طرفداری | گرچه این فصل، آغازگر دوره‌ی تازه‌ای در داستان افزایش چشم‌گیر پاداش‌های مالی یوفا است، اما پول آخرین چیزی بود که شنبه شب در مونیخ ذهن پاری سن ژرمن را به خود مشغول می‌کرد. لوئیز انریکه و بازیکنانش موفق به کسب نخستین قهرمانی تاریخ پاری سن ژرمن در لیگ قهرمانان اروپا شدند؛ عنوانی که از زمانی‌که حدود ۱۵ سال پیش مالکیت این باشگاه به «صندوق سرمایه‌گذاری ورزشی قطر» (QSI) واگذار شد، همواره آرزو می‌شد، اما دست‌نیافتنی باقی مانده بود.
از آن زمان تاکنون، QSI میلیاردها یورو برای متحول کردن تیمی هزینه کرده که از زمان تأسیسش در سال ۱۹۷۰ - با وجود عمر نسبتاً کوتاه خود - تنها دو بار قهرمان لیگ فرانسه شده بود. در ۱۴ فصل پس از آن، پاری‌سن‌ژرمن ۱۱ بار دیگر قهرمان لیگ شد و رقابت‌های داخلی فرانسه تقریباً هیچ شباهتی به یک رقابت واقعی نداشت. مقایسه دستمزد تیم‌ها در لیگ ۱ فرانسه - که به‌نوعی شاخصی مالی برای سنجش عملکرد درون زمین محسوب می‌شود - مدت‌هاست نیاز به دو معیار جداگانه دارد: یکی برای پاری سن ژرمن و دیگری برای سایر تیم‌ها.
بنابراین، پول موضوع اصلی ذهن باشگاه پاریسی نیست. هرچند، پیروزی مقابل اینتر در ورزشگاه آلیانتس آرنا، پاری سن ژرمن را رکورددار دریافت بیشترین پاداش یوفا در یک فصل کرد؛ رکوردی که سال گذشته با رقم ۱۳۸.۸ میلیون یورو توسط رئال مادرید ثبت شده بود.
با قهرمانی پاری سن ژرمن در لیگ قهرمانان، درآمد آن‌ها از مرز ۱۴۰ میلیون یورو عبور کرد؛ رقمی که در صورت عملکرد بهتر آن‌ها در فاز «لیگ»، می‌توانست بیشتر هم باشد. در آن مرحله، پاری سن ژرمن در هشت بازی خود به چهار پیروزی و یک شکست رسید. اینتر عملکرد بهتری داشت؛ با شش پیروزی و یک تساوی چهارم شد و همین به جبران سهم کمتر ایتالیا از حق پخش تلویزیونی لیگ قهرمانان کمک کرد.
پاری سن ژرمن با ثبت رقمی بیش از ۱۴۰ میلیون یورو، رکورددار کسب درآمد از لیگ قهرمانان اروپا شد
پاری سن ژرمن از نظر مالی کمبودی ندارد، اما در میان رقبای داخلی‌اش اوضاع متفاوت است. قرارداد تلویزیونی لیگ ۱ فرانسه با DAZN - که از ابتدا هم کاهش‌یافته بود - تنها پس از یک فصل از پنج سال قرارداد، لغو شده و گزارش‌ها حاکی از آن است که این بحران باعث شد ژان‌مارک میکلر، رئیس نهاد نظارت مالی فوتبال فرانسه (DNCG)، از باشگاه‌ها بخواهد برای فصل آینده اصلاً روی درآمد تلویزیونی داخلی حساب باز نکنند.
