خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: ناارزنده سازی فعالیت‌های فرزندان می‌تواند تأثیرات بسیار منفی و عمیقی بر روحیه و شخصیت آنها بگذارد، حتی اگر با نیت خیر و تربیت اسلامی باشد. در اسلام، ارزش قائل شدن برای انسان و کرامت او از اصول اساسی است.
تأثیرات منفی ناارزنده سازی:
کاهش اعتماد به نفس: وقتی فرزندان احساس می‌کنند کارهایشان ارزشی ندارد، به توانایی‌های خود شک می‌کنند و از تلاش بیشتر باز می‌ایستند.
احساس بی‌کفایتی: این حس می‌تواند در آینده به اضطراب و افسردگی منجر شود.
عدم تمایل به مشارکت: فرزندان ممکن است از انجام فعالیت‌ها دلسرد شوند و از هرگونه تلاش جدید خودداری کنند.
نارضایتی و خشم پنهان: این احساسات می‌توانند به مرور زمان به مشکلات رفتاری و ارتباطی منجر شوند.
تقلید از رفتار ناارزنده ساز: فرزندانی که مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند، ممکن است همین رفتار را با دیگران و حتی فرزندان خود تکرار کنند.
فاصله گرفتن از والدین: این موضوع می‌تواند در آینده به یک شکاف عمیق بین والدین و فرزندان تبدیل شود.
راهکارهای اسلامی برای ارج نهادن به فعالیت فرزندان:
تشویق و تحسین: اسلام بر تشویق و ترغیب به کارهای نیک تأکید دارد. پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) همیشه کودکان را تشویق می‌کردند و به کارهایشان ارج می‌نهادند. حتی اگر نتیجه کار کامل نباشد، نفس تلاش و نیت خیر باید مورد ستایش قرار گیرد.
مثال: به جای "این چی بود درست کردی؟"، بگویید "آفرین که تلاش کردی اینو بسازی. خیلی قشنگه!"
ابراز محبت و توجه: محبت به فرزندان یکی از پایه‌های تربیت اسلامی است. وقتی فرزندان احساس می‌کنند مورد محبت و توجه هستند، ارزش وجودی خود را درک می‌کنند.
پیامبر(ص) می‌فرماید: "اَحِبُّوا الصِّبْیانَ وَ ارْحَمُوهُمْ ، وَ اِذا وَ عَدتُموهُمْ شَیْئا فَفُوا لَهُمْ ، فَاِنَّهُمْ لایَدْرونَ اِلاّ اَ نَّـکُمْ تَرْزُقونَهُمْ" ؛(1)
"کودکان را دوست بدارید و با آنان مهربان باشید و هرگاه به آنان وعده دادید ، به آنوفا کنید ، زیرا آنان ، روزی دهنده خود را کسی غیر از شما نمی دانند."
دادن مسئولیت‌های مناسب سن: این کار باعث می‌شود فرزندان احساس مفید بودن و مسئولیت‌پذیری کنند.
مثال: اجازه دهید در کارهای خانه کمک کنند، حتی اگر در ابتدا خوب انجام ندهند. مهم مشارکت آنهاست.
شنیدن و درک دیدگاه فرزندان: به حرف‌هایشان گوش دهید و به نظراتشان احترام بگذارید، حتی اگر با آنها موافق نیستید. این کار باعث می‌شود احساس ارزشمندی کنند.
مثال: "متوجه شدم که دوست داری این کارو انجام بدی. می‌تونی بیشتر توضیح بدی چرا؟"
آموزش مهارت‌ها به جای سرزنش: اگر کاری را اشتباه انجام دادند، به جای سرزنش، به آنها راه درست را آموزش دهید.
مثال: "میدونم که تو تلاشتو کردی. بیا با هم یاد بگیریم چطور این کارو بهتر انجام بدیم."
پرهیز از مقایسه: مقایسه فرزندان با یکدیگر یا با دیگران، حس ناکافی بودن را در آنها تقویت می‌کند. هر فردی استعدادها و توانایی‌های منحصر به فرد خود را دارد.
توجه به نیت نه فقط نتیجه: در اسلام، نیت انسان اهمیت زیادی دارد. به فرزندان بیاموزید که تلاش و نیت خیر مهم‌تر از نتیجه نهایی است.
الگو بودن والدین: والدین خود باید الگوی احترام به دیگران و ارج نهادن به تلاش‌ها باشند.
اهمیت شکرگزاری و قدردانی:
این آیات نشان می‌دهند که خداوند به شکرگزاری اهمیت می‌دهد و کسی که شکرگزار باشد، بیشتر به او عطا می‌کند. این اصل را می‌توان در مورد فرزندان نیز به کار برد؛ یعنی وقتی از تلاش‌هایشان قدردانی می‌کنیم، به آنها انگیزه می‌دهیم و احساس ارزشمندی می‌کنند.
"وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِن شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ ۖ وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ"(2)
«و (به خاطر بیاورید) هنگامی را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود؛ و اگر ناسپاسی کنید، مجازاتم شدید است!»
اهمیت عمل صالح و پاداش آن:
این آیات بیان می‌کنند که هر عمل نیکی، هر چند کوچک، پاداش خود را دارد و هیچ عملی ضایع نمی‌شود. این مفهوم می‌تواند به فرزندان نیز آموزش داده شود که تلاش‌هایشان، هرچند به نظر کوچک بیایند، ارزشمند هستند و نتیجه خواهند داشت.
فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْرًا یَرَهُ
وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ(3)
«پس هر کس هم‌وزن ذره‌ای کار خیر انجام دهد، آن را می‌بیند! و هر کس هم‌وزن ذره‌ای کار بد انجام دهد، آن را می‌بیند!»
پرهیز از تحقیر و تمسخر:
این آیه به طور مستقیم به عدم تحقیر و تمسخر دیگران اشاره دارد که می‌توان آن را به عدم ناارزنده سازی تلاش‌ها و وجود فرزندان نیز تعمیم داد. تحقیر کردن فعالیت‌های فرزندان، نوعی تمسخر و کوچک شمردن آنهاست که مورد نهی قرآن است.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَیٰ أَن یَکُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسَیٰ أَن یَکُنَّ خَیْرًا مِّنْهُنَّ ۖ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ ۚ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ ۚ وَمَن لَّمْ یَتُبْ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ(4)
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! نباید گروهی از مردان شما گروهی دیگر را مسخره کنند، شاید آنها از اینها بهتر باشند؛ و نه زنانی، زنان دیگر را، شاید آنان از اینان بهتر باشند؛ و یکدیگر را مورد طعن و عیب‌جویی قرار ندهید؛ و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را یاد نکنید. چه بد است نام‌گذاری فاسقانه بعد از ایمان! و آنها که توبه نکنند، همان ستمگرانند.»
این آیات به طور کلی بر اهمیت دید مثبت، قدردانی و احترام به تلاش‌ها و وجود افراد تأکید دارند که این مفاهیم بنیادین در تربیت اسلامی فرزندان نیز جایگاه ویژه‌ای دارند.
پی‌نوشت:
1.کافی ، ج 6، ص 49، ح 3
2.سوره ابراهیم/ آیه 7
3.سوره زلزله/ آیات 7 و 8
4.سوره حجرات/ آیه 11