به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ «جعفر محمد حسین فضل‌الله» استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر مباحث اسلامی از لبنان به مناسبت هزار و پانصدمین سال ولادت نبی مکرم(ص) در مقاله‌ای اختصاصی برای خبرگزاری ابنا به تشریح ابعاد سیاسی و فرهنگی گفتمان پیامبر اعظم(ص) و اهل‌بیت(ع) و لزوم بازخوانی آن در دوره معاصر متناسب با شرایط و الزامات کنونی پرداخت:
گفتمان نبوی: فراتر از کلمات
گفتمان نبوی تنها کلماتی نیست که پیامبر اکرم(ص) بیان کرده‌اند. بلکه این گفتمان، تجسم عملی معنا، ایده و نظریه‌های اسلامی در واقعیت است.
برای درک این گفتمان، سه عنصر کلیدی لازم است:
- مستندسازی رویدادهای تاریخی
- درک مبنا و قاعده‌ای که این رویدادها از آن ناشی شده‌اند، به ویژه در کتاب خداوند متعال
- شناخت زمینه و شرایط تاریخی که موجب سخن، عمل یا سکوت پیامبر شده‌اند
با فهم این سه عنصر، می‌توان دلیل گفتار، کردار و موضع‌گیری پیامبر را درک کرد و شروط لازم برای تجسم عملی آن‌ها در دوران معاصر را فراهم آورد. بر اساس این درک، مبانی اسلام در شرایط تاریخی امروز بازتولید می‌شوند و از گمراهی جلوگیری می‌شود.
مثال تاریخی: صلح حدیبیه
برخی امروزه تلاش می‌کنند صلح حدیبیه را به شکلی نادرست با صلح با دشمنی که سرزمین را غصب کرده و به نسل‌کشی ادامه می‌دهد، توجیه کنند. چنین نگرشی، پیمان صلح پیامبر را از چارچوب اصلی آن خارج می‌کند.
واقعیت این است که قریش از ابتدا مالک زمین بودند، نه اشغالگر. به‌رسمیت شناختن آن‌ها به معنای مشروعیت اشغالگری نیست. پیمان صلح پیامبر، اسلام را به عنوان نیرویی تثبیت کرد که توسط قریش به رسمیت شناخته شده بود. این صلح، بازه زمانی لازم را فراهم آورد تا فتح مکه بدون جنگ انجام شود، حاکمیت اسلام بر شبه‌جزیره عربستان تثبیت گردد و تسلیم کامل قریش حاصل شود. همچنین این صلح، پایان حضور ظالمانه و ناعادلانه آن‌ها در منطقه را تسهیل کرد.
الگوی عملی اهل‌بیت(ع): صلح امام حسن(ع)
صلح امام حسن(ع) نمونه‌ای دیگر از تطبیق واقع‌بینانه اصول اسلامی در شرایط تاریخی خاص است. ادامه جنگ، گروهی را که مسئول حفظ و انتقال اسلام بودند، تهدید می‌کرد. اگر این افراد کشته می‌شدند، معاویه می‌توانست با افراد قابل خرید، نسخه‌ای تحریف‌شده از اسلام ارائه دهد و احادیث جعلی را به پیامبر نسبت دهد تا کل سیستم جاهلیت را به نام اسلام مشروعیت ببخشد.
در آن زمان، مردم الگوی معاویه را با الگوی امام حسن(ع) اشتباه می‌گرفتند. بنابراین نیاز بود تا الگو بدون حضور امام در خط مقدم و بدون تنش‌های سیاسی آزمایش شود. پیمان صلح، با آشکار کردن الگوی اموی، مسیر نابودی آن را هموار کرد و به امام حسن(ع) امکان داد اسلام واقعی را بدون فشار سیاسی منتقل کند.
بهره‌گیری از شرایط: امامت امام رضا(ع)
دوره امامت امام رضا(ع) نمونه دیگری از استفاده هوشمندانه از شرایط تاریخی است. موقعیت ولایتعهدی ایشان نقش محوری در گسترش مکتب اهل‌بیت(ع) فراهم کرد. این مکتب، که پس از کربلا از امام زین‌العابدین(ع) تا امام کاظم(ع) پایه‌گذاری شده بود، پایه‌های فرهنگی، فکری، معنوی و عملی خود را تحکیم کرد.
اقدامات امام رضا(ع) نوعی سرمایه‌گذاری در تلاش‌های پیشین برای ترویج مکتب اصیل اسلامی بود. بدون توجه به جنجال‌ها درباره ماهیت عاملی که ایشان را به پذیرش ولایتعهدی واداشت، استفاده از موقعیت موجود به ایشان امکان داد تا بهترین نتیجه را با ابزارهای موجود کسب کند.
مثال دیگر، گفت‌وگوی امام رضا(ع) با ابن ابی محمود درباره جعل احادیث و تضعیف جایگاه اهل‌بیت(ع) بود؛ این گفت‌وگو نشان می‌دهد که حفظ حقیقت و شناخت درست دین، نیازمند درک شرایط تاریخی و اتخاذ روش‌های عملی است.
سه‌گانه بازتولید گفتمان اسلامی
قاعده اصلی برای بازتولید گفتمان نبوی و اهل‌بیت(ع) در عصر حاضر شامل موارد زیر است:
- فهم عمیق قرآن
- شناخت رویدادها و شرایط تاریخی هر دوره
- بازتولید اسلام در عصر معاصر بر اساس این درک عمیق
با این رویکرد، تجربه معاصر ما ملموس و قابل مشاهده خواهد بود و مردم می‌توانند آن را در میدان عمل تجربه کنند. مردم امروز به هر الگویی که زنده و عملی باشد، باور دارند.
فاصله از تقلید صرف و الگوهای خارجی
مشکل اصلی مسلمانان امروز، غرق شدن در مباحث نظری و تقلید از الگوهای خارجی است. بسیاری از ایده‌ها و روش‌هایی که اجرا شده‌اند، نه مطابق اسلام هستند و نه اهداف واقعی آن را محقق می‌کنند.
بنابراین، همه به‌ویژه کسانی که در خط اهل‌بیت(ع) فعالیت می‌کنند، باید بر اساس سه‌گانه یادشده مطالعه عمیق داشته باشند تا تمدنی تولید کنند که تجسم معنوی و تولید مادی را در میدان عمل ترکیب کند.
.....................
پایان پیام