گزارش دیگری از روزنامه معتبر فرانسوی «اکیپ» در ماه اوت گذشته نیز کاهش شدید درآمد لیگ ۱ را حتی در صورت پابرجا ماندن قرارداد با DAZN آشکار کرده بود. در بالاترین سطح، تخمین زده می‌شد که قهرمان لیگ (که باز هم پاری سن ژرمن بود) حدود ۲۲ میلیون یورو پاداش دریافت کند. تقریباً یک‌سومِ ۶۰ میلیون یوروی فصل ۲۴-۲۰۲۳. این ۲۲ میلیون، تنها ۴ میلیون یورو بیشتر از ۱۸.۶ میلیون یورویی است که پاری سن ژرمن و سه تیم دیگر لیگ ۱ تنها برای رسیدن به مرحله «لیگ» لیگ قهرمانان دریافت کردند.
مقایسه‌ی درآمد ۱۰ فصل اخیر اینتر (پررنگ) و پاری سن ژرمن (کم‌رنگ) در رقابت‌های اروپایی؛ هر دو باشگاه در فصل ۲۵-۲۰۲۴ رکوردشکنی کردند
این کاهش در انتهای جدول هم به‌همان نسبت بود: مون‌پلیه که در رتبه آخر قرار گرفت، تنها حدود ۵ میلیون یورو درآمد خواهد داشت؛ یعنی حدود یک‌سومِ درآمد تیم آخر فصل پیش، کلرمون فوت. اگرچه درصد کاهش درآمدها یکسان است، اما تأثیر واقعی آن بر تیم‌های ضعیف‌تر لیگ فرانسه به‌مراتب شدیدتر خواهد بود. همان‌طور که افزایش پاداش لیگ قهرمانان می‌تواند اثری چشم‌گیر بر تیم‌های بالادستی داشته باشد.
در این فصل، سه تیم فرانسوی دیگر نیز در کنار پاری سن ژرمن در لیگ قهرمانان حضور داشتند؛ لیل، موناکو و برست، و هرکدام درآمد بیشتری از اروپا نسبت به رقابت‌های داخلی کسب کرده‌اند. در مورد برست، که برای نخستین بار در تاریخش به مسابقات اروپایی راه یافته، درآمد مورد انتظار از این حضور حدود ۵۰ میلیون یورو برآورد می‌شود؛ در حالی‌که کل درآمد باشگاه در فصل ۲۴-۲۰۲۳ تنها ۶۴ میلیون یورو بود.
از یک منظر مثبت، ورود غیرمنتظره‌ی برست به این سطح از فوتبال اروپا می‌تواند این باشگاه را - که معمولاً شانسی برای قهرمانی ندارد - به سطحی بالاتر ارتقا دهد. اما اختلاف شدید بین درآمد داخلی و خارجی برای تیم‌های فرانسوی، خطر تعمیق شکاف‌های درونی لیگ را در پی دارد؛ لیگی که همین حالا نیز در بالای جدول از کمبود رقابت رنج می‌برد.
مقایسه تأثیر درآمدهای اروپایی در فرانسه با دیگر لیگ‌های معتبر اروپایی
اینتر نتوانست ناکامی‌اش در کسب اسکودتو را جبران کند و با یک ناکامی بزرگ‌تر از فینال مونیخ خارج شد. از نظر مالی، اینتر هم درست مانند حریفش در این فینال، در این فصل بیشتر از رقابت‌های داخلی، در رقابت‌های اروپایی درآمد خواهد داشت.
بااین‌حال، تفاوت درآمد اینتر با باشگاه‌های فرانسوی از نظر مالی به‌هیچ‌وجه به آن شدت نیست. اینتر در فصل ۲۴-۲۰۲۳ برای قهرمانی در سری آ، ۱۰۱.۱ میلیون یورو پاداش دریافت کرد. اگرچه رقم دقیق درآمدشان در فصل جاری به‌عنوان نایب‌قهرمان هنوز مشخص نشده (اما قطعاً کمتر از درآمدشان از لیگ قهرمانان خواهد بود، با توجه به راه‌یابی به فینال)، تأثیر مالی درآمدهای یوفا بر کلیت اقتصاد فوتبال ایتالیا به‌مراتب کمتر از تأثیر آن در فرانسه است. این موضوع در مورد سایر لیگ‌های داخلی حاضر در «پنج لیگ معتبر اروپایی» حتی جدی‌تر هم می‌شود.
