به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حسین قاضی‌خانی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی روز جمعه ۳۱ مردادماه در ادامه سلسله نشست‌های «پیامبر رحمت، الگوی ممتاز بشر» که به صورت مجازی برگزار شد، با موضوع «حقوق همسران در پیشگیرانه‌های پیامبر(ص) در مسأله ازدواج»، اظهار کرد: بحثی را که امروز در خدمت سروران گرامی هستیم، عنوانش «حقوق همسران در پیشگیرانه‌های پیامبر در مسئله ازدواج» است و همانطور که می‌دانیم از جمله حقوقی که در سخنان معصومان جلوه ویژه‌ای دارد، حقوق همسران بر یکدیگر است.
وی ادامه داد: روایات فراوانی داریم که در این روایت‌ها حقوق همسران بر یکدیگر مورد تأکید قرار گرفته است و در کتاب‌های حدیثی اولیه‌مان هم اگر تأملی داشته باشیم می‌بینیم که باب‌هایی به این روایت‌ها اختصاص پیدا کرده است، مثلاً در کتاب شریف کافی در کتاب النکاح، بابی را اختصاص داده‌اند به «حق مرد بر زن» و همچنین باب دیگری را به «حق زن بر مرد» اختصاص داده‌اند.
قاضی‌خانی تصریح کرد: در بیشتر زندگی‌ها البته ما باید به این نکته توجه داشته باشیم که مناسبات میان همسران فراتر از مباحث حق و حقوقی است که در روایات و مباحث فقهی مطرح می‌شود و این مباحث شاید نمود بیشتری در زمان‌هایی داشته باشد که بحث تعارض و اختلاف پدید می‌آید، اما به صورت معمول در بیشتر زندگی‌ها مردان تلاش می‌کنند که ضروریات اولیه زندگی را فراهم کنند و فراتر از آن دیگر امکاناتی که یک زندگی نیاز دارد را به دست بیاورند و خانواده خودشان را در سختی قرار ندهند.
وی افزود: بانوان هم فارغ از اینکه در منزل چه وظایفی بر عهده آن‌هاست و حقشان چیست و حقوق آنها چگونه است و آیا این کار باید توسط آنها انجام شود یا نه، به ساماندهی امور منزل می‌پردازند و معمولاً با تحمل سختی‌ها و کمبودها تلاششان این است که خانواده به یک ساحل آسایشی برسد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه فارغ از این حق و حقوق‌ها، همدلی‌هاست که زندگی را به ساحل آرامش می‌رساند، تأکید کرد: مرد و زن در کنار یکدیگر با تحمل سختی‌ها و کمبودها بنیان خانواده را حفظ می‌کنند تا زندگی موفقی داشته باشند و باید در این راه تمام توان خود را بگذارند تا از بروز تعارض و اختلاف در زندگی جلوگیری کنند.
وی ادامه داد: در صورت پدید آمدن اختلاف نیز باید بکوشند آن را مدیریت کنند و برای موفقیت در جلوگیری از پدید آمدن اختلاف‌ها و یا زمانی که این اختلاف‌ها پدید می‌آید، برای اینکه بتوانیم آنها را مدیریت کنیم، پیشگیرانه‌هایی توسط معصومان در امر ازدواج مطرح شده است که توجه به آنها می‌تواند برای ما بسیار مفید باشد، یا به عبارت دیگر باید گفت این آموزه‌ها چراغ راه زندگی مشترک هستند.
انتخاب آگاهانه همسر مهم‌ترین راه پیشگیری از اختلافات خانوادگی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به عوامل اختلاف میان زوجین در عصر پیامبر(ص) گفت: رعایت پیشگیرانه‌هایی که معصومان در امر ازدواج بیان کرده‌اند، شرط اساسی موفقیت زندگی مشترک است و اگر این اصول نادیده گرفته شود، حتی رعایت حقوق متقابل نیز با مشکل جدی مواجه خواهد شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: لازمه رسیدن به یک زندگی که حق و حقوق‌ها در آن به خوبی رعایت شود و پیشگیری از اختلاف‌ها نیز امکان‌پذیر باشد، توجه به پیشگیرانه‌هایی است که در سیره پیامبر اکرم(ص) و معصومان(ع) بیان شده است و این پیشگیرانه‌ها باید هم در مرحله خواستگاری و هم در ادامه زندگی مشترک مورد توجه قرار گیرند تا روابط و مناسبات همسران به گونه‌ای شکل بگیرد که به یک زندگی موفق منجر شود.
