روسیه که اخیرا در قامت نیروی نظامی در حال ظهور در آفریقا شناخته می‌شد، اکنون در تلاش است تا حضورش را در این قاره حفظ کند. با این حال نیروی جدید رسمی روسیه برای اجیر کردن نظامیان، یعنی «سپاه آفریقا»، فعلا نتوانسته به لحاظ مالی و سیاسی موفقیت و نفوذی به دست آورده و گروه خصوصی وگنر که پیش‌تر در اختیار داشت را بازتعریف کند. همزمان برخی از پروژه‌های آفریقایی واگنر نیز پس از ۲۰۲۳ بازه زمانی که یِوگنی پریگوژین، بنیان‌گذارش، علیه پوتین شورش کرد و سپس به دنبال انفجار هواپیمایش در ارتفاع ۲۸۰۰۰ پایی کشته شد، در حال شکست است.
نقش شکننده روس‌ها
به گفته یکی از مقام‌های ارشد نظامی آمریکا، گروه‌های نظامی مستقر در مالی، نیجر و بورکینافاسو به واسطه تصمیم‌شان برای اخراج نیروهای آمریکایی و فرانسوی در سه سال گذشته و پذیرش کمک‌های مسکو برای مقابله با شورشیان القاعده و داعش به شدت پشیمان هستند.
این مقام آمریکایی که نخواست نامش فاش شود در گفت‌و‌گو با وال استریت ژورنال مدعی شد: «آن‌ها فعلا خواهان کمک هستند؛ خصوصا کمک‌های مالی با این همه ایالات متحده این کمک‌ها را در قالب بسته‌های آموزشی ارائه خواهد داد». استراتژیست‌های پنتاگون، که برای ارائه کمک‌های امنیتی به دولت‌های نظامی درگیر محدودیت‌های قانونی هستند، امیدوارند روس‌ها را کنار زده و دوباره وارد عرصه امنیت غرب آفریقا شوند. در همین راستا یکی از برنامه‌های در دست بررسی آمریکا، آموزش ارتش‌های محلی توسط کشورهای ثالث، به ویژه مراکش، برای مبارزه با افراط‌گرایان است.
همزمان، به گفته منابع مطلع اریک پرینس، پیمانکار معروف دفاعی آمریکایی، در حال مذاکره برای ارائه خدمات امنیتی به دولت‌های آفریقا است.
این تغییرات نشان می‌دهند که نفوذ روسیه در سواحل صحرای آفریقا، منطقه‌ای که از مالی، بورکینافاسو، نیجر و فراتر از آن تعریف شده، در حال کاهش است. پس از سال‌ها که پریگوژین به عنوان یکی از قدرتمندترین چهره‌ها در این منطقه فعالیت داشت، کارشناسان امنیتی و مقامات دفاعی غربی اکنون می‌گویند که احتمالا حضور مسکو به جای بهبود وضعیت امنیتی این گروه از بازیگران، شرایط را برای تشدید بحران هموار می‌کند. به حدی که سواحل صحرای آفریقا ممکن است به داغ‌ترین میادین نبرد در رقابت جهانی میان افراط‌گرایان و غرب و متحدانش تبدیل شوند.
ترکش‌های جنگ در اوکراین
طبق داده‌هایی که توسط مرکز مطالعات استراتژیک آفریقا که توسط پنتاگون تأمین مالی می‌شود در طول سال گذشته، تقریباً ۱۱ هزار نفر در ارتباط با شورش‌های افراط گرایان در سواحل صحرای آفریقا جان خود را از دست داده‌اند و حدود نیمی دیگر در درگیری‌های مستقیم کشته شده‌اند.
شورش در مالی بیش از یک دهه پیش آغاز شد، اما اکنون بورکینافاسو بیش از هر جغرافیای دیگری هدف قرار می‌گیرد، جایی که شورشیان به دنبال تحقق گسترش نفوذشان در کشورهای ساحلی و امتداد خلیج گینه در اقیانوس اطلس هستند. فعلا دولت روسیه و وزارت دفاع به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ ندادند.
