ده سال پس از تصویب اساسنامه سازمان جهانی گردشگری ملل متحد در بیست و هفتم سپتامبر سال ۱۹۷۰ میلادی، این سازمان، تاریخ مذکور را به عنوان «روز جهانی گردشگری» برگزید تا نقطه عطفی در صنعت گردشگری جهان شکل گیرد.
به گزارش اطلاعات، هدف از گرامیداشت یک روز به عنوان روز جهانی گردشگری، بالابردن سطح آگاهی عمومی در مورد نقش گردشگری در جامعه جهانی است تا از این طریق، چگونگی تأثیر آن بر ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در سراسر جهان، نمایان شود.
«موزه‌ها و معضل گردشگری»، عنوان نشستی از سلسله نشست‌های ایکوم ایران است که در تاریخ هفتم مهرماه در محل ایکوم ایران برگزار شد.
گردشگری فرهنگی
سید احمد محیط طباطبایی، رئیس ایکوم ایران درباره مقاصد گردشگران خارجی در ایران می‌گوید: واقعیت این است که در دوران پیش از انقلاب هم، آن بخشی از گردشگری در ایران که مورد علاقه گردشگران خارجی قرار داشت، گردشگری فرهنگی بود!
ایران مورد علاقه گردشگرانی قرار داشت که به تاریخ، فرهنگ، تمدن و طبیعت کشورمان علاقه‌مند بودند. به همین دلیل امروز هم اصل گردشگری ما را گردشگری فرهنگی تشکیل می‌دهد؛ به عبارتی اگر حوزه گردشگری فرهنگی ما به هر دلیلی دچار آسیب شود، نه‌تنها از این سرمایه ملی بهره‌ای نبرده‌ایم بلکه آن را از دست می‌دهیم. گردشگری امری است که به سود سرمایه تکیه دارد.
تحول پایدار
مهندس مصطفی فاطمی، مدیرکل توسعه گردشگری داخلی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، در ارتباط با گردشگری و حفظ میراث فرهنگی می‌گوید: گردشگری می‌تواند موتور محرکه میراث باشد. شعار امسال گردشگری جهانی، گردشگری و تحول پایدار خواهد بود. تحول پایدار از توسعه پایدار یک گام جلوتر است و تحول در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و محیطی موجب پایداری در گردشگری می‌شود.
اهمیت به نقش مشارکت زنان، آموزش جوامع محلی، آموزش گردشگران و حمایت از کسب و کارهای محلی، از جمله اقداماتی است که باید در این حوزه انجام داد. با حمایت از کسب و کارهای خرد محلی، نه‌تنها پایداری اقتصادی ایجاد می‌شود، بلکه امکان محافظت از میراث هم فراهم خواهد شد؛ چرا که به واسطه وجود بناهای تاریخی یا میراث طبیعی است که کسب و کارهای فرهنگی در هر منطقه رونق می‌گیرد.
جاذبه‌های طبیعی و گردشگری
روستای سهیلی، یکی از بخش‌های استان هرمزگان در جزیره قشم است که گردشگران بسیاری دارد.
مهندس فاطمی درباره گردشگری پایدار و محافظت از سرمایه‌های طبیعی در این روستا می‌گوید: سهیلی در فهرست برترین روستاهای ایران برای ثبت جهانی قرار دارد؛ به امید آن که این اتفاق بیفتد. درآمد مردم روستای سهیلی از طریق ورود گردشگران است. مردم این روستا نیمی از سال، پذیرای گردشگران هستند و نیمی دیگر از سال را به کشت و پرورش نهال‌های حرا می‌پردازند.
تمامی اهالی روستا در خانه‌هایشان نهال درخت حرا را پرورش می‌دهند، چون اعتقاد دارند جنگل حرا سرمایه ملی و اصلیشان است، حتی برای محافظت از جنگل، خود مردم روستا صید ماهی کرال را ممنوع کردند، چون موجب آسیب رساندن به نهال حرا می‌شد.
جنگل‌های حرا یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این روستا به حساب می‌آید و جنگلی که درختانش ریشه در آب دارند، بسیار دیدنی است.
از سوی دیگر، «شترشویان» مراسمی بود که وسط جنگل حرا انجام می‌شد، مردم شترهایشان را به آنجا می‌بردند و می‌شستند.
با راه‌اندازی جشنواره «شترشویان»، شترها را در جایی که درختی ندارد شستشو می‌دهند و علاوه بر این کار که خود نوعی جاذبه گردشگری دارد، صنایع دستی خود را هم به گردشگران ارائه می‌کنند. به این ترتیب صنایع دستی مردم روستا هم رونق گرفته و این معنای پایداری در گردشگری است.
دختران آفتاب
در دل کویر، در روستای شفیع‌آباد کرمان، دختران و زنان روستا تلاش می‌کنند که قنات روستایشان را حفظ کنند.
مهندس فاطمی می‌گوید: هفت نفر از زنان و دختران روستای شفیع‌آباد که ما نامشان را در پرونده سازمان میراث فرهنگی، «دختران آفتاب» گذاشته‌ایم با لایروبی قنات‌ها سعی کردند قنات‌های روستایشان را احیا کنند.