وی افزود: اگر این پیشگیرانه‌ها رعایت نشود، رعایت حقوق نیز قطعاً با مشکل روبه‌رو خواهد شد و ضرورت بحث ما در این جلسه همین نکته است که این پیشگیرانه‌ها در ارتباط با حقوق همسران مطرح می‌شود و اگر به آنها توجه شود، می‌توان به موفقیت زندگی مشترک امید داشت و حتی فراتر از رعایت حق و حقوق، مناسبات عمیق‌تر و بهتری میان همسران برقرار خواهد شد.
قاضی‌خانی تصریح کرد: اگر این اصول نادیده گرفته شوند، چه‌بسا که حقوق متقابل نیز به درستی رعایت نخواهد شد. برای ورود به بحث پیشگیرانه‌ها ابتدا باید نگاهی به بسترها و عوامل اختلاف زوجین در روزگار پیامبر داشته باشیم تا بر اساس این بسترها بتوانیم توصیه‌های پیشگیرانه رسول خدا(ص) را بهتر درک و بررسی کنیم.
وی در ادامه با دسته‌بندی عوامل اختلاف بیان کرد: نخستین عامل، موضوع حق انتخاب همسر است یا به عبارت دیگر، دوست داشتن طرف مقابل برای زندگی مشترک و در آغاز زندگی، شرط اول این است که زن و مرد بتوانند یکدیگر را تحمل کنند و میان آنها علاقه و محبت وجود داشته باشد و زندگی موفق زمانی شکل می‌گیرد که انتخاب، آگاهانه و از روی محبت باشد نه تحمیلی؛ چراکه انتخاب تحمیلی معمولاً با مقاومت و تعارض همراه خواهد شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: در این زمینه خانواده‌ها و اطرافیان نیز نقش دارند. هرچند فرزندان در هنگام ازدواج باید نظر والدین و اطرافیان را محترم بشمارند، اما در نهایت این دختر و پسر هستند که قرار است با هم زندگی کنند و انتخاب همسر باید بر پایه خواست و علاقه آنان باشد و تجربه‌های تاریخی نشان می‌دهد که حتی در روزگار پیامبر نیز این موضوع حساسیت ویژه‌ای داشته و از امام حسن مجتبی(ع) نیز رفتارهایی در این زمینه نقل شده است.
وی بیان کرد: پس نخستین زمینه اختلاف، مسئله انتخاب همسر است که اگر خانواده‌ها نظر فرزندان را تحمل نکنند یا فرزندان در برابر والدین مقاومت کنند، تعارض و درگیری پدید می‌آید و برای جلوگیری از چنین مسائلی باید به پیشگیرانه‌هایی که از رسول خدا(ص) نقل شده توجه جدی شود.
قاضی‌خانی ادامه داد: عامل دیگر اختلاف میان زوجین، صفات فردی است. این صفات را می‌توان در دو بخش صفات جسمانی و صفات اخلاقی مورد توجه قرار داد. اگرچه در روایات بیشتر بر صفات اخلاقی تأکید شده، اما این به معنای بی‌توجهی به صفات جسمانی نیست و هرچند صفات جسمانی در اولویت تعیین‌کننده انتخاب قرار نمی‌گیرند، اما نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.
وی ادامه داد: در تاریخ صدر اسلام نقل شده بانویی نزد پیامبر آمد و اظهار کرد که تحمل دیدن چهره همسر خود را ندارد زیرا نازیباست و هر بار که او را می‌بیند دچار حالت ناخوشایندی می‌شود و چنین مواردی نشان می‌دهد که اگر در آغاز ازدواج به این مسائل توجه شود، از بروز مشکلات جدی در ادامه زندگی جلوگیری خواهد شد؛ اما اگر نادیده گرفته شود، پیامبر اکرم(ص) ناچار می‌شدند برای چنین مشکلاتی راه‌حل ارائه کنند.
راهکارهای پیامبر اسلام برای پیشگیری از اختلافات خانوادگی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به سیره پیامبر اسلام(ص) گفت: بسیاری از اختلافات زناشویی ناشی از بی‌توجهی به اصولی چون هم‌شأنی در ازدواج، زمان و شیوه صحیح ارتباطات، رعایت مهرورزی‌های همسرانه و انجام وظایف مالی است؛ اصولی که پیامبر اسلام با بیان پیشگیرانه‌های روشن، راه مدیریت و پیشگیری از آنها را نشان داده‌اند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهارکرد: یکی از زمینه‌های مهم اختلاف میان زوجین، مسئله هم‌شأنی یا کفویت در ازدواج است و در روایات اسلامی تأکید شده که توجه به هم‌شأنی در ابعاد مختلف اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی از بروز بسیاری از اختلافات جلوگیری می‌کند و این مسئله نشان می‌دهد که انتخاب همسر تنها بر اساس معیارهای ظاهری یا مالی کافی نیست، بلکه باید زمینه‌های اعتقادی و اخلاقی نیز هم‌تراز باشند تا پایه‌های زندگی بر اساس درک و تفاهم شکل گیرد.