همچنین سخنگویان سپاه آفریقا و گروه وگنر نیز سکوت اختیار کرده‌اند.با این همه به باور ناظران مشکلات روسیه در آفریقا نشان‌دهنده محدودیت‌های حاکم بر قدرت است، به ویژه زمانی که طبق گفته مقام‌ها و منابع امنیتی اروپا بهترین واحدهای نظامی روسیه درگیر جنگ در اوکراین هستند.
چرایی انفعال واگنر
هزار نفر از مزدوران واگنر برای اولین بار در اواخر ۲۰۲۱ وارد مالی شدند، در حالی که دولت این کشور ماهانه ۱۰ میلیون دلار برای کمک به مقابله با شورشیان پرداخت می‌کرد. این نبردی بود که نیروهای فرانسوی و سازمان ملل، همچنین مشاوران آمریکایی، علی‌رغم سال‌ها تلاش، نتوانسته بودند بدان پایان دهند. طبق تحقیقی که در آگوست توسط گروه سنتری منتشر شد، ماموریت مزدوران واگنر تا زمانی که نیروهای کمکی سپاه آفریقا (گروهی که توسط جورج کلونی، بازیگر مشهور آمریکا با هدف مقابله با فساد و جریان‌های مالی غیرقانونی تاسیس شد) به یک فاجعه بدل گشت.
برخی از مشکلات واگنر ریشه در ساختار و عملکرد این گروه دارد. طبق گزارش سنتری در مالی، حملات بی‌هماهنگ و وحشیانه مزدوران به سکونت‌گاه‌های غیرنظامیان در سلسله‌مراتب نظامی این کشور آشوب و ترس ایجاد کرده و مانع از همکاری‌های اطلاعاتی شده است.
مزدوران واگنر امیدوار بودند که به واسطه پروژه‌های آفریقایی فرصت‌سازی کنند. اما آن‌ها حتی نتوانستند یک معدن طلای عظیم مالی را استخراج نمایند، زیرا منطقه برای بازدید به اندازه کافی ایمن نبود.در همین راستا تحلیلگران سنتری می‌گویند، «واگنر ظاهرا برای ماه‌ها پول نداشته و نتوانسته به منابع طبیعی سودآور دست یابد. از همین رو استقرارشان در مالی سرمایه‌گذاری مفیدی برای هیچ طرفی محسوب نمی‌شود.»
به روسیه اعتماد نکنید!
مزدوران واگنر ماه ژوئن مالی را ترک کردند، چرا که اعتبارشان به دلیل شکست در مقابله با پیشروی‌های شورشیان و تاریخچه‌شان در کشتار غیرنظامیان آن هم به نام تامین امنیت لکه‌دار شد. جاستینا گودزوسکا، مدیر اجرایی گروه سنتری در این باره به وال استریت ژورنال گفت: «شکست‌های واگنر در مالی باید به عنوان یک هشدار به دیگر رژیم‌ها در سراسر آفریقا قلمداد شود، بدین معنا که روسیه نه شریک قابل اعتماد است و نه راه‌حل سریع برای مشکلات».
کرملین سپاه آفریقا را که به طور مستقیم وابسته به وزارت دفاع روسیه است، برای ترمیم روابط با مقامات در باماکو، پایتخت مالی، ارسال کرد. سپاه آفریقا در یک پست رسانه‌ای در ماه ژوئن اعلام کرد: «روسیه در حال از دست دادن مواضع خود نیست. برعکس، همچنان حمایت خود را از باماکو در سطحی بنیادی‌تر ادامه می‌دهد».
با این حال بیش از یک هفته بعد، یک کاروان از نیروهای سپاه آفریقا و مبارزان مالی در شمال صحرای رویاروی هم قرار گرفتند. شورشیان توآرگ که گاهی اوقات در کنار افراط‌گرایان می‌جنگند، نیمی از ۴۰ خودروی زرهی کاروان را نابود و ده‌ها نفر از مبارزان را کشتند. از منظری دیگر باید گفت روسیه با موانع جدیدی در دیگر نقاط قاره سیاه روبه‌رو است.
