به گزارش اقتصادنیوز، هفته گذشته پکن آتش‌بس تجاری شکننده با واشنگتن را شکست و محدودیت‌های گسترده‌ای بر صادرات عناصر خاکی کمیاب را اعلام کرد. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در واکنش به این اقدام تهدید به تلافی با اعمال تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی و محدودیت‌های جدید بر صادرات نرم‌افزارهای حیاتی کرده است - و گفته که «دلیلی» برای دیدار با شی جین‌پینگ، رهبر چین، در اواخر این ماه وجود ندارد.
صلح اقتصادی شکننده و آزمون روشن معامله‌گری ترامپ
به نوشته پالیتیکو، این گسست، شدیدترین تشدید تنش‌ها بین واشنگتن و پکن از زمان اعمال تعرفه‌های سه رقمی دو کشور بر یکدیگر در بهار امسال است و تهدیدی برای از بین بردن ماه‌ها تلاش آرام برای تثبیت روابط فی‌مابین محسوب می‌شود. این موضوع هم‌چنین نشان می‌دهد که صلح اقتصادی متزلزل دو طرف چه‌قدر شکننده بوده و تردیدهای جدیدی را در مورد این‌که آیا ترامپ -که با یک تیم امنیت ملی ضعیف و یک استراتژی پراکنده در برابر چین عمل می‌کند- برای آخرین بازی قدرت پکن آماده است یا خیر، ایجاد می‌کند.
اقتصادنیوز: با عقب‌نشینی ایالات متحده، چین بی‌سروصدا در حال ایجاد انواع جدیدی از مشارکت‌ها بر روی روابط تجاری قوی خود است، با این هدف که با گذشت زمان، کشورهای بیشتری پکن - نه واشنگتن - را به عنوان مهم‌ترین رابطه خود ببینند.
این هم‌چنین واضح‌ترین آزمون توانایی ترامپ در تحقق رویکرد معامله‌گرایانه‌اش به سوی یک استراتژی منسجم برای چین است - استراتژی‌ای که بتواند در برابر جنگ اقتصادی عمدی و بلندمدت پکن مقاومت کند. بیش‌تر محدودیت‌های جدید چین از اول دسامبر اعمال خواهد شد، در حالی که اقدامات تلافی‌جویانه ایالات متحده قرار است از اول نوامبر آغاز شود.
نمایش قدرت با انسداد تجارت جهانی
به اعتقاد اورت آیزنستات، معاون دستیار رئیس‌جمهور در امور اقتصاد بین‌الملل و معاون مدیر شورای اقتصاد ملی کاخ سفید در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ: «اقدامات چین از سوی دولت به عنوان تشدید بزرگ تنش‌های تجاری ایالات متحده و چین تلقی می‌شود. چین در حال نمایش قدرت خود است و سعی می‌کند به جهان نشان دهد که توانایی عمل به عنوان یک نقطه انسداد اصلی در تجارت جهانی را دارد».
وزارت بازرگانی چین روز پنج‌شنبه از گسترده‌ترین محدودیت‌های صادرات عناصر خاکی کمیاب خود تا به امروز رونمایی کرد که به پکن اجازه می‌دهد نه تنها ارسال محموله‌های مواد خام و مگنت‌ها را - مانند گذشته - محدود کند، بلکه هر وسیله‌ای را که این عناصر را در خود جای داده باشد، نیز محدود کند. از آن‌جا که عناصر کمیاب چینی در تقریبا همه چیز -از آیفون‌ها و موتورهای خودروهای برقی گرفته تا حسگرهای جت‌های جنگنده- وجود دارند، این قوانین عملاً به پکن قدرت محدودسازی بالقوه‌ای بر بخش‌های وسیعی از تولید جهانی می‌دهد.
اثرات اقدام چین و واکنش ایالات متحده، روز جمعه نمایان شد: اعلام تعرفه ترامپ باعث سقوط سهام شد، به طوری که شاخص S&P 500 بیش از 2 درصد کاهش یافت که بدترین روز آن از آوریل تاکنون بود.
بازی شطرنج دو بعدی و چهاربعدی
مقامات آمریکایی می‌گویند که آخرین اقدام چین، نمایش قدرتی بسیار پیچیده است - نمایشی که بر عدم تطابق فزاینده بین استراتژی بلندمدت چین و رویکرد بداهه‌پردازانه‌تر دولت ترامپ تأکید می‌کند. لیزا توبین، که در دوران اول دولت ترامپ و آغاز دولت بایدن به عنوان مدیر امور چین در شورای امنیت ملی خدمت می‌کرد، گفت: «ما در حال بازی شطرنج دو بعدی هستیم در حالی که پکن در حال بازی شطرنج چهار بعدی است«.
