به گزارش خبرگزاری حوزه، أمیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه نکاتی درباره «کم گویی، نشانه عقل» بیان می کنند که تقدیم شما فرهیختگان می شود:

حکمت ۷۱:

«إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ، نَقَصَ الْکَلَامُ.»

ترجمه:

هنگامی که عقل کامل گردد سخن کم می شود.

شرح:

نشانه کمال عقل:

امام(علیه السلام) در این کلام حکمت آمیز به اهمیت سکوت و کم گویی اشاره کرده می فرماید: «هنگامی که عقل کامل گردد سخن کم می شود»; (إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْکَلاَمُ).
رابطه کمال و تمام عقل با کم سخن گفتن از اینجا روشن می شود که اولاً ریشه مفهوم عقل، منع و جلوگیری است و زانوبند شتر را از این جهت «عقال» می گویند که او را از حرکت باز می دارد و از آنجا که سخنان سنجیده، کم است و سخنان نسنجیده، بسیار، عقل به انسان می گوید: بیشتر بیندیش و کمتر بگو.

ثانیاً مطالبی که گفتن آن ضرورت دارد نسبت به فضول کلام و سخنان زیادی بسیار کمتر است، از این رو افراد عاقل غالباً خاموش اند و به موقع سخن می گویند.

ثالثاً انسان عاقل می داند که بیشترین و مهم ترین گناهان با زبان انجام می شود بدین سبب برای محفوظ ماندن از عواقب زیان بار گناه سعی می کند کمتر سخن بگوید; ولی متاسفانه افرادی را می بینیم که دم از ایمان می زنند و گویی سخنان خود را جزء اعمال خود به حساب نمی آورند; در مجالس از آغاز تا پایان از سخنان لغو و بیهوده یا سخنانی که آمیخته با غیبت، اهانت و تهمت باشد ابا ندارند. انسان عاقل هرگز خود را گرفتار عواقب سوء پرگویی نمی کند.

رابعاً گفتار زیاد، نیروها و انرژی های ذخیره انسان را بر باد می دهد و وقت عزیز او را تلف می کند و موجب دشمنی ها و عداوت ها می شود، بنابراین عقل و شرع به ما فرمان می دهد که کم بگوئید و گزیده بگوئید.
در حدیثی از همان حضرت در غررالحکم می خوانیم: «إیّاکَ وَفُضُولَ الْکَلامِ فَإنَّهُ یُظْهِرُ مِنْ عُیُوبِکَ ما بَطَنَ وَیُحَرِّکُ عَلَیْکَ مِنْ أعْدائِکَ ما سَکَنَ; از زیاده گویی بپرهیز که عیب های نهانی تو را ظاهر می سازد و کینه های آرام گرفته دشمنانت را بر ضد تو تحریک می کند».(۱)

در حدیثی از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می خوانیم: «إنَّ الرَّجُلَ لَیَتَحَدَّثُ بِالْحَدیثِ ما یُریدُ بِهِ سُوءًا إلاّ لِیُضْحِکَ بِهِ الْقَوْمُ یَهْوی بِهِ أبْعَدَ مِنَ السَّماءِ; انسان گاهی سخنی می گوید که قصد بدی ندارد جز این که می خواهد مردم را بخنداند و به سبب آن (از مقام خود) سقوط می کند بیش از فاصله زمین و آسمان».(۲)

احادیث اسلامی درباره سکوت و کم سخن گفتن و پرهیز از خطرات زبان بسیار زیاد است که در این مختصر نمی گنجد. این سخن را با حدیث دیگری از پیغمبر اکرم پایان می دهیم که فرمود: «مِنْ حُسْنِ إِسْلاَمِ الْمَرْءِ تَرْکُهُ مَا لاَ یَعْنِیهِ; از نشانه های خوبی اسلام انسان سخن نگفتن درباره اموری است که به او ارتباطی ندارد(۳). (۴)

پی نوشت ها:

(۱). غررالحکم، طبق نقل میزان الحکمه، ح ۱۱۸۴۹ «باب النهی عن کثرة الکلام».
(۲). میزان الحکمه، همان باب.
(۳). بحارالانوار، ج ۱، ص ۲۱۶، ح ۲۸.
(۴). سند گفتار حکیمانه: این سخن حکمت آمیز را جاحظ در کتاب خود المائة المختاره پیش از سیّد رضی ذکر کرده است و در میان کسانی که بعد از سیّد رضی بوده اند ابن طلحه شافعی در مطالب السؤول و زمخشری در ربیع الابرار و میدانی در مجمع الامثال آورده اند. (مصادر نهج البلاغه، ج ۴، ص ۵۶) در کتاب تمام نهج البلاغه این کلام حکمت آمیز به ضمیمه کلمات متعدد مشابه دیگری در ضمن وصیت امام برای فرزندش امام مجتبی ذکر شده است. (تمام نهج البلاغه، ص ۹۵۷) ولی ما آن را در وصیت مزبور نیافتیم.

منبع: کتاب پیام امام امیر المومنین (علیه السلام)، شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه