خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: در اسلام، عدم بی‌تفاوتی در برابر ظلم و ستم به مظلوم، یکی از اصول اساسی و فروع دین است. این موضوع در آیات قرآن کریم و احادیث نبوی به کرات مورد تأکید قرار گرفته است.
اهمیت یاری مظلوم در قرآن:
قرآن کریم مسلمانان را به یاری یکدیگر و مقابله با ظلم تشویق می‌کند. به عنوان مثال، در آیه مبارکه می‌فرماید:
«وَمَا لَکُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَٰذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ وَلِیًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ نَصِیرًا»(1)
«چرا در راه خدا و [رهایی] مردان و زنان و کودکان مستضعف نبرد نمی‌کنید؟ آنان که می‌گویند: پروردگارا، ما را از این شهری که مردمش ستمکارند، بیرون ببر و از جانب خود برای ما سرپرستی قرار ده و از سوی خود یاوری برای ما مقرر فرما.»
این آیه به وضوح نشان می‌دهد که نبرد در راه خدا، شامل یاری رساندن به مستضعفین و کسانی است که تحت ستم قرار گرفته‌اند.
اهمیت یاری مظلوم در احادیث:
در احادیث نیز بر یاری مظلوم تأکید فراوانی شده است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند:
«مَنْ سَمِعَ رَجُلًا یُنَادِی یَا لَلْمُسْلِمِینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ»(2)
«هر کس فریاد کمک‌خواهی مسلمانی را بشنود و به او کمک نکند، مسلمان نیست.»
این حدیث نشان می‌دهد که بی‌تفاوتی در برابر ظلم، نه تنها ناپسند است، بلکه می‌تواند ایمان فرد را نیز زیر سوال ببرد.
راه‌های مقابله با ظلم:
مقابله با ظلم می‌تواند به اشکال مختلفی صورت گیرد، از جمله:
روشنگری و افشاگری: آگاه کردن مردم از ظلم و ستمی که بر مظلومان می‌رود.حمایت لفظی و معنوی: دفاع از مظلوم با کلام و حمایت از او در مجامع عمومی.
حمایت مالی: کمک به مظلومان برای رفع نیازهایشان.
اقدامات عملی: انجام کارهایی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به رفع ظلم کمک کند.
مبارزه مسلحانه (در شرایط خاص): در مواردی که ظلم بسیار گسترده و شدید باشد و راه‌های دیگر به نتیجه نرسد، مبارزه مسلحانه نیز می‌تواند جایز باشد، البته با شرایط و ضوابط خاص خود.
وجوب اخلاقی و دینی:
عدم بی‌تفاوتی در برابر ظلم، هم یک وظیفه اخلاقی و هم یک تکلیف دینی است. از نظر اخلاقی، هر انسان با وجدانی نمی‌تواند در برابر رنج و ستم دیگران بی‌تفاوت باشد. اما در اسلام، این موضوع فراتر از اخلاق فردی است و به یک واجب دینی تبدیل می‌شود. پسبا توجه به حدیث نبوی فوق بی‌تفاوتی در برابر ظلم می‌تواند به معنای نقص در ایمان فرد تلقی شود.
مراتب و سطوح یاری مظلوم:
یاری مظلوم فقط به معنای اقدام فیزیکی یا نظامی نیست، بلکه دارای مراتب و سطوح مختلفی است که هر فردی باید به فراخور توان و شرایط خود در آن مشارکت کند:
انکار قلبی: حداقل کاری که یک مسلمان باید انجام دهد، این است که ظلم را در دل خود نپذیرد و نسبت به آن متنفر باشد. این اولین مرحله از مقابله با ظلم است، حتی اگر توانایی اقدام عملی نباشد.
انکار زبانی (امر به معروف و نهی از منکر): اگر فردی توانایی سخن گفتن و اعتراض کردن را دارد، باید ظلم را با زبان خود محکوم کند و ستمگر را از ستم باز دارد. این شامل روشنگری، افشاگری، و نصیحت کردن است.
اقدام عملی (با دست و قدرت): در صورت توانایی و شرایط مناسب، فرد باید با اقدام عملی جلوی ظلم را بگیرد. این می‌تواند شامل حمایت از مظلوم، نجات او از دست ستمگر، و بازگرداندن حق به حق‌دار باشد. این مرحله نیز خود می‌تواند شامل ابعاد مختلفی از جمله حمایت‌های حقوقی، مالی، اجتماعی و در نهایت، مبارزه فیزیکی باشد.
اهمیت "امر به معروف و نهی از منکر" در این راستا:
اصل "امر به معروف و نهی از منکر" که از فروعات دین اسلام است، ارتباط مستقیمی با عدم بی‌تفاوتی در برابر ظلم دارد. نهی از منکر به معنای جلوگیری از کار زشت و ناپسند است و ظلم یکی از بزرگترین منکرات است. بنابراین، مسلمانان موظفند که در برابر ظلم سکوت نکنند و به هر شکل ممکن، جلوی آن را بگیرند.
پیامدهای بی‌تفاوتی:
اسلام به شدت از بی‌تفاوتی نسبت به ظلم نهی می‌کند، زیرا بی‌تفاوتی پیامدهای بسیار خطرناکی دارد:
گسترش ظلم: سکوت در برابر ظلم، به ظالم جرأت می‌دهد که ستم خود را ادامه دهد و حتی گسترش دهد.
از بین رفتن عدالت اجتماعی: اگر جامعه‌ای نسبت به ظلم بی‌تفاوت باشد، عدالت در آن جامعه از بین می‌رود و افراد ضعیف‌تر همواره قربانی ستمگران خواهند بود.
عذاب الهی: در آیات و روایات اسلامی هشدار داده شده است که اگر جامعه‌ای در برابر ظلم سکوت کند، ممکن است مورد عذاب الهی قرار گیرد که هم ظالم و هم کسانی که سکوت کرده‌اند را در بر گیرد.
شجاعت و مسئولیت‌پذیری:
مقابله با ظلم، شجاعت و مسئولیت‌پذیری می‌طلبد. گاهی اوقات، دفاع از مظلوم ممکن است هزینه‌هایی برای فرد داشته باشد، اما اسلام مؤمنان را به این شجاعت و مسئولیت‌پذیری دعوت می‌کند و پاداش عظیمی برای آن قائل است.
عدالت‌خواهی به عنوان هدف اصلی:
در نهایت، هدف از عدم بی‌تفاوتی در برابر ظلم، برقراری عدالت است. اسلام بر این باور است که جامعه‌ای می‌تواند رشد و تعالی یابد که در آن عدالت حاکم باشد و هیچ کس مورد ستم قرار نگیرد. لذا، یاری مظلوم، گامی در جهت تحقق این هدف بزرگ الهی است.
این ابعاد نشان می‌دهد که موضوع عدم بی‌تفاوتی در برابر ظلم در اسلام، یک موضوع چندوجهی و عمیق است که هم جنبه‌های اخلاقی، هم جنبه‌های دینی و هم جنبه‌های اجتماعی را در بر می‌گیرد.
پی نوشت:
1. سوره نساء/ آیه 75
2. تهذیب الأحکام , جلد۶ , صفحه۱۷۵