دستیاران کاخ سفید اذعان می‌کنند که رویکرد آنها به سیاست خارجی نسبت به دولت‌های گذشته، بیش‌تر از بالا به پایین بوده است تا از پایین به بالا. اما آنها این تصور را که کاهش تعداد اعضای شورای امنیت ملی، توانایی آنها را در اجرای یک استراتژی منسجم سیاست خارجی در مورد چین یا جاهای دیگر پیچیده کرده است، رد می‌کنند. در واقع، آنها استدلال می‌کنند که ساده‌سازی رویکردشان، آن را قوی‌تر کرده است.
یکی از مقامات کاخ سفید که نخواست نامش فاش گفته: «رئیس‌جمهوری که برای اجرای سیاست خارجی وعده داده‌اش انتخاب شده، سیاست خارجی ما را رهبری می‌کند که موضوعی منطقی است. همه چیز توسط رئیس‌جمهور دیکته می‌شود و سپس توسط دیگران اجرا می‌شود. تاریخ به شما می‌گوید که افراد بیش‌تر به معنای نتایج بهتر نیستند».
آزمون ترامپ
با این حال، تشدید تنش‌ها توسط چین در حالی صورت می‌گیرد که ترامپ و شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، امیدوار بودند اواخر این ماه در حاشیه اجلاس آسیا-اقیانوسیه در کره‌جنوبی با یکدیگر دیدار کنند. قرار بود این دیدار که اولین دیدار در دوره دوم ریاست جمهوری ترامپ محسوب می‌شد، روابط دو کشور را پیش از ضرب‌الاجل 10 نوامبر -برای تصمیم‌گیری در مورد دور بعدی تعرفه‌ها- تثبیت کند.
چین، پس از ماه‌ها احساس برتری، ممکن است در حال آزمودن این موضع باشد که تا چه حد می‌تواند کاخ سفیدی را که به معامله اهمیت می‌دهد، تحت فشار قرار دهد - و متوجه شود که حتی این معامله نیز محدودیت‌های خود را دارد.
به گفته کریگ سینگلتون، پژوهشگر ارشد چین در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها: «این سناریویی است که تحلیل‌گران در مورد آن هشدار داده‌اند - اعتماد بیش از حد به پکن در مواجهه با بی‌صبری واشنگتن. این‌که [ترامپ] تنش‌ها را تشدید کند یا آتش را فرو بنشاند، به نحوه واکنش چین در چند روز آینده بستگی دارد».
کارزار فشار پکن علیه گوشه‌های حساس سیاسی اقتصاد ایالات متحده -از جمله تحریم سویای آمریکایی و سایر کالاهای کشاورزی از کشورهای دوست ترامپ- ضربه‌هایی را وارد کرده که تکرار رویکردی است که در دوره اول ریاست جمهوری ترامپ اتخاذ کرده بود. پکن هم‌چنین تمایل خود را برای مقابله به مثل با ایالات متحده در مورد هزینه‌های بندری نشان داده است، به طوری که کشورها قصد دارند از ۱۴ اکتبر از کشتی‌های یکدیگر برای پهلوگیری در بنادر خود هزینه دریافت کنند.
اهرم وابستگی متقابل اقتصادی
ترامپ مدت‌هاست که تجارت را معیار اصلی موفقیت در روابط ایالات متحده و چین می‌داند - دیدگاهی که به گفته برخی از مقامات سابق، خطرات گسترده‌تری را در حوزه‌های فن‌آوری و امنیتی را تحت الشعاع قرار می‌دهد. یکی از مقامات سابق ترامپ که نخواست نامش فاش گفته: «دوره پیش، بیش‌تر یک "حل بحران A" بدون یک دیدگاه ایدئولوژیک یا استراتژیک بزرگتر وجود داشت».
قوانین جدید صادرات بسیار فراتر از محدودیت‌های قبلی است و نیاز به تأیید دولت برای فن‌آوری‌های مورد استفاده در فرآوری عناصر خاکی کمیاب - از جمله استخراج، ذوب و جداسازی - دارد و شهروندان چینی را از ارائه «کمک یا پشتیبانی اساسی» برای این عملیات در خارج از کشور منع می‌کند.
