به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ خطبه ۲۳ نهج‌البلاغه، از خطبه‌های اقتصادی و اجتماعی امام علی(ع) است که در منابع مختلفی قبل از تدوین نهج‌البلاغه ثبت شده است. بخش اول این خطبه در کتاب‌های «وقعه الصفین» و «حلیه الاولیاء» نقل شده و بخش دوم آن را می‌توان در کتاب‌هایی مانند «اصول کافی»، «الغارات»، «تیسیر المطالب» و «محاسن برقی» یافت.
در این خطبه، توصیه‌های اجتماعی و نوع نگاه انسان به دارایی‌ها و اموال بیان شده است. در بخش اول این خطبه، حضرت با اشاره به اینکه در میان افراد جامعه، ممکن است گروهی دارای نعمت‌های مادی و دنیایی بیشتری باشند، می‌فرماید:
«فَإِنْ رَأَی أَحَدُکُمْ لاِخِیهِ غَفِیرَةً فِی أَهْل أَوْ مَال أَوْ نَفْس فَلاَ تَکُونَنَّ لَهُ فِتْنَةً؛ هرگاه یکی از شما اهل و مال و وجود برادر دینی خود را اضافه‌تر از خویش دید بر او حسد نورزد.»
ایشان در فراز دیگری از این خطبه، نگرانی خود را از «خیانت» در کسب اموال بیان می‌کند و می‌فرماید:
«وَ کَذلِکَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِیءُ مِنَ الْخِیَانَةِ یَنْتَظِرُ مِنَ اللهِ إِحْدَی الْحُسْنَیَیْنِ إِمَّا دَاعِیَ اللهِ فَمَا عِنْدَ اللهِ خَیْرٌ لَهُ، وَ إِمَّا رِزْقَ اللهِ فَإِذَا هُوَ ذُو أَهْل وَ مَال، وَ مَعَهُ دِینُهُ وَ حَسَبُهُ. همچنین انسان مسلمانی که به دور از خیانت است به انتظار یکی از دو برنامه نیکو از سوی خداست، یا خداوند او را به جهان دیگر برد، که در آنجا آنچه نزد خدا دارد برای او بهتر است، یا رزق الهی در اهل و مال و همراه آن دین و شرف به او برِسد» روشن است که این دارایی دنیایی، ابزار امتحان انسانها خواهد بود. «فَاحْذَرُوا مِنَ اللهِ مَا حَذَّرَکُمْ مِنْ نَفْسِهِ، بنابراین از خداوند نسبت به آنچه شما را از آن برحذر داشته پروا کنید»
بخش انتهایی خطبه، نیز توصیه‌های امام علی(ع) به افراد توانمندی است که هر مقدار هم ثروتمند باشند، باز هم نیازمند برخی از موضوعات هستند که هیچگاه با پول و ثروت به دست نمی‌آید:
«أَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّهُ لاَ یَسْتَغْنِی الرَّجُلُ وَ إِنْ کَانَ ذَا مَال عَنْ عَشِیرَتِهِ وَ دِفَاعِهِمْ عَنْهُ بِأَیْدِیهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ، انسان هر چند صاحب ثروت باشد از عشیره خود بی‌نیاز نیست، نیازمند است که آنان با دست و زبان از او دفاع کنند.»
عبارت بعدی امام علی(ع)، یادآور ضرب‌المثلی فارسی است: «وَ لِسَانُ الصِّدْقِ یَجْعَلُهُ اللهُ لِلْمَرْءِ فِی النَّاسِ، خَیْرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ یَرِثُهُ غَیْرُهُ. به نظر می‌رسد سعدی این عبارت را به بیان شعر بیان کرده است: «نام نیکو گر بماند ز آدمی/ به که زو ماند سرای زرنگار»
آخرین فراز انتخاب شده این خطبه که سید رضی در نهج‌البلاغه آورده است، تاکید امام علی(ع) بر نیکویی کردن ثروتمندان بر فقرایی است که در یک طایفه و خاندان هستند:
«أَلاَ لاَ یَعْدِلَنَّ أَحَدُکُمْ عَنِ الْقَرَابَةِ یَرَی بِهَا الْخَصَاصَةَ، مبادا یکی از شما از خویشاوند تنگدست خود، چیزی را دریغ کند.»
امام علی(ع)، با توجه به اینکه افراد متمول و دارای ثروت، غالبا دارای شم اقتصادی و حسابگری در پرداخت‌ها هستند، دلیل این عبارت را با نگاهی تاجرانه بیان می‌کند تا آن‌ها را ترغیب به خدمت به فقرای خاندان خویش کند:
«وَ مَنْ یَقْبِضْ یَدَهُ عَنْ عَشِیرَتِهِ، فَإِنَّمَا تُقْبَضُ مِنْهُ عَنْهُمْ یَدٌ وَاحِدَةٌ، وَ تُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَیْد کَثِیرَةٌ، وَ مَنْ تَلِنْ حَاشِیَتُهُ یَسْتَدِمُ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ. آن کس که به خاندان خود، خدمت نکند، یک دستِ یاری او از آنان بازداشته است، اما [در زمان گرفتاری خودش] دست‌های بسیاری را از یاری خود قطع کرده است و آن که با اقوام خود نرمی کند از عشیره‌اش همیشه محبت و دوستی خواهد دید.»
سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا
......................
پایان پیام