با وجود تحقیر تاریخی در فینال، اینتر درآمد قابل توجهی از رقابت‌های اروپایی این فصل کسب کرد که می‌تواند در بازسازی تیمی با میانگین سنی بسیار بالا به آن‌ها کمک کند
بر پایه جدیدترین گزارش «چشم‌انداز مالی و سرمایه‌گذاری باشگاه‌های اروپایی» یوفا، در فصل ۲۳-۲۰۲۲، باشگاه‌های لیگ برتر انگلستان تنها ۶.۷ درصد از مجموع درآمدهای خود را از رقابت‌های قاره‌ای کسب کردند. این رقم سومین درصد پایین در میان ۵۴ فدراسیون عضو یوفا بود؛ تنها دو کشوری که نسبت درآمدهای اروپایی‌شان پایین‌تر بود، روسیه (که تیم‌هایش پس از حمله‌ی نظامی به اوکراین در اوایل ۲۰۲۲ همچنان از حضور در سه تورنمنت یوفا محروم‌اند) و رومانی بودند، که دوره مالی باشگاه‌هایش سالانه است و با فصل‌های فوتبالی تطابق ندارد.
در اسپانیا و آلمان، درآمدهای یوفا حدود ۱۰ درصد از گردش مالی باشگاه‌های دسته‌اولی را تشکیل می‌دهد، حتی با اینکه باشگاه‌های این دو کشور به ترتیب ۳۸۶ میلیون یورو و ۳۳۵ میلیون یورو از یوفا دریافت کردند. باشگاه‌های اسپانیایی و آلمانی به‌طور کلی از منابع دیگر، درآمد قابل‌توجهی دارند.
کدام فدراسیون‌ها وابستگی فوق‌العاده زیادی به یوفا دارند؟
در سوی دیگر طیف، بر اساس همان گزارش یوفا، چند فدراسیون ملی به‌شدت به درآمدهای اروپایی متکی هستند. در پنج کشور، پول‌های یوفا بیش از نیمی از درآمد سالانه باشگاه‌ها در سال مالی ۲۰۲۳ را تشکیل داده است.
در صدر این جدول در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، جبل‌الطارق قرار دارد؛ جایی که بیش از ۷۰ درصد از کل درآمدهای تیم‌های دسته‌اولی از یوفا تأمین شده است. باشگاه‌های این کشور کوچک در جنوب غربی اروپا طی این دو سال فقط ۸.۲ میلیون یورو درآمد داشتند که ۶ میلیون آن از طریق نهاد رسمی فوتبال در این قاره به دست آمد.
باشگاه‌های ۵ لیگ اروپایی جبل‌الطارق، آندورا، مولداوی، اوکراین و آلبانی تنها کشورهایی هستند که بیش از نیمی از درآمدهای‌شان از یوفا به‌دست می‌آید
بیشتر این مبلغ نیز نصیب یک باشگاه شد: لینکلن رد ایمپس. این تیم در فصل ۲۲-۲۰۲۱ به مرحله گروهی لیگ کنفرانس رسید و از آن زمان تاکنون از حضور در رقابت‌های یوفا بهره‌مند بوده است. در سال ۲۰۲۴ نیز، با وجود حذف در مراحل مقدماتی لیگ کنفرانس، ۲ میلیون یوروی دیگر به‌دست آورد. این برای خود باشگاه اتفاقی عالی است، اما برای رقابت‌پذیری داخلی فاجعه‌بار است؛ از آغاز قرن جدید، لینکلن تنها دو بار موفق به قهرمانی در لیگ جبل‌الطارق نشده است. این پدیده البته همه‌گیر نیست، اما نمونه‌های دیگری هم وجود دارد که چگونه پاداش‌های مالی سطح اروپا می‌تواند شکاف‌های داخلی را بیشتر کند.
