به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو_ علی کیمیایی، مأموران محیط‌ زیست شهرستان ساری لاشه یک فوک خزری را در ساحل فرح‌آباد کشف کردند. به گفته رئیس اداره محیط‌ زیست ساری، بهرام فغانی، به دلیل فساد پیشرفته لاشه، امکان کالبدگشایی و تعیین دقیق علت مرگ فراهم نبود و لاشه به‌صورت بهداشتی دفن شد.

افزایش تلفات فوک خزری در سال جاری، هشداری جدی برای کشورهای حاشیه دریای خزر است. حفاظت از این گونه نیازمند همکاری منطقه‌ای و اقدامات فوری برای بهبود شرایط زیست‌محیطی دریای خزر است. 

فوک خزری با نام علمی Pusa caspica یکی از گونه‌های در معرض خطر انقراض است که تنها در دریای خزر زندگی می‌کند. این پستاندار دریایی نماد تنوع زیستی این پهنه آبی است، اما در سال‌های اخیر با تهدیدات جدی مواجه شده که بقای آن را به شدت به خطر انداخته‌اند. فوک خزری در فهرست گونه‌های در معرض خطر اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد و جمعیت آن طی دهه‌های اخیر به‌شدت کاهش یافته است.

فوک‌های خزری در فصول تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آب‌های نیمه جنوبی خزر از جمله ایران زیست می‌کنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر مهاجرت می‌کنند.

دلایل احتمالی مرگ و میر فوک خزری

بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که فوک‌ یافت شده در ساحل فرح آباد در تورهای صیادی گرفتار نشده‌ و نشانه‌ای از برخورد با قایق یا اجسام سخت نیز وجود ندارد. بنابراین، دخالت انسانی مستقیم در مرگ آن‌ رد شده است. کارشناسان احتمال می‌دهند که کاهش منابع غذایی، حضور گونه‌های مهاجم مانند کیلکای کاهیان، آلودگی آب، تغییرات دمایی و کاهش ورودی رودخانه‌ها از عوامل اصلی تهدید زیستگاه این گونه باشند.

تداوم پایش سواحل

سازمان محیط‌زیست مازندران با همکاری مرکز امداد و نجات فوک خزری و اداره کل دامپزشکی استان، پایش مستمر سواحل را ادامه می‌دهد. در صورت فراهم بودن شرایط، نمونه‌برداری تخصصی برای تعیین علت مرگ انجام خواهد شد. همچنین از جوامع محلی، صیادان و گردشگران خواسته شده در صورت مشاهده فوک یا لاشه آن، مراتب را از طریق سامانه ۱۵۴۰ یا ادارات محیط‌زیست اطلاع دهند.

هشدارهای زیست محیطی

ادارات محیط زیست استان‌های شمالی ایران بارها هشدار داده‌اند که شهروندان از تماس با لاشه فوک‌ها خودداری کنند، زیرا احتمال انتقال بیماری به سایر پستانداران ساحلی مانند سگ‌ها و شغال‌ها وجود دارد. 

همچنین صیادان و گردشگران در صورت مشاهده فوک خزری یا لاشه‌های احتمالی، مراتب را از طریق سامانه ۱۵۴۰ یا ادارات محیط زیست شهرستان‌ها اطلاع دهند.

آمار نگران کننده مرگ و میر فوک خزری

از ابتدای فروردین تا اوایل مهرماه سال جاری، ۴۵ لاشه فوک خزری در نوار ساحلی شمال ایران کشف شده‌اند. حدود ۷۰ درصد این تلفات در سواحل استان مازندران، ۲۳ تا ۲۴ درصد در گیلان، و تنها ۱ تا ۲ درصد در گلستان مشاهده شده‌اند. 

این آمار نشان می‌دهد که سواحل مازندران بیشترین میزان مرگ‌ومیر فوک‌ها را تجربه کرده‌اند، که می‌تواند به عوامل محلی مانند آلودگی، تردد قایق‌ها، یا تغییرات دمایی مرتبط باشد.

آمار مرگ و میر فوک‌ها نسبت به سال‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته و نشان‌دهنده وضعیت بحرانی این گونه است. در کشورهای دیگر مانند روسیه و قزاقستان نیز موارد مشابهی گزارش شده؛ برای مثال، در سال ۲۰۲۲ بیش از ۲۵۰۰ لاشه در سواحل داغستان مشاهده شد.

دلایل اصلی تهدید انقراض فوک خزری

کاهش منابع غذایی: ماهی کیلکا، غذای اصلی فوک خزری، به دلیل صید بی‌رویه و ورود گونه‌های مهاجم مانند عروس دریایی مهاجم، به شدت کاهش یافته است.

آلودگی‌های صنعتی و انسانی: ورود فاضلاب‌ها، پساب‌های نفتی و زباله‌های پلاستیکی از کشورهای حاشیه خزر، کیفیت آب را کاهش داده و سلامت اکوسیستم را مختل کرده است.

بیماری‌های ویروسی: ویروس‌هایی مانند دستمپر و آنفلوآنزای فوق‌حاد پرندگان در گذشته باعث مرگ‌ومیر گسترده فوک‌ها شده‌اند. اخیراً نیز احتمال وجود عامل ویروسی در مرگ دسته‌جمعی فوک‌ها مطرح شده است.

گیر افتادن در تورهای ماهیگیری: بسیاری از فوک‌ها در تورهای رها شده یا فعال صیادان گرفتار شده و دچار خفگی می‌شوند.

تغییرات اقلیمی: افزایش دمای آب، تبخیر سطحی، و کاهش ورودی رودخانه‌هایی مانند ولگا، زیستگاه طبیعی فوک‌ها را دچار بحران کرده است.

اهمیت جدی گرفتن این موضوع

بر اساس اعلام اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، فوک خزری در فهرست جانوران آسیب‌پذیر قرار داشته و نیاز شدید به حفاظت دارد. اما این حفاظت فقط مختص ایران نیست و باید کشورهای روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و جمهوری آذربایجان نیز به عنوان همسایگان خزر در این زمینه مشارکت کنند.

در سال ۱۴۰۴، کشف ۴۵ لاشه فوک خزری در سواحل شمالی ایران، به‌ویژه در استان مازندران، نشان‌دهنده بحرانی جدی در وضعیت زیستی این گونه نادر و منحصر‌به‌فرد است. حادثه اخیر در ساحل فرح‌آباد ساری، آخرین نمونه از این روند نگران‌کننده بود که با فساد شدید لاشه، امکان بررسی دقیق علت مرگ را از بین برد.

فوک خزری، تنها پستاندار دریای خزر و گونه‌ای شاخص در این اکوسیستم، طی سال‌های اخیر با تهدیدات متعددی مواجه شده است؛ از جمله کاهش منابع غذایی، آلودگی‌های زیست‌محیطی، بیماری‌های ویروسی، و تغییرات اقلیمی. این عوامل به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم موجب ضعف جسمی، کاهش ایمنی و مرگ‌ومیر گسترده فوک‌ها شده‌اند.