اگرچه مصرف استویا به طور کلی ایمن است، ممکن است در برخی افراد مشکلاتی ایجاد کند، از جمله تهوع، نفخ، کاهش فشارخون و تأثیرات احتمالی روی کبد. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) عصاره برگ استویا را برای مصرف ایمن می‌داند و احتمالاً برای اکثر افراد بی‌خطر است.
عوارض جانبی احتمالی استویا
استویا، به عنوان جایگزین شکر، در بیشتر افراد مشکلی ایجاد نمی‌کند. به ندرت ممکن است برخی افراد دچار نفخ، تهوع، سرگیجه یا بی‌حسی شوند. برخی افراد ممکن است هنگام مصرف محصولاتی که با استویا شیرین شده‌اند، علائم زیر را تجربه کنند:
علائم گوارشی: قندهای الکلی مانند اریتریتول یا مالتودکسترین که گاهی به محصولات استویا اضافه می‌شوند، ممکن است در افراد حساس مانند مبتلایان به سندرم روده تحریک‌پذیر، باعث تهوع، استفراغ، اسهال، نفخ و درد شکم شود؛ اما استویول گلیکوزیدهای خالص به‌ندرت چنین مشکلاتی ایجاد می‌کنند.
کاهش فشار خون: ثابت شده است که استویا در دوزهای بالا می‌تواند فشار خون را در افراد مبتلا به فشارخون بالا، کاهش دهد. شواهدی وجود ندارد که نشان دهد استویا در افراد با فشار خون طبیعی، فشار خون را به سطوح خطرناک پایین می‌آورد. اما افرادی که داروهای کاهش‌دهنده فشار خون مصرف می‌کنند، باید از احتمال افزایش اثرات این داروها توسط استویا آگاه باشند.
افت قند خون: استویا ممکن است سطح قند خون را در افراد مبتلا به دیابت کاهش دهد. مصرف استویا همراه با داروهای دیابت ممکن است باعث افت بیش از حد قند خون شود.
تأثیرات کبدی: تحقیقات درباره تأثیر استویا بر کبد هنوز اولیه و نامشخص است. یک مطالعه روی موش‌ها ارتباطی بین استویا و سوکرالوز (نوعی شیرین‌کننده مصنوعی) با افزایش آنزیم‌های کبدی نشان داد.
در مقابل مطالعات بیشتر روی انسان‌ها نشان می‌دهد که استویا ممکن است به کاهش علائم بیماری کبد چرب کمک کند. با این حال، به دلیل کمبود داده‌های قطعی، تحقیقات بیشتری مورد نیاز است.
استویا برای چه کسانی منع مصرف دارد؟
استویا برای اکثر افراد بی‌خطر است. با این حال، از آنجایی که استویا می‌تواند فشار خون و قند خون را کاهش دهد و اثرات ادرارآور داشته باشد، کسانی که داروهای خاص مصرف می‌کنند یا بیماری‌های خاصی دارند، باید قبل از مصرف مقدار قابل توجه استویا با پزشک خود مشورت کنند.
افرادی که ممکن است بیشتر در معرض عوارض جانبی استویا باشند عبارتند از کسانی که داروهای کاهش فشارخون مصرف می‌کنند یا دارای تشخیص‌های زیر هستند:
دیابت
سرطان
بیماری کلیوی
بیماری کبدی
افرادی که به گیاهان مانند راگوید (علف چای) و گیاهان مرتبط (مانند گل داوودی، همیشه بهار و مینا) حساسیت دارند، ممکن است به استویا نیز حساسیت داشته باشند. در صورت داشتن این حساسیت، پیش از مصرف استویا با پزشک خود مشورت کنید.
استویا و سرطان
در دهه ۱۹۸۰، مطالعات اولیه روی استویول (متابولیت استویا) نگرانی‌هایی درباره جهش‌زایی ایجاد کرد که منجر به ممنوعیت موقت استویا توسط FDA در سال ۱۹۹۱ شد. اما تحقیقات گسترده بعدی، از جمله صدها مطالعه انسانی و حیوانی، نشان دادند که استویول گلیکوزیدهای تصفیه‌شده ایمن هستند و هیچ ارتباطی با سرطان ندارند
استویا در دوران بارداری و شیردهی
عصاره برگ استویا (استویول گلیکوزیدهای تصفیه‌شده) برای مصرف در دوران بارداری و شیردهی ایمن است. با این حال، برگ خام استویا یا عصاره‌های غیرتصفیه‌شده به دلیل کمبود مطالعات کافی توسط FDA تأیید نشده و به طور کلی برای مصرف توسط افراد به ویژه زنان باردار ایمن شناخته نمی‌شود.
انواع استویا و ایمنی آنها
عصاره برگ استویا که بیشتر با نام استویا شناخته می‌شود، شیرین‌کننده‌ای طبیعی و بدون کالری است که از برگ‌های گیاه Stevia rebaudiana استخراج می‌شود و قرن‌هاست در آمریکای جنوبی استفاده می‌شود. برگ استویا حاوی ۱۱ نوع استویول گلیکوزید (که به نام استویوزید هم شناخته می‌شوند) است که مسئول شیرینی استویا هستند.
