عصر ایران؛ جواد لگزیان - جغرافیای اقتصادی دانش بررسی رابطه عوامل جغرافیایی مانند موقعیت منطقه، منابع خاک و آب و اشكال ناهمواری‌ها با تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات است. دانشی که می تواند توان واقعی فضاهای متفاوت جغرافیایی را نشان دهد تا دست‌اندرکاران اجتماعی و اقتصادی با دقت بیشتری در جهت برنامه‌ریزی اقتصادی بهینه گام بردارند.
«جغرافیای اقتصادی ایران (کشاورزی، صنعت، خدمات)» کتابی از سید حسن مطیعی لنگرودی؛ استاد جغرافیای دانشگاه می کوشد توان‌های فضای اقتصادی ایران و عواملی كه در ایجاد این توان‌ها مؤثرند را معرفی کند.
کتاب با نگرش سیستمی معتقد است توسعه اقتصادی در هر سرزمین، وابسته به كارایی، تلفیق و تركیب بهینه بین بخش‌های اقتصاد یعنی كشاورزی، صنعت و خدمات می باشد و اتكا به یك بخش اقتصاد برای شكوفایی و پیشرفت، كاری عبث و بیهوده خواهد بود و تاکید دارد اگر كشورهای كره و ژاپن در تكنولوژی ساخت وسائط نقلیه و لوازم برقی به بالاترین سطح تكنولوژی رسیده‌اند، در زمینه تولید محصولات كشاورزی مانند برنج و شیر، نیز بالاترین راندمان تولید را كسب کرده‌اند. یعنی در تولید محصولات كشاورزی نیز به بالاترین سطح تكنولوژی دست یافته‌اند. بنابراین با كسب تكنولوژی برتر در تمامی بخش‌ها می‌توان زمینه‌های لازم را برای رسیدن به شكوفایی اقتصادی - اجتماعی و رشد و توسعه میسر ساخت.
کتاب در آغاز با خوش‌بینی بیان می‌دارد: طول سواحل جنوبی ایران - از دهانه اروندكنار تا خلیج گواتر - ۲۰۴۳ كیلومتر‌است. این سواحل موقعیت مناسبی را برای ایران، به‌ویژه در زمینه‌های صیادی و حملونقل ایجاد می‌نماید. در شمال ایران، طول سواحل كشور - از دهانه رودخانه آستارا تا خلیج حسینقلی‌خان - برابر ۶۷۵ كیلومتر‌است كه، موقعیت صیادی و ارتباط با كشورهای سواحل دریای خزر را سبب می‌گردد. بنابراین، ایران به‌لحاظ موقعیت سواحل جنوبی و شمالی آن، همچنین دارا‌بودن منابع زیرزمینی بسیار پرارزش، از موقع نسبی مناسبی برخوردار است.
هر‌چند كه نواحی كویری و بیابانی، قسمتی از نواحی مركزی و شرقی آن را شامل می‌گردد. این نواحی نیز به‌لحاظ دارا بودن منابع زیرزمینی غنی، آفتاب پر‌انرژی، همگام با پیشرفت‌های تكنولوژیكی و تخصصی، به ارزش خواهند رسید.
فصل اول «جغرافیای اقتصادی (کلیات)» از دو بخش تشکیل شده است؛ بخش نخست شامل تعاریف و مفاهیم جغرافیای اقتصادی و در بخش دوم موقعیت جغرافیایی ایران، موقع ریاضی و موقع نسبی كشور به‌همراه نقشه آمده است.
فصل دوم «کشاورزی ایران» ابتدا به سابقه كشاورزی در ایران و سپس به اهمیت كشاورزی در اقتصاد ایران، شامل مباحث مربوط به اشتغال‌زایی بخش كشاورزی، سهم كشاورزی در تولید ناخالص داخلی، تأمین نیازهای مصرفی جمعیت و نیز كسب پشتوانه ارزی برای كشور پرداخته است.
مبحث بعدی توان‌های محیط طبیعی كشور در تولید محصولات كشاورزی است. در این بخش درباره انواع خاك‌ها و طبقه‌بندی و استعداد خاك‌های ایران و نیز مسائل و مشكلات اراضی كشاورزی ایران؛ منابع آب ایران؛ پراكندگی جغرافیایی و روند بهره‌برداری از آب؛ و جایگاه جنگل و مرتع در تولید و گذران اوقات فراغت جمعیت بحث شده است.
تولیدات كشاورزی ایران عنوان بخش دیگری است که در آن درباره تولیدات زراعی؛ تولیدات باغی؛ دام و طیور؛ شیلات؛ زنبورداری؛ پرورش كرم ابریشم؛ و ارزش اقتصادی تولیدات كشاورزی مطالب و داده‌های مورد نیاز ارائه شده است.
سپس پیرامون صادرات و واردات محصولات كشاورزی؛ قطب‌های كشاورزی و مسائل كشاورزی در زمینه سرمایه‌گذاری؛ بازار محصولات كشاورزی؛ مكانیزاسیون كشاورزی؛ راه و حملونقل در نواحی كشاورزی؛ اعتبارات و اشتغال در كشاورزی؛ تركیب دو بخش صنعت و كشاورزی؛ و جهت‌گیری‌ها و آینده‌نگری بخش كشاورزی ایران بحث شده و داده‌ها و مطالب لازم آمده است.
در فصل سوم «صنایع ایران» پس از تاریخچه صنعت در ایران، ویژگی‌ها و توان جغرافیایی ایران از دیدگاه توسعه صنعتی شامل نیروی انسانی مورد نیاز صنایع؛ تأمین سرمایه مورد نیاز صنایع ؛ بازاریابی برای تولیدات صنعتی؛ مواد اولیه و منابع معدنی؛ انرژی؛ و جهت‌دهی و حمایت‌های دولتی در بخش صنعت بررسی شده است.