مقامات سابق که در سیاست ایالات متحده و چین کار کرده‌اند، می‌گویند نکته این است که به ایالات متحده یادآوری شود که پکن چقدر آسان می‌تواند وابستگی متقابل اقتصادی را به اهرم تبدیل کند. به گفته جفری گرتز، مدیر سابق اقتصاد بین‌الملل در شورای امنیت ملی در دوران دولت بایدن: «این نشانه‌گیری اسلحه به سوی سر در حین مذاکرات است. چین نمی‌گوید که در حال حاضر کاملاً تمام صادرات را قطع می‌کند، اما می‌گوید که اگر بخواهد، توانایی انجام این کار را دارد و این شرط زمینه‌ای برای مذاکرات ایالات متحده و چین خواهد بود».
ترامپ در ماه فوریه یک فرمان اجرایی صادر کرد که به سازمان‌ها دستور می‌داد تولید مواد معدنی داخلی را «تا حداکثر ممکن» گسترش دهند، اما حتی متحدان نیز اذعان دارند که راه‌اندازی تأسیسات جدید سال‌ها طول خواهد کشید. به گفته یکی از افرادی که در یک صنعت مرتبط با عناصر خاکی کمیاب کار می‌کند و نخواست نامش فاش شود: «کشور ما آن‌قدر به تأمین مواد از جاهای دیگر معتاد شده است که انگار باید خودمان را به مرکز ترک اعتیاد ببریم و واقعاً ببینیم چگونه این مشکل را حل کنیم؟» این فرد افزود: «صادقانه بگویم، این مشکل 20 سال است که ادامه دارد. مردم نمی‌دانند که ما چقدر وضع بدی داریم».
بردلی مارتین از موسسه رند این ایده را تکرار کرد که ایالات متحده مدت‌ها باید در زمینه عناصر خاکی کمیاب تلاش کند «و این دقیقاً همان چیزی است که چین روی آن حساب می‌کند». او گفت: «پیش‌فرض چین این است که ما نمی‌توانیم به این سرعت با آن مقابله کنیم و ما باید این مواد را بیش‌تر از آن‌چه آنها برای فروش نیاز دارند، بخریم».
چماق و هویج
با وجود این‌که پکن در این زمینه قدرت خود را به نمایش می‌گذارد، علاقه‌اش را به کاهش تنش‌ها نشان می‌دهد. سخنگوی وزارت بازرگانی چین روز پنج‌شنبه گفت، چین می‌خواهد با ایالات متحده برای ایجاد «مکانیسم‌های کنترل صادرات» همکاری کند تا به تضمین «امنیت و ثبات زنجیره‌های صنعتی و تأمین جهانی» کمک کند.
این ممکن است چیزی بیش از لفاظی باشد. توقف صادرات اتان به چین توسط دولت ترامپ در اوایل سال جاری - یک ماده شیمیایی ضروری برای صنعت پتروشیمی چین – نوعی تلنگر به پکن بود که ایالات متحده هم‌چنین می‌تواند از صادرات خود به عنوان سلاح برای تحمیل آسیب به اقتصاد چین استفاده کند.
به گفته مارک بوش، که از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ به دفتر نماینده تجاری ایالات متحده و وزارت بازرگانی در زمینه تجارت مشاوره داده و استاد دیپلماسی تجاری بین‌المللی در دانشگاه جورج تاون: «در اینجا هم هویج وجود دارد و هم چماق. چیزی که چین در اینجا به آن اشاره می‌کند این است که «بیایید زنجیره تأمین، ثبات و امنیت را به روشی بلندمدت، نه فقط به صورت تدریجی، تضمین کنیم».
و ترامپ، عصر جمعه در دفتر بیضی شکل به خبرنگاران گفت که هنوز ممکن است با شی جین پینگ دیدار کند - و پیشنهاد داد که تاریخ اجرای تعرفه‌های جدید در ۱ نوامبر، تلاشی برای یافتن راهی برای خروج از این وضعیت با چین است. اما جایگزین این سناریو است که با توجه به وابستگی مداوم ایالات متحده به چین برای مواد صنعتی و محصولات مصرفی وارداتی، تنش‌های تجاری بدتر شود که می‌تواند عواقب وخیمی برای اقتصاد ایالات متحده داشته باشد.
کامرون جانسون، شریک ارشد شرکت مشاوره زنجیره تأمین Tidalwave solutions مستقر در شانگهای، گفت: «محدودیت‌های صادرات عناصر خاکی کمیاب تنها یکی از اقدامات تهاجمی است که می‌توانستند انجام دهند و آنها این کار را کردند. آنها هنوز این کار را در حوزه‌های داروسازی، بیوتکنولوژی یا مواد شیمیایی انجام نداده‌اند - چین فردا می‌تواند اقتصاد ما را تعطیل کند، و ما به سادگی هیچ کاری نمی‌توانیم در مورد آن انجام دهیم».
∎