در مولداوی که در رده سوم این فهرست قرار دارد، تیم «شریف تیراسپول» در فصل ۲۲-۲۰۲۱ با حضور در لیگ قهرمانان و پیروزی تاریخی ۲-۱ مقابل رئال مادریدِ قهرمان آن فصل در برنابئو، توانست ۲۴.۲ میلیون یورو درآمد کسب کند. این در حالی بود که کل درآمد لیگ داخلی مولداوی در سال ۲۰۲۲ تنها ۱۶ میلیون یورو بود. البته درآمد اروپایی شریف بین دو سال مالی ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ تقسیم شده و به‌طور کامل به یک فصل اختصاص ندارد. حرکت شریف به سوی برنابئو از قهرمانی در سوپرلیگ مولداوی آغاز شد؛ نوزدهمین قهرمانی داخلی آن‌ها در ۲۱ فصل. در ادامه، این رقم به ۲۱ قهرمانی در ۲۳ فصل رسید. موفقیت‌های خارجی، برتری مالی آن‌ها در داخل را دوچندان کرد.
بااین‌حال، به‌طور عجیبی درآمد اروپایی شریف در ادامه باعث سلطه بیشتر داخلی نشد. آن‌ها در فصل‌های ۲۴-۲۰۲۳ و ۲۵-۲۰۲۴ تنها به مقام نایب‌قهرمانی رسیدند. بنابراین، پول بیشتر همیشه به معنای موفقیت بیشتر نیست.
در سال مالی منتهی به ۲۰۲۳، در ۱۵ فدراسیون ملی، درآمد حاصل از یوفا بیش از یک‌چهارم درآمد باشگاه‌های دسته‌اولی را تشکیل داد. این رقم نسبت به سال ۲۰۲۲ کاهش یافته، چرا که در آن سال ۲۲ فدراسیون، بیش از ۲۵ درصد از درآمدهای خود را از یوفا به‌دست آورده بودند.
مورد خاص پرتغال؛ مشهورترین لیگ وابسته به یوفا در اروپا
چندین فدراسیون از میان آن‌هایی که وابستگی بالایی به یوفا دارند را می‌توان کشورهایی کوچک و کم‌قدرت در فوتبال دانست. آن‌ها متکی به پولی که از بیرون می‌آید یا آسیب‌پذیر در برابر تأثیر نابرابر پیش‌روی غیرمنتظره یکی از تیم‌های‌شان در رقابت‌های اروپایی هستند. اما در بین کشورهایی که بخش بزرگی از درآمد باشگاه‌های‌شان از یوفاست، یک مورد هست که کمتر کسی آن را «حاشیه‌ای» در فوتبال اروپا می‌داند: پرتغال.
در دو فصل ۲۲-۲۰۲۱ و ۲۳-۲۰۲۲، تیم‌های لیگ برتر پرتغال ۳۲ درصد از درآمد کلی خود را از رقابت‌های اروپایی به‌دست آوردند. در فصل دوم، از مجموع ۶۱۵ میلیون یورو درآمد این لیگ، ۱۹۵ میلیون یورو از سوی یوفا تأمین شد که بخش عمده آن تنها نصیب چند تیم خاص شد.
نگاهی به گردش مالی باشگاه‌های لیگ پرتغال در فصل ۲۴-۲۰۲۳؛ نقش قابل توجه پاداش‌های یوفا (پررنگ) در مقایسه با سایر منابع درآمدی (کم‌رنگ)
یوفا هنوز ارقام مالی مربوط به سال مالی ۲۰۲۴ را منتشر نکرده، اما روند کلی در پرتغال همچنان پابرجاست. از میان ۱۳ باشگاه (که داده‌های ۵ باشگاه دیگر در دسترس نیست)، ۱۶۱ میلیون یورو از مجموع ۵۸۷ میلیون یورو درآمدشان از یوفا آمده است. اگرچه این مبلغ نسبت به سال ۲۰۲۳ کاهش یافته (۲۰۲۴: ۲۷ درصد)، اما هنوز رقم بالایی است و همچنان به تعداد محدودی از باشگاه‌ها می‌رسد.
