خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) _ ابنا: در پاسخ به این پرسش که «چرا باید در هنگام نماز خواندن رو به قبله بایستیم و بر خاک سجده کنیم در حالی‌که خداوند، همه جا هست و همه چیز از آن اوست» باید گفت: اولا فروع دین مجموعهای از تکالیف عملی مسلمانان است که رابطه انسان با خدا را در قالب قوانین و احکام بیان می‌کند (۱). نماز به عنوان یکی از مهمترین این فروع، علاوه بر ظاهر، حقیقت و سرّی دارد که همان خشوع و حضورِ قلب است (۲). ثانیا: یکی از اهداف خداوند در تشریع قوانین شریعت، تقویت روح تعبد در انسان‌هاست. بندگان خداوند با پذیرش و انجام دستورات الهی، علاوه بر جلب رضایت معبود، روح تسلیم، تعبد و رضا را درون خود تقویت و پرورش می‌نماید (۳). البته عقل انسان می‌تواند برخی حکمت‌های روبه قبله بودن در نماز و نیز سجده بر خاک را دریابد.
الف) فلسفه رو به قبله ایستادن در نماز
- بر اساس آیه شریفه «فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ؛ پس به هر جا روی کنید، آن جا وجه خداست» (بقره/۱۱۵) نسبتِ خدا با همه مساوی است و همه طرف‌ها رو به خداست؛ اما دین اسلام به خاطر مصلحت‌های تربیتی، اجتماعی و ... هر یک از عبادت‌ها را به شکلی خاص تشریع می‌کند؛ از جمله این‌که به خواندن نماز با کیفیت و جهتی خاص امر می‌کند و از بین همه جهات، کعبه را انتخاب می‌نماید که اولین معبد و مسجد برای عبادت خدا بوده و مرکز گسترش زمین است.
- خواندن نماز رو به جهت خاص، جلوه‌ای از اتحاد و هماهنگی مسلمانان است (۴).
- توجه به قبله که موجب تمرکز به مبدأ واحد (خداوند) است، آمادگی و تمرینی برای روز قیامت و ایستادن در مقابل خداوند متعال به‌شمار می‌رود (۵).
- توجه به یک کانون مقدس، مانند کعبه در هنگام نماز، الهام بخش توحید و یادآور خط توحیدی حضرت ابراهیم (ع) و قیام جهانی امام مهدی (ع) است.
ب) فلسفه سجده برخاک
آیین مقدس اسلام، در پی پرورش روح عبادت (خضوع و خشوع) در انسان است. هر حالتی از اعمال عبادی نشانگر نوعی خضوع و در حضور پروردگار است که این خضوع در سجده بیش از هر عمل عبادی دیگری متجلی می‌شود. نزدیک‌ترین حالت انسان در راه بندگی به خدای بزرگ، حالت سجده است که یادآور تولد از خاک و بازگشت به خاک است (۶).
پی‌نوشت
- - پژوهشکده تحقیقات اسلامی (۱۳۸۶) فرهنگ شیعه. دوم، قم: زمزم هدایت، ص۳۵۹.
- - سجادی، جعفر(۱۳۷۳) فرهنگ معارف اسلامی. ج۳، سوم، تهران: نشر دانشگاه تهران، ص۲۰۴۷.
- - قرائتی، محسن (۱۳۶۹ش) پرتوی از اسرار نماز. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص ۷۳ و ۱۰۸.
- - واعظی نژاد، حسین (۱۳۷۴ش) طهارت روح نماز و عبادت در آثار شهید مطهری. سوم، قم: ستاد اقامه نماز، ص ۲۴۱.
- - امام خمینی، روح‌الله (۱۳۷۸ش) آداب‌الصلوه. هفتم، تهران: عروج، ص ۱۱۵.
- - «أَقْرَبُ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ سَاجِدٌ» کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (۱۴۰۷ ق) الکافی، ج۳، چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ص۲۶۵؛ «وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِبْ» علق/۱۹.