امروز، اولین انتخابات پارلمانی پس از سقوط بشار اسد در سوریه برگزار می‌شود، اما بررسی ساختار و نحوه برگزاری آن نشان می‌دهد که این روند بیش از آنکه اراده عمومی را نمایندگی کند، وسیله‌ای برای تثبیت قدرت دولت انتقالی به رهبری احمد الشرع است.
فارس نوشت، امروز یکشنبه ۵ اکتبر ۲۰۲۵، سوریه شاهد برگزاری اولین انتخابات پارلمانی پس از سقوط دولت بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ است.
در حالی که این رویداد در ظاهر قرار است نمادی از گذار به یک نظام جدید و دموکراتیک باشد، بررسی دقیق نحوه برگزاری و ساختار آن نشان می‌دهد که انتخابات کنونی بیش از آنکه تجلی اراده عمومی باشد، یک سازوکار کنترلی موقت برای تثبیت قدرت دولت انتقالی به رهبری احمد الشرع (محمد جولانی) است و فاقد مولفه‌های کلیدی یک روند دموکراتیک است.
۱. ساختار غیردموکراتیک انتخابات: انتصاب به جای انتخاب
مهم‌ترین وجه انتقادی این انتخابات، نبود رأی‌گیری مستقیم عمومی برای بخش قابل توجهی از کرسی‌ها است. این انتخابات تحت یک قانون اساسی موقت و با سیستمی غیرمستقیم برگزار می‌شود که هدف از آن تشکیل یک پارلمان موقت برای حداکثر سه سال، تا زمان تدوین قانون اساسی دائمی و برگزاری انتخابات سراسری، اعلام شده است.
آمار کرسی‌ها و نحوه انتخاب:
تعداد کل کرسی‌ها: مجلس خلق سوریه ۲۱۰ کرسی دارد. (برخی منابع دیگر تعداد کل کرسی‌ها را ۱۵۰ ذکر کرده‌اند، اما آمار ۲۱۰ کرسی و تقسیم‌بندی آن شایع‌تر است.)
کرسی‌های انتخابی غیرمستقیم (حدود دو سوم): حدود ۱۴۰ کرسی از طریق یک سیستم «کالج انتخاباتی» پر می‌شوند. در این سیستم، اعضای پارلمان توسط کمیته‌های محلی متشکل از کارشناسان و چهره‌های جامعه در ۵۰ حوزه انتخابیه برگزیده می‌شوند. به عنوان مثال، در حلب ۷۰۰ عضو مجمع برای ۱۴ کرسی و در دمشق ۵۰۰ عضو مجمع برای ۱۰ کرسی رأی می‌دهند. به عبارت دیگر، رأی‌دهندگان نهایی، حدود شش هزار عضو مجامع انتخاباتی هستند، نه عموم مردم.
کرسی‌های انتصابی (حدود یک سوم): ۷۰ کرسی باقیمانده مستقیماً توسط رئیس دولت موقت، احمد الشرع، منصوب می‌شوند. این میزان انتصاب، مشروعیت مجلس را زیر سوال برده و نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از قدرت قانون‌گذاری در اختیار مستقیم قوه مجریه است.
۲. فقدان فضای رقابت آزاد و احزاب سیاسی
یکی دیگر از موانع جدی بر سر راه دموکراتیک بودن این انتخابات، نبود ساختار حزبی آزاد و فضای رقابتی است.
• انحلال احزاب قبلی: پس از سقوط اسد، همه احزاب سیاسی وابسته به حکومت منحل شدند.
• فقدان چارچوب جدید حزبی: با وجود انحلال احزاب قبلی، هنوز چارچوبی برای ثبت و فعالیت احزاب جدید ایجاد نشده است.
• رقابت انفرادی: در نتیجه، همه نامزدها به صورت فردی وارد رقابت شده‌اند که این امر تشکیل بلوک‌های سیاسی منسجم و نمایندگی تفکرات مختلف را دشوار می‌سازد.
• حذف نامزدها: گزارش‌ها حاکی از آن است که نامزدهایی که سابقه حمایت از حکومت سابق را داشته‌اند، از سوی کمیته‌های بازبینی رد صلاحیت شده‌اند.
۳. تعویق در برخی مناطق به دلیل چالش‌های امنیتی
کمیته عالی انتخابات سوریه اعلام کرده است که به دلیل چالش‌های امنیتی، انتخابات در سه شهر الحسکه، رقه در شمال شرق و سویدا در جنوب به تعویق افتاده است. این تعویق، سوالاتی را در مورد توانایی دولت موقت برای برگزاری یک انتخابات سراسری و فراگیر در کل خاک سوریه مطرح می‌کند و حدود نیمی از جمعیت را از هرگونه مشارکت سیاسی محروم می‌سازد.
در این میان اظهارات تحلیلگران و شخصیت‌های سوری و عربی، به روشنی نشان می‌دهد که این روند مورد استقبال و تأیید کامل نیست:
عبدالباری عطوان، تحلیلگر جهان عرب در یادداشتی با اشاره به اوضاع ناگوار سوریه تحت نظام جدید، از آینده به عنوان روزهایی «آکنده از غافلگیری» یاد کرده است. او از یک شخصیت مسیحی سوری نقل کرده است که مردم در «هراس، نگران و ناامید» هستند. به عقیده او حکومت محمد جولانی مرتکب سه اشتباه عمده شده است: ۱- حرکت به سمت صلح با اسرائیل و پشت کردن به آرمان فلسطین.
۲- توزیع مناصب میان نزدیکان و راندن گروه‌های معارض نظامی و مدنی.
۳- افزایش حملات و عداوت با اقلیت‌های دینی و فرقه‌ای؛ کرده است.
حاید حاید پژوهشگر سوری نیز معتقد است که حتی با انتصاب نمایندگانی از مناطق مختلف، «اختلاف میان مقامات محلی و دمشق بر سر مشارکت واقعی در روند سیاسی باقی خواهد ماند».
عامر السبایله کارشناس استراتژیک و تحلیلگر سیاسی نیز در گفت‌وگو با فرانس۲۴ اظهار داشت که انتخابات پارلمانی سوریه صرفاً «گامی نمادین است که واقعیت تمام طیف‌های ملت سوریه و همه مناطق کشور را نمایندگی نمی‌کند».
در پایان باید گفت که این انتخابات در بهترین حالت، یک گام اولیه برای پر کردن خلاء قانونی پس از سقوط حکومت سابق و یک تلاش موقت برای ایجاد یک نهاد قانون‌گذاری است، اما در محتوا و سازوکار، همچنان فاصله زیادی با استانداردهای دموکراتیک دارد و به نظر می‌رسد هدف اصلی آن، تثبیت قدرت دولت انتقالی به جای انتقال قدرت به ملت باشد. این پارلمان، «مجلس موقت جولانی» است تا «مجلس خلق سوریه».