در فصل گذشته، این ۱۶۱ میلیون یورو تنها به چهار باشگاه تعلق گرفت: پورتو، بنفیکا، براگا و اسپورتینگ لیسبون. به‌جز براگا، سه تیم دیگر از قبل نیز درآمدی به‌مراتب بیشتر از دیگر تیم‌های لیگ داشتند؛ بنابراین پاداش‌های اروپایی به باشگاه‌های پرتغالی، فقط شکاف موجود را عمیق‌تر می‌کند. دلیل اینکه همواره فقط پورتو، بنفیکا یا اسپورتینگ شانس قهرمانی در پرتغال را دارند، همین درآمد مستمر از رقابت‌های اروپایی است.
البته نمی‌توان تمام تقصیر را گردن یوفا انداخت. در تاریخ ۹۱ ساله لیگ پرتغال، تنها پنج تیم موفق به کسب قهرمانی شده‌اند، که دو تیم از آن‌ها فقط یک‌بار قهرمان شده‌اند. بنفیکا، پورتو و اسپورتینگ در مجموع ۸۹ قهرمانی دارند، سلطه‌ای که نه‌تنها پیش از جوایز سنگین اروپایی، بلکه حتی پیش از شکل‌گیری فوتبال بین‌المللی و قاره‌ای وجود داشته است.
از سوی دیگر، این نکته هم مطرح است که هرچند درآمدهای اروپایی ممکن است توازن رقابت در لیگ داخلی را کاهش دهد، اما در برخی موارد برای حفظ کیفیت رقابت‌های یوفا ضروری‌اند. این مسئله در مورد پرتغال به‌خوبی صدق می‌کند؛ بدون پول حاصل از لیگ قهرمانان - چه به‌عنوان پاداش، چه از محل فروش بازیکنانی که در این رقابت‌ها می‌درخشند - باشگاه‌های پرتغالی شانسی برای تداوم موفقیت‌های بین‌المللی نخواهند داشت.
در جست‌و‌جوی عدالت؛ پاداش‌های مالی یوفا به سه تورنمنت بزرگ آن محدود نمی‌شوند
در حمایت از شیوه توزیع ثروت در سطح قاره‌ای باید گفت که درآمدهای یوفا صرفاً به جوایز سه تورنمنت اصلی محدود نمی‌شود. پرداخت‌های هم‌بستگی به تیم‌های غیرشرکت‌کننده، که تعدادشان به صدها تیم می‌رسد، به ۲۶۰ میلیون یورو می‌رسد و در لیگ‌هایی با درآمد پایین، بخش مهمی از بودجه باشگاه‌ها را تشکیل می‌دهد، حتی اگر سایر باشگاه‌های اروپا درآمدی چندین برابری داشته باشند. بااین‌حال، در سال‌های اخیر فشارهایی برای افزایش گستره‌ی این توزیع وارد شده، به این بهانه که عدالت رقابتی در سطح اروپا بهبود یابد.
تقسیم ثروت عظیمی که نهادهای برگزارکننده فوتبال از مدیریت این بازی‌ها به دست می‌آورند - یوفا در فصل ۲۴-۲۰۲۳ از سه رقابت اصلی و سوپرکاپ اروپا در پیش‌فصل، ۳.۷۲۴ میلیارد یورو درآمد کسب کرد - بین باشگاه‌ها اقدامی منطقی به نظر می‌رسد. بااین‌حال، اینکه این کار چگونه باید انجام شود، هنوز محل بحث است و شاید با افزایش پول‌های ورودی، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
در سراسر اروپا، درآمدهای یوفا همزمان به لیگ‌های داخلی فشار می‌آورند و آن‌ها را سر پا نگه می‌دارند. اینکه این روند به شکلی انجام می‌شود که منجر به رقابتی منصفانه و جذاب شود یا نه، کاملاً بحث دیگری است.
برگردان یادداشت Chris Weatherspoon از TheAthletic با اندکی دخل و تصرف