانه‌های گیلان طرفدار دارد. گمج‌های طبیعی و زیبای عطیه‌خانم نشان‌دهنده‌ پیوند عمیق مردم این سرزمین با هنر و طبیعت است و هنوز هم بوی خوب خورش‌های اصیل گیلانی و خاطرات گرم سفره‌های خانوادگی را یادآوری می‌کنند.

سفالگری، شور و طراوت خاصی به زندگی‌ام بخشید

عطیه ‌روشنفکر در گفت‌وگو با تسنیم از مسیر طولانی خود در سفالگری می‌گوید: از 8 سالگی تا امروز، بیش از 60 سال است که سفالگری می‌کنم و امروز با افتخار، یک سفالگر بین‌المللی هستم و به عنوان کارآفرین برتر هم شناخته شدم.

وی به یاد مادر و مادربزرگش می‌افتد که این هنر را از آنان آموخته و از علاقه‌اش به سفالگری می‌گوید: من سفالگری را از مادرم یاد گرفتم، البته ایشان فقط گمج درست می‌کردند، اما من توانستم با استفاده از گِل، پارچ و لیوان و کوزه و انواع و اقسام ظروف را هم بسازم. هر روز سعی کردم مدل جدیدی بیاموزم و بسازم.

عطیه ‌با بیان اینکه سفالگری، شور و طراوت خاصی به زندگی‌اش بخشیده است در ادامه می‌گوید: هر ظرفی که در بازار مشاهده می‌کردم، حتی اگر ساده و گلی نبود، الهام‌بخش من برای خلق آثار جدید میشد و سعی‌ می‌کردم مشابه آن ظرف را بسازم.

وی در ادامه به قدمت سفالگری در روستای جیرده و سختکوشی و خلاقیت بانوانِ این روستا اشاره می‌کند و می‌افزاید: در زمان‌های قدیم، بانوان و مادران این روستا که امکانات‌شان محدود بود و وضعیت معیشتی خوبی نداشتند، با استفاده از گِلی که از بستر طبیعی زمین و شالیزارها یافت می‌شد، ظرف‌هایی خلاقانه و هنرمندانه می‌ساختند. در آن زمان، این ظروف به عنوان ابزار اصلی پخت و پز، روی هیزم و حرارت قرار می‌گرفتند و خورشت‌ها و غذاهای خوشمزه‌ای را آماده می‌کردند؛ با گذر زمان، این ظروف به بخشی از زندگی روزمره مردم و منبع درآمد خانواده‌ها تبدیل شدند؛ هریک از بانوان روستا کارگاه کوچکی برای سفالگری در خانه‌شان داشتند و دستان هنرمندشان به زندگی آن‌ها رنگ و بوی خاصی می‌داد.

مردم، عاشق هویت و ریشه‌های فرهنگی خود هستند

به گفته این بانوی هنرمند، غذاهایی که در ظروف سفالی و گمج‌ها طبخ می‌شد، نه‌تنها خوشمزه‌تر است، بلکه برای حفظ سلامتی اعضای خانواده هم مناسب‌تر بودند؛ در آن‌زمان، بانوان روستا این هنر را به دختران و فرزندان خود انتقال می‌دادند اما در این سال‌ها با ورود ظروف چینی و چدنی به بازار، ظروف سفالی و سنتی کمتر و کمتر شدند و جذابیت ظروف جدید، زندگی ماشینی و سختی و زحمت ساخت ظروفِ سفالی باعث شده که بسیاری از دختران و بانوان امروزی دیگر این هنر را دنبال نکنند.

با این حال، هنوز هم در برخی بوم‌گردی‌ها و رستوران‌های سنتی، این ظروف به عنوان نمادی از فرهنگ غنی و اصالت گیلان مورد توجه قرار می‌گیرند. آن‌ها از این ظروف زیبا برای پذیرایی از مهمانانشان استفاده می‌کنند که نشان می‌دهد مردم هنوز عاشق ریشه‌های فرهنگی خود هستند و می‌خواهند این هنر را برای نسل‌های آینده زنده نگه دارند.

ظروف هنرمندانه عطیه‌خانم هم به نمایشگاه‌ها، رستوران‌ها و بومگردی‌های داخل و خارج استان می‌رسد؛ او به نسل جدید و بانوان جوان توصیه می‌کند که نگذارند این هنر زیبا و ارزشمند فراموش شود و از مسئولین هم می‌خواهد که حمایت‌های لازم را از هنرمندان داشته باشند.