پس از احیای قنات‌ها هر یک از این دختران به معرفی و تولید یک نوع صنایع دستی پرداختند و نام گروه خود را «گوچینو» که برگرفته از یک نوع بافت حصیری است، گذاشتند.
گوچینو که حالا دیگر نامش به یک برند بدل شده است، علاوه بر کار صنایع دستی در زمینه مواد غذایی نیز فعالیت دارد. این گروه با طراحی اقامتگاه‌های بومگردی، شفیع‌آباد را به روستایی که مقصد گردشگری است ارتقا بخشیدند. در اینجا نقش مشارکت زنان کاملا مشهود است.
جایگاه موزه‌ها در گردشگری
موزه‌ها چه جایگاهی در جذب گردشگر دارند و چگونه می‌توانند مقصد گردشگری باشند؟
آقای فاطمی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: ممکن است شما یک تکه سفال را ببینید و به راحتی از کنارش رد شوید اما وقتی بدانید آن تکه سفال چه پیشینه تاریخی دارد و مربوط به چه دوره و زمانه‌ای است و چه اتفاقاتی را از سر گذرانده، نوع نگاهتان به آن تغییر می‌کند. این همان داستان گردشگری است. ما مردم داستان، روایت و افسانه‌ایم و دوست داریم در میان این داستان‌ها چرخ بزنیم. برای همین است که ارتباط با موضوع را کشف می‌کنیم. موزه‌ها در ذات خود یک جایگاه ارزشمند برای حفظ تاریخ و فرهنگ با پیشینه منطقه هستند اما با گردشگری است که تبلور پیدا می‌کنند و معرفی می‌شوند.
اگر این ارتباط معنایی به درستی اتفاق بیفتد، موزه دیگر فقط نگهدارنده اشیای ارزشمند نیست، بلکه یک مقصد گردشگری برای عامه مردم به شمار خواهد رفت؛ به‌خصوص برای کسانی که دوست دارند روایت‌ها را بشنوند.
مهندس فاطمی در ادامه می‌افزاید: چیزی که در کشور ما کمتر وجود دارد نگاه گردشگری به موزه‌هاست. در گردشگری شهری، ارزشمندترین جاذبه شهری در وسط قرار دارد و جاذبه‌های پیرامونی به آن وصل می‌شوند. یعنی محورها بر پایه اصلی‌ترین شیء قرار دارند. در موزه‌ها هم باید همین طور باشد. وقتی شما به قصد دیدن تابلوی مونالیزا به موزه لوور می‌روید، می‌بینید که تابلو را در یک جای خاص و خلوت قرار داده‌اند که به راحتی برای شما قابل دسترسی باشد؛ در واقع محور بر اساس اصلی‌ترین شیء موزه یعنی تابلوی مونالیزا بسته شده است.
ما برعکس، وقتی می‌خواهیم یک نفر را وارد محیطی کنیم (هر محیطی می‌تواند باشد) سعی می‌کنیم آدابی در ابتدای ورود داشته باشیم، اجزای مختلف را نشان بدهیم و بعد برسیم به اثر اصلی. در حوزه موزه‌ها ما فاصله زیادی با گردشگری داریم؛ یعنی هنوز نتوانستیم ارتباط بین موزه و گردشگری را برقرار کنیم.
یک نمونه موفق در جذب گردشگر
موزه‌های مردم شناسی، دری به سوی شناخت آداب، فرهنگ، رسوم و سبک زندگی مردم یک منطقه هستند.
یکی از موزه‌های بزرگ مردم‌شناسی ایران، موزه مردم‌شناسی خلیج‌فارس در بندرعباس است. ساختمان اصلی موزه، بنایی سه‌طبقه است که هر طبقه از آن با موضوعی متفاوت به بحث مردم‌شناسی جنوب می‌پردازد.
مهندس فاطمی درباره ویژگی‌های منحصر به فرد موزه خلیج‌فارس که می‌تواند الگویی برای جذب گردشگر باشد می‌گوید: این موزه خیلی خاص است. تمامی کسانی که وارد آن می‌شوند از بزرگسال تا کودک و نوجوان به یک میزان می‌توانند از موزه بهره‌مند شوند و حتی برای افراد معلول، خط بریل در نظر گرفته شده است.
برای افراد مسن‌تر که بعد از هر چرخشی نیاز به استراحت دارند صندلی‌هایی برای همین منظور جانمایی شده است. برای افراد جوان‌تر، صفحات لمسی گذاشته‌اند تا از آن طریق بتوانند جای‌جای موزه را مورد بررسی قرار دهند. برای کودکان هم اتاقی در نظر گرفته شده است که بچه‌ها در آن، داخل شن‌ها تکه‌های سفال را پیدا می‌کنند. موزه خلیج‌فارس، برای تک‌تک افرادی که برای بازدید آن می‌آیند جایی دارد و نمونه‌ای موفق در جذب گردشگر است.