استویا در چند شکل مختلف موجود است که برخی برای مصرف ایمن هستند و برخی هنوز به طور کامل از نظر ایمنی بررسی نشده‌اند:
استویا می‌تواند گزینه‌ای سالم برای افرادی باشد که می‌خواهند مصرف کالری یا کربوهیدرات خود را کاهش دهند، مانند افراد مبتلا به دیابت نوع ۲. با این حال، برخی مطالعات نشان داده‌اند که شیرین‌کننده‌های بدون کالری مانند استویا ممکن است به طور کلی مصرف کالری یا قند خون را کاهش ندهند، زیرا رفتارهای غذایی را تغییر نمی‌دهندبرگ سبز استویا: برگ خام استویا طبیعی‌ترین شکل است، اما به دلیل کمبود مطالعات، ایمن‌ترین نیست. در واقع برگ استویا به اندازه کافی مطالعه نشده تا ایمن بودن آن برای مصرف اثبات شود و FDA آن را برای استفاده در مواد غذایی تأیید نمی‌کند.
عصاره برگ استویا: شکلی از استویا است که با خشک کردن برگ‌ها، خیساندن در آب داغ، سپس فیلتر و تصفیه عصاره تهیه می‌شود. محصول نهایی معروف به استویول گلیکوزید تصفیه شده است که باید بیش از ۹۵٪ استویول گلیکوزید داشته باشد تا با استانداردهای FDA مطابقت کند. عصاره برگ استویا در این شکل عموماً توسط FDA ایمن شناخته شده است.
مخلوط‌های استویا: محصولات تجاری که با قندهای الکلی (مانند اریتریتول) یا افزودنی‌هایی مانند مالتودکسترین یا اینولین ترکیب شده‌اند. این محصولات برای اکثر افراد ایمن هستند، اما در افراد حساس ممکن است باعث مشکلات گوارشی شوند. افراد دیابتی باید توجه داشته باشند که مالتودکسترین می‌تواند قند خون را به سرعت افزایش دهد
استویا چقدر از شکر شیرین‌تر است؟
استویا بسیار شیرین‌تر از شکر است و ممکن است تا ۲۵۰ تا ۳۰۰ برابر شیرین‌تر از ساکارز (مولکول موجود در شکر) باشد. با این حال، استویا هیچ کالری یا کربوهیدراتی ندارد، در حالی که شکر در هر قاشق چای‌خوری حدود ۱۵ کالری و ۴ گرم کربوهیدرات دارد.
استویا می‌تواند گزینه‌ای سالم برای افرادی باشد که می‌خواهند مصرف کالری یا کربوهیدرات خود را کاهش دهند، مانند افراد مبتلا به دیابت نوع ۲. با این حال، برخی مطالعات نشان داده‌اند که شیرین‌کننده‌های بدون کالری مانند استویا ممکن است به طور کلی مصرف کالری یا قند خون را کاهش ندهند، زیرا رفتارهای غذایی را تغییر نمی‌دهند.
استویا در مقایسه با سایر شیرین‌کننده‌های بدون کالری
یکی دیگر از شیرین‌کننده‌های بدون کالری محبوب، سوکرالوز است که تحت برند Splenda فروخته می‌شود. سوکرالوز از شکر طی یک فرآیند شیمیایی ساخته شده و ۴۰۰ تا ۷۰۰ برابر شیرین‌تر از شکر است. با این حال، مطالعات حیوانی سوکرالوز را به سرطان و اختلال در میکروبیوم روده مرتبط کرده‌اند.
با اینکه تحقیقات بلندمدت درباره تأثیرات استویا محدود است، هیچ شواهدی مبنی بر سرطان‌زا بودن آن وجود ندارد. سوکرالوز به ویژه هنگام حرارت دادن، می‌تواند سرطان‌زا باشد، بنابراین استویا ممکن است گزینه سالم‌تری برای پخت و پز باشد.
میزان مصرف ایمن استویا
اگرچه عصاره برگ استویا به طور کلی ایمن شناخته شده، سازمان غذا و کشاورزی (FAO) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) کمیته مشترک کارشناسان افزودنی‌های غذایی (JECFA) را تشکیل داده‌اند که میزان مصرف روزانه قابل قبول (ADI) را تعیین کرده است.
میزان ADI برای استویول گلیکوزیدهای تصفیه‌شده ۴ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز است. ADI حداکثر میزان متوسط مصرف روزانه یک ماده در طول عمر است که انتظار می‌رود ایمن باشد و بر اساس تحقیقات گسترده تعیین شده است.
آیا مصرف روزانه استویا مشکلی دارد؟
مصرف روزانه استویا ایمن است. با توجه به ADI معادل ۴ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، این میزان تقریباً معادل ۱۲ میلی‌گرم عصاره استویا به ازای هر کیلوگرم بدن است. برای فردی ۱۵۰ پوندی (حدود ۶۸ کیلوگرم) این میزان معادل حدود ۴۰ بسته استویا در روز می‌شود.
هرچند مصرف چنین مقدار زیادی به طور معمول توصیه نمی‌شود، این نشان می‌دهد که برای رسیدن به سطح خطرناک، باید مقدار بسیار زیادی استویا مصرف کرد.
نکات کلیدی
اکثر افراد هنگام مصرف عصاره استویا مشکلی نخواهند داشت، اما مخلوط‌های استویا که حاوی قندهای الکلی هستند ممکن است در افراد حساس به آنها باعث مشکلات گوارشی شوند.
استویا به عنوان ماده‌ای امن برای مصرف روزانه شناخته می‌شود. اما چون می‌تواند فشار خون و قند خون را کاهش دهد، افراد مصرف‌کننده برخی داروها یا مبتلایان به شرایط خاص باید پیش از استفاده با پزشک خود مشورت کنند.