سفال اصیل گیلانی بر سر سفره‌های جهانی

عطیه خانم با لبخندی ادامه می‌دهد: "این هنر فقط در ایران مورد استقبال نیست؛ بلکه کشورهای خارجی نیز به محصولات من علاقه‌مند هستند. امروز محصولات من به چین، استرالیا، فرانسه و بسیاری از مناطق دنیا و سراسر کشور فرستاده می‌شود و رستوران‌های کرج، کاشان و تهران و دیگر نقاط کشور به‌طور مرتب این محصولات را سفارش می‌دهند.

این بانوی هنرمند با افتخار از فرآیند ساخت محصولات خود صحبت می‌کند و می‌گوید: لعابی که ما برای این محصولات استفاده می‌کنیم، از قلع است و سرب ندارد. گِل سفال هم از خاک جیرده تهیه می‌شود. برای به دست آوردن گِل مناسب برای ساخت گمج، باید زمین را به عمق 1 تا 2 متر بکنند تا به گلی با خاصیت چسبندگی و خلوص برسند و هیچ ناخالصی مانند سنگ و چوب در آن وجود نداشته باشد. پس از استخراج گل، آن را به خانه می‌آورند و با آب و ماسه بادی مخلوط می‌کنند سپس مراحل آماده‌سازی گِل مخصوص در داخل دستگاه و کوره‌ها انجام می‌شود و بعد مدل‌ها و طرح‌هایمان را روی آن پیاده می‌کنیم.

عطیه‌خانم همچنین به چند نمونه از محصولاتش که به صورت زیبا آویز کرده است، اشاره می‌کند: این آویزها که به آنها "جِوَد" می‌گویند، در گذشته برای خنک نگه‌داشتن خوراکی‌ها مانند هندوانه و دیگر میوه‌ها استفاده می‌شد. زنانی که یخچال نداشتند، خوراکی‌ها را داخل گمج‌ گذاشته و آویز می‌کردند تا گرمای اتاق روی آنها تاثیر نگذارد. جلوی اکثر خانه‌ها این آویزها دیده میشد. برنج و خورشت اضافه هم در این گمج‌ها ریخته می‌شد تا سالم و تازه بماند و با آویز کردنشان، از فساد آن‌ها جلوگیری می‌شد.

این بانوی هنرمند در ادامه از توجه خاص گردشگران خارجی به هنرش‌ می‌گوید: شرکت‌ جاباما تورهای گردشگری به این مکان می‌آورد و گاهی برای عده‌ای از بازدیدکنندگان آموزش‌هایی نیز ارائه می‌دهم؛ گردشگر خارجی هم به کارگاه من می‌آید و از من آموزش می‌بیند و بعضی از آنها به قدری از این هنر استقبال می‌کنند که نمی‌توانند از این مکان دل بکنند.

به گزارش تسنیم، سفال در گیلان به علت فراهم بودن بستر مناسب تولید آن، مصارف فراوانی داشته و می‌توان از آن به گمج و نخون (ظرف مخصوص طبخ غذا به همراه درب)، کوزه سفالی، نمکیار( ظرف مخصوص ساییدن مغز گردو و سبزی و انارترش و غیره)، گیلی تابه(ظرف مخصوص برشته کردن تخمه )، تالک(ظرف سقالین دودسته)، تنگ آب، تنور نان پزی، ظروف نگه‌داری مواد، گلدان و مجسمه و سفال بام و غیره اشاره کرد، اما گمج یکی از اصلی‌ترین ظروف سفالی و محلی استان گیلان است که از آن در تهیه و طبخ انواع خورشت و غذاهای محلی استفاده می‌کنند و هنوز این ظروف در بین خانواده‌های گیلان از جایگاه بالایی برخوردار است.

امروز با تلاش و همت هنرمندانی همچون عطیه روشنفکر، هنر سفالگری در روستای جیرده و بسیاری از مناطق گیلان با اصالت و زیبایی‌اش همچنان زنده و پویاست و به نسل‌های آینده منتقل می‌شود.

.

گزارش: زهرا رستگار

انتهای پیام/