برای دانلود سوالات به لینک زیروارد شوید:
جغرافیا (3) – پایه دوازدهم رشته انسانی
عنوان کتاب درسی: جغرافیا و توسعه
این کتاب با محوریت ارتباط جغرافیا و توسعه، به بررسی چگونگی تأثیر عوامل جغرافیایی بر فرآیند توسعه در سطوح مختلف (جهانی، منطقه‌ای و ملی) می‌پردازد و هدف اصلی آن، آشنایی دانش‌آموزان با الگوهای توسعه‌ی نابرابر و راهکارهای دستیابی به توسعه‌ی پایدار است.
ساختار کلی کتاب (6 فصل)
فصل اول: جغرافیا و توسعه
مفاهیم کلیدی:
توسعه: فرآیند گسترده‌ای که فراتر از رشد اقتصادی است و شامل پیشرفت در سلامت، آموزش، عدالت اجتماعی، آزادی و محیط زیست می‌شود.
شاخص‌های توسعه:
GDP (تولید ناخالص داخلی)
GNI (درآمد ملی ناخالص)
HDI (شاخص توسعه انسانی): ترکیبی از سه شاخص: طول عمر، سواد و درآمد.
شاخص فقر چندبعدی (MPI)
الگوهای توسعه‌ی جهانی: کشورهای توسعه‌یافته (شمال جهانی) در مقابل کشورهای در حال توسعه (جنوب جهانی).
توسعه‌ی پایدار: توسعه‌ای که نیازهای نسل کنونی را برآورده کند بدون اینکه توانایی نسل‌های آینده برای برآوردن نیازهای خود را به خطر بیندازد.
نکته مهم:
تفاوت بین رشد اقتصادی (افزایش تولید) و توسعه (بهبود کیفیت زندگی).
فصل دوم: جغرافیای توسعه در سطح جهانی
مفاهیم کلیدی:
تقسیم‌بندی جهان به بلوک‌های توسعه‌ای:
کشورهای پیشرفته (اولیه/شمال)
کشورهای در حال توسعه (ثانویه/جنوب)
کشورهای کمتر توسعه‌یافته (LDCs)
عوامل مؤثر بر نابرابری جهانی:
موقعیت جغرافیایی (دسترسی به دریا، آب‌وهوا)
منابع طبیعی
استعمار گذشته
ساختارهای اقتصادی جهانی (مثل سیستم والریستین)
سازمان‌های بین‌المللی و نقش آن‌ها:
بانک جهانی
صندوق بین‌المللی پول (IMF)
سازمان ملل متحد (UNDP)
نکته مهم:
الگوی وابستگی (Dependency Theory): کشورهای فقیر به دلیل وابستگی به کشورهای ثروتمند، نمی‌توانند به توسعه دست یابند.
فصل سوم: جغرافیای توسعه در سطح منطقه‌ای (منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا)
مفاهیم کلیدی:
ویژگی‌های جغرافیایی منطقه:
خشکی و کمبود آب
غنای منابع نفتی
تنوع فرهنگی و قومی
چالش‌های توسعه در منطقه:
تنش‌های سیاسی و نظامی
نابرابری در توزیع ثروت نفتی
بحران آب و محیط زیست
مهاجرت و پناهندگی
کشورهای نمونه:
عربستان سعودی (ثروت نفتی ولی چالش‌های اجتماعی)
ترکیه (تنوع اقتصادی و موقعیت استراتژیک)
مصر (جمعیت زیاد، کمبود آب، وابستگی به نیل)
نکته مهم:
نفت هم فرصت است و هم چالش! می‌تواند منبع درآمد باشد، اما باعث "بیماری منبع" (Dutch Disease) و وابستگی اقتصادی شود.
فصل چهارم: جغرافیای توسعه در ایران
مفاهیم کلیدی:
شاخص‌های توسعه در ایران:
HDI متوسط (حدود 0.78 در سال‌های اخیر)
نابرابری منطقه‌ای (استان‌های شمال و غرب > جنوب و شرق)
عوامل مؤثر بر توسعه در ایران:
موقعیت استراتژیک (پل ارتباطی آسیا و اروپا)
تنوع آب‌وهوایی و منابع طبیعی
چالش‌های ساختاری: تحریم‌ها، مدیریت ضعیف منابع، بیکاری جوانان
برنامه‌های توسعه‌ی ایران:
برنامه‌های پنجم و ششم توسعه
تمرکز بر عدالت فضایی و کاهش شکاف منطقه‌ای
نکته مهم:
عدالت فضایی یعنی دسترسی برابر تمام مناطق به خدمات، زیرساخت‌ها و فرصت‌های اقتصادی.
فصل پنجم: جغرافیا و توسعه پایدار
مفاهیم کلیدی:
اصول توسعه پایدار:
حفظ محیط زیست
عدالت اجتماعی
رشد اقتصادی متعادل
چالش‌های زیست‌محیطی:
تغییرات اقلیمی
کاهش منابع آب
آلودگی هوا و خاک
راهکارهای توسعه پایدار:
انرژی‌های تجدیدپذیر
کشاورزی پایدار
شهرهای هوشمند و سبز
آموزش و فرهنگ‌سازی
نکته مهم:
اقتصاد سبز = رشد اقتصادی بدون آسیب به محیط زیست.
فصل ششم: جغرافیا و آینده‌ی توسعه
مفاهیم کلیدی:
چشم‌اندازهای آینده:
جهانی‌شدن و فناوری‌های نوین (هوش مصنوعی، اینترنت اشیا)
نقش جغرافیا در شکل‌گیری آینده‌ی کار، آموزش و زندگی
چالش‌های آینده:
امنیت غذایی
امنیت آب
مهاجرت‌های اقلیمی
نقش جوانان و مشارکت شهروندی در دستیابی به توسعه
نکته مهم:
توسعه بدون مشارکت مردم، پایدار نیست.
نکات کلیدی برای امتحان نهایی:
تفاوت توسعه و رشد اقتصادی را حتماً بلد باشید.
فرمول HDI را نیاز نیست حفظ کنید، اما باید بدانید از چه شاخص‌هایی تشکیل شده.
نقشه‌ی جهان را از نظر تقسیم‌بندی کشورهای توسعه‌یافته/در حال توسعه بشناسید.
چهار اصل توسعه پایدار را به خاطر بسپارید.
نابرابری منطقه‌ای در ایران و عوامل آن را تحلیل کنید.
مثال‌های واقعی (مثل بحران آب در ایران یا نقش نفت در عربستان) را در پاسخ‌های تشریحی بیاورید.
پیشنهاد برای مطالعه مؤثر:
هر فصل را با طرح یک ذهن‌نگاشت (Mind Map) مرور کنید.
سوالات امتحانات نهایی سال‌های گذشته را تمرین کنید.
مفاهیم را با واقعیت‌های روز ایران و جهان پیوند بزنید (مثلاً تحریم‌ها، خشکسالی، انرژی خورشیدی).