خبرگزاری بین المللی اهل بیت_ابنا: در نگاه اسلامی، نشخوار فکری را می‌توان با توجه به نتایج و تأثیرات آن بر ایمان، عمل، و آرامش روحی فرد، به دو دسته "دوست" یا "دشمن" تقسیم کرد:

نشخوار فکری به عنوان "دوست" (تفکر و تدبر سازنده):
از منظر اسلام، تفکر عمیق و اندیشیدن به حقیقت هستی، آیات الهی، خلقت، و عواقب اعمال، نه تنها مفید است، بلکه مورد تأکید فراوان دین قرار گرفته است. این نوع نشخوار فکری که می‌توان آن را تفکر، تدبر، یا تأمل نامید، دوست انسان است:

تفکر در آیات الهی و خلقت: قرآن کریم بارها انسان را به تفکر در آفرینش آسمان‌ها و زمین، تغییر شب و روز، و نشانه‌های قدرت الهی دعوت می‌کند. این نوع تفکر، ایمان انسان را تقویت کرده و او را به سوی خدا رهنمون می‌شود.  "إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِّأُولِی الْأَلْبَابِ"(1)
قطعاً در آفرینش آسمان‌ها و زمین و آمد و رفت شب و روز، نشانه‌هایی برای صاحبان خرد است.

تفکر در عواقب اعمال (محاسبه نفس): اندیشیدن به اعمال گذشته و آینده، بررسی اینکه آیا کارهایمان مطابق رضای الهی بوده است یا خیر، و برنامه‌ریزی برای اصلاح رفتار، یک نوع نشخوار فکری سازنده است که در اسلام به آن "محاسبه نفس" گفته می‌شود و بسیار مورد توصیه قرار گرفته است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: "حاسبوا أنفسکم قبل أن تحاسبوا" (2)
قبل از آنکه مورد حساب قرار گیرید، خودتان به حساب خویش رسیدگی کنید.

تفکر برای حل مشکلات جامعه (تفکر اسلامی): اندیشیدن به راه‌حل‌های اسلامی برای مشکلات فردی و اجتماعی، و تلاش برای پیاده‌سازی احکام الهی در زندگی، نوعی تفکر سازنده و مورد تأیید دین است.

تفکر در معارف الهی و احکام دین: اندیشیدن و پژوهش در آیات قرآن و احادیث برای درک عمیق‌تر معارف دینی و احکام شرعی.
این نوع تفکر، به انسان بصیرت می‌دهد، او را به سمت کمال و قرب الهی سوق می‌دهد، و باعث آرامش روحی می‌شود، زیرا با هدف و معنا همراه است.

نشخوار فکری به عنوان "دشمن" (وسوسه شیطانی و افکار پریشان):
از منظر اسلامی، هر نوع نشخوار فکری که انسان را از یاد خدا غافل کند، او را به گناه سوق دهد، آرامش او را بر هم زند، و به ناامیدی و یأس بکشاند، "دشمن" انسان محسوب می‌شود و غالباً منشأ شیطانی دارد. این نوع نشخوار فکری شامل:

وسوسه شیطانی: شیطان همواره در تلاش است تا با ایجاد افکار منفی، شک و تردید، و القای ناامیدی، انسان را از مسیر حق منحرف کند. فکر کردن مکرر به گناهان گذشته بدون توبه، یا نگرانی‌های بی‌مورد نسبت به آینده‌ای که در دست خداست، می‌تواند از وسوسه‌های شیطانی باشد.

غم و اندوه بی‌حاصل: فکر کردن مداوم به مصائب گذشته که نه قابل تغییر است و نه درسی از آن گرفته می‌شود، منجر به غم و اندوه بی‌حاصل می‌شود که از نظر اسلام مذموم است. 
امیر المومنین علی (ع) می فرماید: الهمُّ یُذیبُ الجَسَدَ .(3) غصّه و اندوه، بدن را آب می کند .

ترس و اضطراب بی‌مورد: فکر کردن به چیزهایی که هنوز رخ نداده‌اند و احتمال وقوعشان کم است، و ایجاد ترس و اضطراب در دل، می‌تواند آرامش انسان را سلب کند و او را از توکل بر خدا باز دارد. در اسلام بر توکل بر خدا و دوری از وسواس فکری تأکید شده است.

غیبت، بدبینی و سوءظن: فکر کردن مداوم و بی‌دلیل به بدی دیگران، و ایجاد سوءظن در دل، از گناهان بزرگ محسوب می‌شود و نشخوار فکری منفی است.

راه مقابله با نشخوار فکری دشمن در اسلام:
ذکر و یاد خدا: ذکر دائم خدا، نماز، دعا و قرائت قرآن، از مؤثرترین راه‌ها برای آرام کردن ذهن و دور کردن وسوسه‌های شیطانی است. (قرآن کریم: "أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ"(4)
آگاه باشید، با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد.
توکل بر خدا: واگذار کردن امور به خدا و اعتماد به حکمت الهی، از نگرانی‌های بی‌مورد می‌کاهد.
توبه و استغفار: برای افکار مربوط به گناهان گذشته، توبه و استغفار راه حل است، نه نشخوار فکری مداوم و بی‌حاصل.
پرهیز از تفکرات منفی: سعی در جایگزینی افکار مثبت و سازنده به جای افکار منفی.
عمل صالح: مشغول شدن به کارهای نیکو و خدمت به خلق، انسان را از درگیر شدن در افکار بیهوده باز می‌دارد.
بنابراین، نشخوار فکری در اسلام اگر به سمت تدبر در آیات الهی، محاسبه نفس، و تفکر سازنده برای رضای خدا باشد، دوست انسان و مایه رشد و کمال است. اما اگر به سمت وسوسه، غم بی‌حاصل، ترس بی‌مورد، و گناه سوق یابد، دشمن انسان و مایه هلاکت روحی او خواهد بود.

پی‌نوشت:
1.سوره آل عمران/آیه190
2.بحار الأنوار : 70/73/26 .
3.غرر الحکم : 1039 .
4.سوره رعد/آیه 28