عاطفه علیان: بارش‌های سال آبی جاری در حوضه گاوخونی به کمتر از ۱۷۰ میلی‌متر رسیده است؛ رقمی که در مقایسه با سال گذشته و میانگین بلندمدت حدود ۳۰ درصد افت نشان می‌دهد. این کاهش، سال جاری را در جمع خشک‌ترین سال‌های چند دهه اخیر قرار داده و نگرانی‌ها درباره آینده منابع آب، کشاورزی و تالاب گاوخونی را دوچندان کرده است.
بارش‌هایی کمتر از همیشه
گزارش‌های ثبت‌شده نشان می‌دهد که بارش‌های سال آبی جاری در حوضه گاوخونی به ۱۶۸ میلی‌متر رسیده است؛ در‌حالی‌که در سال گذشته ۲۴۰ میلی‌متر و در میانگین بلندمدت بیش از ۲۴۱ میلی‌متر بارش ثبت شده بود. به‌این‌ترتیب امسال نه‌تنها در مقایسه با شرایط طبیعی تاریخی، بلکه در مقایسه با سال گذشته نیز با کاهش حدود ۷۰ میلی‌متری بارش روبه‌رو هستیم. این رقم معادل افتی نزدیک به ۳۰ درصد است؛ عددی که زنگ هشدار جدی را برای این حوضه آبی به صدا درآورده است. تالاب گاوخونی یکی از ذخیره‌گاه‌های بین‌المللی زیست‌کره و زیستگاه پرندگان مهاجر است؛ اما سال‌هاست با کاهش ورودی آب و خشکیدگی‌های متوالی دست‌وپنجه نرم می‌کند. امسال نیز کاهش بارش‌ها به طور مستقیم ورودی رودخانه زاینده‌رود به این تالاب را محدودتر خواهد کرد و خطر تشدید بحران گردوغبارهای نمکی، نابودی پوشش گیاهی و تهدید حیات وحش را افزایش می‌دهد. در‌واقع تالاب در تنگنای کم‌آبی گرفتار شده و هر سال خشک، حلقه فشار بیشتری بر آن می‌افزاید.
فشار بر کشاورزی و منابع آب
کاهش بارش فقط به معنای کم‌شدن آب در تالاب نیست، بلکه در سطح وسیع‌تر بر کشاورزی و منابع آب زیرزمینی نیز اثر می‌گذارد. در شرایطی که دشت‌های اطراف با برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی مواجه‌اند، هر سال کم‌بارش سطح این آبخوان‌ها را پایین‌تر می‌برد و پدیده فرونشست را تشدید می‌کند. کشاورزان نیز با کاهش آب در دسترس، ناچارند یا سطح زیر کشت را کاهش دهند یا با افت تولید مواجه شوند. پیامد اجتماعی چنین روندی، کاهش درآمد و افزایش آسیب‌پذیری معیشت روستاییان است.
نوسان طبیعی یا تغییر اقلیم؟
بارش در ایران همواره الگوی نوسانی داشته و سال‌های پربارش و کم‌بارش به تناوب تکرار شده است. اما پرسش اساسی این است که آیا افت امسال را باید صرفا یک نوسان گذرا دانست یا نشانه‌ای از روند بلندمدت خشک‌سالی و تغییر اقلیم؟ داده‌های چند دهه اخیر نشان می‌دهد که علاوه بر کاهش تدریجی میانگین بارش، دما نیز رو به افزایش گذاشته و همین امر شدت تبخیر و نیاز آبی را بیشتر کرده است، بنابراین حتی اگر در سال‌های آینده بارش‌ها بهبود یابد، باز هم خطر خشک‌سالی و فشار بر منابع آب باقی خواهد ماند.
راه برون‌رفت از بحران
کارشناسان بر این باورند که تنها راه مقابله با چنین شرایطی، مدیریت پایدار منابع آب است. اصلاح الگوی کشت و کاستن از محصولات پرآب‌بر، استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری، اختصاص حقابه زیست‌محیطی برای تالاب گاوخونی و ایجاد سامانه‌های دقیق پایش بارش و منابع آب ازجمله اقداماتی است که می‌تواند بخشی از این بحران را مهار کند. در کنار این، مدیریت تقاضا و فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه در بخش شهری و روستایی نیز اهمیت بالایی دارد.
سخن پایانی
کاهش ۳۰درصدی بارش در حوضه گاوخونی فقط یک عدد در گزارش‌های هواشناسی نیست، بلکه هشداری است درباره آینده‌ای که در صورت بی‌توجهی، می‌تواند با خشکی تالاب، افت منابع آب زیرزمینی، فرونشست زمین، تهدید معیشت کشاورزان و گسترش گردوغبار همراه شود. سال جاری اگرچه در جمع خشک‌ترین سال‌های چند دهه اخیر قرار گرفته، اما می‌تواند فرصتی برای بازاندیشی در مدیریت منابع آب باشد. آینده گاوخونی و حیات وابسته به آن، به تصمیم‌های امروز بستگی دارد؛ تصمیم‌هایی که اگر با درایت و نگاه بلندمدت اتخاذ شوند، می‌توانند این زیست‌بوم ارزشمند را از خطر نابودی نجات دهند.
آخرین مطالب منتشر شده در روزنامه شرق را از طریق این لینک پیگیری کنید.