در جمهوری آفریقای مرکزی، جایی که دولت در تلاش است تا شورش‌های مداوم را سرکوب کند، مزدوران واگنر در انواع پروژه‌های تجاری از جمله استخراج طلا و تامین حفاظت از رئیس‌جمهور مشارکت دارند. مسکو فوستین-آرکانژ توادرا رئیس‌جمهوری را تحت فشار قرار داده تا قرارداد موجود خود با مزدوران را با یک قرارداد نقدی با سپاه آفریقا جایگزین کند.
کرملین و معادنی که از دست رفت!
مقامات اروپایی می‌گویند که پیمانکاران جدید روسی بیشتر در پادگان‌های خود باقی مانده‌اند تا بر روی آموزش ارتش محلی تمرکز کنند که این امر باعث محدود شدن اثرگذاری شان شده است.
همزمان تلاش‌های روسیه برای ایجاد شکاف عمیق در جنگ داخلی سودان شکست خورده است. تحت رهبری پریگوژین، واگنر در همکاری با محمد حمدان دقلو، رهبر شورشی که ایالات متحده او را به نسل‌کشی متهم کرده، طلا استخراج کرده بود. با این حال به گفته فعالان محلی و ساکنان محلی، پس از مرگ پریگوژین، مسکو نیروی جدیدی برای حفاظت از معادن و استفاده از سلاح‌های ضد هوایی ارسال کرد.
با این همه این تلاش‌ها هم شکست خورد. مسلحان در اطراف معادن حمله‌هایی انجام داده، تامین سوخت را مسدود و مانع دسترسی کارگران محلی به معادن شده‌اند. همزمان هواپیماهای جنگی دولت سودان بارها به معادن حمله و نگهبانان روسی در ماه مه معادن را ترک کرده‌اند. فعلا به نوشته وال استریت ژورنال سخنگوی دقلو به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداد.
سنگرهای از دست رفته
برنامه‌های مشابه روسیه برای ایجاد حضور قابل توجه در بخش‌های جدید آفریقا نیز با شکست روبه‌رو شده‌اند. در بورکینافاسو، در سواحل صحرای آفریقا، یک نیروی ۳۰۰ نفره مزدور روس فعال در شرکتی به نام «بیر» در ماه مه ۲۰۲۴ وارد این منطقه شد، اما سه ماه بعد برای جنگ در اوکراین خارج شد.
این در حالی است که به گفته مقام‌های اروپایی یک گروه کوچک از سپاه آفریقا برای آموزش ارتش در عملیات‌های پهپادی و حفاظت از جوانتای ایبراهیم ترائوره؛ رهبری این کشور حضور دارند و نظامیان نیز صراحتا اعلام کردند که می‌خواهند حضور روسیه محدود بماند.
ارتش بورکینافاسو به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداد. با این همه چالش‌های روسیه فرصتی جدید برای قدرت‌های غربی ایجاد کرده تا دسترسی و نفوذشان در سواحل صحرای آفریقا که پس از کودتاهای نظامی از دست داده‌اند را بازپس گیرند.
در نیجر، جایی که کودتایی در سال ۲۰۲۳ رئیس‌جمهور طرفدار غرب را سرنگون کرد، مربیان نظامی روسی سال گذشته به یک پایگاه هوایی اعزام شدند و نیروهای ضدتروریسم فرانسوی و آمریکایی را به خروج واداشتند.
حالا آن‌گونه که منابع محلی می‌گویند رهبری این کشور که از حامیان ترامپ است، اخیرا از نیامی، پایتخت این کشور بازدید و بعد از آن خدمات ضدتروریسم را پیشنهاد کرد. در ماه ژوئیه نیز رودولف آتالا، مشاور ضدتروریسم دولت ترامپ، به مالی سفر داشت تا کمک‌های آمریکایی را پیشنهاد کند.
در همان ماه، ژنرال پاسکال ایانی، فرماندهی ارتش فرانسه در آفریقا، به جمهوری آفریقای مرکزی سفر کرد تا درباره از سرگیری آموزش‌های نظامی مذاکره کند. از آن زمان، اعضای نیروهای امنیتی این کشور برای آموزش به فرانسه اعزام شده‌اند.