به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ پژوهشگران نهج‌البلاغه، این جمله از امیرمؤمنان(ع) را بخشی از خطبه ایشان بعد از آن که خبر حیله عمروعاص به ابوموسی اشعری در موضوع حکمیت را شنیدند، می‌دانند. متن کامل این خطبه در کتاب «تمام نهج‌البلاغه» در خطبه ۵۷ ثبت شده است.
اما قدیمی‌ترین منبع تاریخی که این سخن از امیرالمؤمنین (ع) را نقل کرده‌اند، کتاب مشهور «المائه کلمه» تألیف جاحظ است. این کتاب حاوی یک‌صد سخن کوتاه از امام علی (ع) است و در سال ۲۵۵ قمری تدوین شده است. به‌بیان دیگر، این سخن حدود ۱۵۰ سال قبل از تدوین نهج‌البلاغه در این کتاب از امام علی (ع) روایت شده است.
این حدیث امیرالمؤمنین(ع) را با اندکی تغییرات در الفاظ، در کتاب‌های «روضه الواعظین» ابن‌فتال نیشابوری، «کنز الفوائد» کراجکی، «غرر و درر» آمدی، «اختیار مصباح السالکین» ابن‌میثم بحرانی و «بحارالانوار» علامه مجلسی می‌توان یافت.
امام علی(ع) در حکمت ۱۹ نهج‌البلاغه درباره آرزو و «امل» می‌فرمایند: «مَنْ جَرَی فِی عِنَان أَمَلِهِ عَثَرَ بِأَجَلِهِ، کسی که در مسیر آرزوها گام بردارد در (دام) مرگ خواهد افتاد.»
کلمه «امل» در زبان عربی، به معنای مثبت یا منفی استفاده می‌شود؛ به‌عنوان نمونه خداوند به‌عنوان «منتهی الأمل» معرفی شده است و در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) آمده است: «الأَمَلُ رَحْمَةٌ لأُمَّتِی، آرزو مایه رحمت برای امت من است.»
اما داشتن آمال و آرزوهای طولانی در میان منابع روایی مذمت شده است، خصوصاً آنکه انسان، همه تلاش خود را، بدون توجه به ابعاد معنوی یا باورهای معادی، صرف به دست آوردن آرزوهای دنیایی قرار دهد. طبیعی است که در این‌گونه زندگی، آن چیزی که انسان را به تلاش وامی‌دارد و جهت‌گیری‌های او را هدایت می‌کند، آرزوهای اوست.
همان‌گونه که امام علی (ع) در همین حکمت فرموده‌اند: «مَنْ جَرَی فِی عِنَان أَمَلِهِ»، «عنان» را به ملاحظه شباهت آرزو به اسب‌سواری و لفظ «جری» را برای شتافتن در راستای طول آرزو می‌توان معنا کرد.
برای انسان، امیال و ابعاد آرزوهای مادی تمامی ندارد و آدمی هیچ‌گاه از آرزوهای متعدد و تمایل‌های مختلف، دست نمی‌کشد. تنها زمانی این آرزوها محدود می‌شود که انسان به «مرگ» برسد و قطع شدن عوامل حیات او، عاملی برای پایان دادن به آرزوهای مادی او شود. همان‌گونه که در این حکمت فرموده‌اند: «عَثَرَ بِأَجَلِهِ، در (دام) مرگ خواهد افتاد.»
حال اگر انسان، آرزوهای غیردنیایی و معنوی را در طول حیات خود داشته باشد و برای رسیدن به آن آرزوها، که می‌توان شاخص‌ترین آن‌ها را در زبان روایی «عاقبت‌بخیری» و با بیان جهادی «شهادت در راه خدا» دانست، تمامی ابعاد حیات او، تحت‌تأثیر این آرزوی معنوی قرار گرفته و تلاش می‌کند تا با توجه به باورهای دینی و تلاش‌های عملی، آرزوی خود را محقق کند.
این شخص با تلاش‌های مختلف؛ مثلاً ایجاد موقوفات یا نگارش کتاب‌ها و مکتوبات، سعی می‌کند تأثیری ماندگار از خود به یادگار بگذارد و یا با شهادت، حیاتی جاودان برای خود به دست آورد.
منابع:
کتاب: پیام امام، شرح نهج‌البلاغه آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی
کتاب: روات و محدثین نهج‌البلاغه، مرحوم استاد محمد دشتی
کتاب: فرهنگ لغات نهج‌البلاغه، منصور پهلوان
کتاب: تمام نهج‌البلاغه، تألیف: سید صادق موسوی
کتاب کشکول، شیخ بهایی
سید علی‌اصغر حسینی/ ابنا
-----
پایان پیام