شفقنا آینده- یک استاد دانشگاه جغرافیا می گوید: علاوه بر مخاطرات طبیعی، ایران با تهدیدات انسانی نیز مواجه است که عمدتاً ناشی از موقعیت ژئوپولیتیکی کشور در منطقه‌ای پرتنش است. بحران‌های منطقه‌ای، جنگ‌ها، و فشارهای سیاسی و اقتصادی از جمله عواملی هستند که امنیت ملی و توسعه پایدار را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در مجموع، ایران بر روی سه کمربند تهدیدآمیز قرار دارد: دو کمربند طبیعی (اقلیمی و زمین‌لرزه‌ای) و یک کمربند انسانی-ژئوپولیتیکی. این تهدیدات در مقیاس‌های زمانی کوتاه مدت قابل تغییر نیستند و تنها راه مقابله با آن‌ها، تطبیق‌پذیری هوشمندانه و برنامه‌ریزی مبتنی بر واقعیت‌های جغرافیایی و اقلیمی کشور است.
دکتر سیروس فخری، استاد ژئومورفولوژی دانشگاه در گفت وگو با خبرنگار شفقنا آینده درباره مهم ترین مخاطرات زیست محیطی ایران گفت: جمهوری اسلامی ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی، در معرض مجموعه‌ای از تهدیدات طبیعی و انسانی قرار دارد که می‌توان گفت مخاطرات، بخشی ذاتی از جغرافیای این سرزمین هستند. این تهدیدات ریشه در عوامل جغرافیایی پایدار و نسبتاً پایدار از جمله؛ اقلیمی، ژئومورفولوژیکی و ژئوپلیتیکی دارند و در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور باید به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرند.
تهدیدات اقلیمی و کمربند پرفشار جنب‌حاره‌ای
وی افزود: با توجه به موقعیت قرار گیری ایران، کشور ما بر روی 3 کمربند جغرافیایی مهم واقع شده که مخاطره آمیز هستند: کمربند پرفشار جنب حاره؛ دارای ماهیت اقلیمی بوده و مخاطرات آب و هوایی را بدنبال دارد. کمربند لرزه خیز آلپ هیمالیا؛ دارای ماهیت ژئومورفولوژیکی بوده و مخاطرات ژئومورفولوژیکی را بدنبال دارد. کمربند شکننده یا خرد شده؛ دارای ماهیت ژئوپلیتیکی بوده و منازعات ژئوپلیتیکی را بدنبال دارد.
تهدیدات اقلیمی و کمربند پرفشار جنب‌حاره‌ای
وی تصریح کرد: قرار گیری ایران بین عرض جغرافیایی 25 تا 40 درجه شمالی سبب شده که کشورمان در قلمرو کمربند پرفشار جنب‌حاره قرار گیرد. کمربند پرفشار جنب حاره از مهمترین عوامل ایجاد آب وهوای خشک و کاهش بارش‌های سالانه و بروز پدیده خشکسالی بوده که به‌صورت مزمن کشور را تحت تأثیر قرار داده است. خشکسالی در ایران نه یک پدیده مقطعی، بلکه یک ویژگی ذاتی پایدار و غالب آبوهوایی کشور است که در بازه‌های زمانی چند هزار ساله تغییر می‌کند. بنابراین، لازم است سیاست‌گذاری‌ها، به‌ویژه در حوزه کشاورزی و آمایش سرزمین، با در نظر گرفتن این واقعیت طراحی شوند.
تهدیدات زمین‌لرزه‌ای و کمربند آلپ- هیمالیا
فخری اظهار داشت: ایران همچنین بر روی کمربند لرزه‌خیز آلپ-هیمالیا قرار دارد که یکی از فعال‌ترین مناطق زمین‌لرزه‌ای جهان محسوب می‌شود. وقوع زلزله‌های شدید، مانند زلزله کرمانشاه، نشان‌دهنده مخاطرات جدی این کمربند لرزه‌خیز است. بررسی زلزله‌های یکصد سال اخیر حاکی از این است که به‌طور میانگین، هر ده سال یک زلزله با بزرگی بیش از ۷ ریشتر در کشور رخ می‌دهد که خسارات جانی و مالی فراوان بدنبال دارد. آخرین نمونه از این مخاطرات، زلزله ازگلهِ کرمانشاه بود که در 21 آبانماه 1396 با بزرگی 3/7 ریشتر بوقوع پیوست و خسارات فراوان جانی و مالی به کشور تحمیل کرد. این واقعیت ایجاب می‌کند که در طراحی و ساخت سازه‌ها، به‌ویژه در مناطق لرزه‌خیز، اصول مقاوم‌سازی رعایت شود و از ساخت‌وساز به‌ویژه در مجاورت گسل‌های فعال پرهیز گردد. همچنین مکان‌یابی سکونتگاه‌ها و مراکز حیاتی باید با دقت و بر اساس مطالعات زمین‌شناسی انجام شود.
ایران و سه کمربند پرمخاطره: بررسی تهدیدات طبیعی و ژئوپولیتیکی
وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی و سیاسی، بر روی سه کمربند پرمخاطره قرار گرفته است که هر یک از آن‌ها تهدیدات خاصی را متوجه کشور می‌سازند گفت: این سه کمربند شامل کمربند لرزه‌خیز، کمربند اقلیمی و کمربند ژئوپولیتیکی هستند که در ادامه به‌طور خلاصه بررسی می‌شوند.
تهدیدات ژئوپلیتیکی و کمربند خرد شده یا شکننده
وی تصریح کرد: علاوه بر مخاطرات طبیعی، ایران با تهدیدات با ماهیت ژئوپلیتیکی نیز مواجه است که عمدتاً ناشی از موقعیت ژئوپلیتیکی کشور در منطقه پرتنش غرب آسیا(خاورمیانه) که از آن به عنوان کمربند شکننده یا خرد شده در ادبیات سیاسی نام برده می شود. منطقه غرب آسیا یا خاورمیانه، که ایران بخشی از آن است، به عنوان یک “کمربند شکننده” شناخته می‌شود. این منطقه مملو از تنش‌های سیاسی، نظامی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی میان بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. ایران در دهه‌های گذشته با جنگ‌های متعدد در اطراف خود مواجه بوده است از جمله این منازعات: جنگ ۸ ساله ایران و رژیم بعث عراق، اشغال افغانستان توسط شوروی و سپس ایالات متحده، جنگ‌های متعدد در شامات، حمله به کویت، و درگیری‌های مداوم میان اسرائیل و کشورهای عربی از سال ۱۹۴۸ تاکنون را می توان نام برد.
این شرایط ژئوپلیتیکی ایجاب می‌کند که سیاست‌گذاران کشور، به‌ویژه در حوزه سیاست خارجی، با درایت و آینده‌نگری عمل کنند تا از تأثیرات منفی این بحران‌ها بر امنیت ملی و توسعه کشور بکاهند.
ضرورت تطبیق با ویژگی جغرافیایی
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه قرار گرفتن ایران بر روی این سه کمربند پرمخاطره، یک خصیصه ذاتی جغرافیایی است که قابل تغییر نیست اظهار داشت: ما نمی‌توانیم زلزله را حذف کنیم، اقلیم کشور را دگرگون سازیم یا تنش‌های منطقه‌ای را به‌طور کامل کنترل کنیم. از طرفی دیگر بسیاری از این بحران‌های ژئوپلیتیکی خارج از اراده ملی و تحت تأثیر بازیگران قدرتمند جهانی هستند. منازعات و بحران‌های منطقه‌ای، جنگ‌ها، و فشارهای سیاسی و اقتصادی ایجاد شده ناشی از آن، از جمله عواملی هستند که امنیت ملی و توسعه پایدار در کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در مجموع، ایران بر روی سه کمربند مخاطرهآمیز قرار دارد: دو کمربند طبیعی(اقلیمی و زمین‌لرزه‌ای) و یک کمربند با ماهیت ژئوپلیتیکی. تهدیدات ناشی از این 3 کمربند به‌ویژه 2 کمربند پرفشار جنب حاره و کمربند آلپ هیمالیا در مقیاس‌های زمانی کوتاهمدت قابل تغییر نیستند و تنها راه مقابله با آن‌ها، تطبیق‌پذیری هوشمندانه و برنامه‌ریزی مبتنی بر واقعیت‌های جغرافیایی کشور است.
فخری ادامه داد: بنابراین، راهکار اصلی، تطبیق هوشمندانه با شرایط موجود است. این تطبیق باید در برنامه‌ریزی‌های کلان، آمایش سرزمین، طراحی سازه‌ها، سیاست‌های کشاورزی و سیاست خارجی کشور لحاظ شود. تنها از این مسیر می‌توان مخاطرات را مدیریت کرد و تاب‌آوری ملی را افزایش داد.