روند توسعه صنعتی و ارزش اقتصادی صنایع ایران در بخش دیگری مورد مطالعه قرار گرفته است. در این بخش درباره استراتژی توسعه صنعتی؛ ارزش اقتصادی صنایع ایران از منظر سهم صنایع در ارزش افزوده؛ توان اشتغال‌زایی صنایع ایران؛ تأمین ارز از طریق صادرات تولیدات صنعتی؛ و تأمین نیازهای مصرفی جمعیت خواهیم خواند.
در بخش جغرافیای صنعتی ایران، در قسمت صنایع استخراجی، نفت و گاز و پتروشیمی به پراكندگی جغرافیایی صنایع ذوب‌آهن و فولاد، ذوب مس، مجتمع تولید آلومینیم، صنایع نفت و گاز و پتروشیمی اشاره شده و سپس در قسمت صنایع كارخانه‌ای و كارگاهی: صنایع غذایی، آشامیدنی‌ها و دخانیات، صنایع نساجی، پوشاك و چرم، صنایع چوب و كاغذ، صنایع شیمیایی، صنایع كانی‌های غیرفلزی، صنایع تولید فلزات اساسی، صنایع ماشین‌آلات و صنایع متفرقه مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.
در قسمت بعدی هنرهای سنتی و یا صنایع دستی ایران ضمن معرفی و بررسی پراكندگی جغرافیایی انواع صنایع دستی، اثرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، توان اشتغال‌زایی و ارزش اقتصادی این صنایع مطرح شده است.
مباحث مربوط به توزیع فضایی فعالیت‌های صنعتی در نواحی مختلف، شهرک‌های صنعتی، مشكلات زیست‌محیطی، و در انتها، سند چشم‌انداز بخش صنعت و سیاست‌های كلی در برنامه‌های توسعه از دیگر موضوعات ارائه شده در این فصل است.
فصل چهارم «خدمات ایران» در ابتدا به درآمد و اشتغال بخش كشاورزی پرداخته و پس با بررسی انواع خدمات، بصورت اختصاصی مبحث خدمات در عرصه آموزش و پرورش؛ بهداشت و درمان؛ ارتباطات و مخابرات؛ بانکداری؛ حملونقل؛ تجارت و بازرگانی؛ و گردشگری را مورد پژوهش قرار داده است.
کتاب در بخش کشاورزی معتقد است: كشاورزی ایران به‌سرعت در حال گذار از كشاورزی سنتی به كشاورزی پیشرفته است. توجه به بازار و تولید به‌لحاظ بهره‌وری اقتصادی بیشتر، در ایجاد این سرعت نقش فراوان دارد.
در سال‌های اخیر، آگاهی‌های اكتسابی كشاورزان، درك احتیاج و نیاز را در آنها به‌وجود آورده است. برای پاسخگویی به نیازها مسلماً حركتی بیش‌از‌پیش لازم می باشد، كه كشاورزان به آن واقف گردیده‌اند.
در بخش صنایع کتاب خاطرنشان می کند که در شرایط کنونی، یکی از مهمترین نیازهای صنایع ایران، جهت‌دهی صنایع می‌باشد. این صنایع از بازار مناسب داخلی برخوردار بوده و در راه دستیابی به بازارهای خارجی است.
برای سرعت بخشیدن به این حرکت، نوآوری در صنایع و به‌روزكردن ماشین‌آلات صنایع ایران، توجه به صادرات و رونق تجارت کالاهای صنعتی ضرورت دارد. در این مراحل حرکت، دولت صرفاً بهعنوان جهت‌دهنده و هادی صنایع، می تواند کارساز باشد زیرا در قطب‌های صنعتی، رفع بسیاری از مشکلات، از طریق عملکرد دولتی امکانپذیر است.
در بخش خدمات هم کتاب تاکید دارد، تنها راه توسعه منطقه‌ای، از طریق توسعه انسانی میسر است، برای رسیدن به توسعه انسانی در یك سرزمین، در وهله نخست باید به ایجاد زیرساخت‌های لازم آموزشی در آن سرزمین توجه کرد.
عامل دیگر توسعه منطقه‌ای دارا بودن انسان‌های سالم و شاداب برای به‌حركت‌درآوردن چرخ‌های توسعه است. چنین جامعه سالم و شادابی، نیازمند یك سیستم بهداشتی و درمانی كارامد می باشد. و تنها راه خروج نواحی روستایی از انزوای جغرافیایی و كسب پویایی اقتصادی برای این نواحی، از طریق ایجاد شبكه حملونقل كارآمد و ایجاد ارتباط مناسب با سایر نواحی به ویژه مراكز بزرگ جمعیتی عملی است...
توسعه فعالیت‌های خدماتی، عامل توسعه اقتصادی در سرزمین می گردد و توسعه اقتصادی بهره‌مندی بیشتر افراد جامعه از امكانات و تسهیلات رفاهی، آموزشی، بهداشتی و غیره را به ارمغان می آورد و موجب گسترش آگاهی در میان جامعه می شود و امكان مشاركت مردمی را برای توسعه و گسترش عدالت اجتماعی در كل جامعه و نظام اجتماعی فراهم می سازد.
کتاب «جغرافیای اقتصادی ایران (کشاورزی، صنعت، خدمات)» نوشته سید حسن مطیعی لنگرودی را انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد در ۳۸۴ صفحه رهسپار بازار کتاب کرده است.