وی در ادامه به نقش ارتباطات همسران اشاره کرد و افزود: ارتباط صحیح میان زن و شوهر، عامل مهمی در ایجاد آرامش و کاهش اختلافات است و در بسیاری از زندگی‌ها، زوجین از این گلایه می‌کنند که سخنان یکدیگر را درک نمی‌کنند یا پیام مورد نظرشان منتقل نمی‌شود. این وضعیت حاکی از آن است که مهارت‌های ارتباطی در خانواده ضعیف بوده و فرایند گفت‌وگو به‌درستی شکل نگرفته است و اگر انتقال پیام در زمان و فضای نامناسب انجام گیرد، به جای همدلی و همراهی، به اختلاف و تنش منجر خواهد شد.
قاضی‌خانی در توضیح یک نمونه تاریخی گفت: در سیره پیامبر اسلام(ص) بانویی روایت شده که فرزند خود را از دست داده بود و هنگامی که همسرش از کار روزانه به خانه بازگشت، او به جای اینکه بلافاصله خبر تلخ را منتقل کند، ابتدا شرایط آرامی برای شوهر فراهم ساخت. غذا آماده کرد، محیط خانه را آرام ساخت و پس از آن در فرصت مناسب خبر را به همسرش رساند و پیامبر این رفتار را تأیید کردند و آن را نشانه‌ای از عقلانیت و درک متقابل دانستند و این نمونه تاریخی نشان می‌دهد که انتخاب زمان درست برای بیان مسائل، می‌تواند مانع بروز بسیاری از درگیری‌ها شود.
وی تأکید کرد که زمان‌شناسی در انتقال پیام، داشتن گوش شنوا برای سخنان یکدیگر و درک متقابل از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند اختلافات میان همسران را کاهش دهد.
این استاد حوزه و دانشگاه با استناد به آیه قرآن که می‌فرماید: "و از نشانه‌های خداوند آن است که برای شما همسرانی از جنس خودتان آفرید تا در کنار آنان آرامش بیابید" افزود: هدف از ازدواج دستیابی به آرامش روحی و روانی است که با این حال، در برخی خانواده‌ها یا به دلیل بی‌توجهی به تمایلات همسران یا به دلیل توقعات نامناسب، این آرامش خدشه‌دار می‌شود. در روایات صدر اسلام نمونه‌های متعددی از این مسائل گزارش شده است که پیامبر با هدایت‌های خود مانع از گسترش اختلافات شدند.
قاضی‌خانی ادامه داد: از جمله آسیب‌هایی که در تاریخ اسلام گزارش شده، گرایش برخی مردان به نوعی زهد افراطی و دوری از لذت‌های مشروع خانوادگی بود و پیامبر اسلام با چنین رویکردهایی به شدت مخالفت کردند و بر اهمیت زندگی خانوادگی و مهرورزی میان زوجین تأکید داشتند و در مقابل، برخی زنان نیز با طولانی کردن عبادات تلاش می‌کردند از وظایف همسری شانه خالی کنند که این مسئله نیز از نگاه پیامبر مردود بود.
استاد حوزه و دانشگاه به مسائل مالی نیز اشاره کرد و گفت: یکی از اصلی‌ترین دلایل اختلاف میان زوجین مسائل مالی است. از صدر اسلام تاکنون، مواردی گزارش شده که برخی مردان در پرداخت مهریه و نفقه کوتاهی می‌کردند یا در اموال زنان و ارثیه‌های آنان دخالت نابجا داشتند و پیامبر اسلام با این رویکردها مقابله کرده و بر رعایت کامل حقوق مالی زنان تأکید کرده‌اند که با این حال، فراتر از حقوق واجب نیز گاهی زنان انتظارات بیشتری از همسران خود دارند و اگرچه ضروریات زندگی تأمین است اما توقع برای افزایش سطح رفاه یا هزینه‌های بیشتر می‌تواند منجر به اختلاف شود، به‌ویژه اگر همسر توان اقتصادی لازم را نداشته باشد.
وی به ساماندهی امور منزل اشاره کرد و افزود: در سیره اهل بیت(ع) نمونه‌های روشنی از تقسیم وظایف و همکاری در امور خانواده وجود دارد. همکاری حضرت علی(ع) با حضرت زهرا(س) در کارهای منزل، الگویی ارزشمند برای امروز است که نشان می‌دهد مشارکت در مدیریت خانه، بنیان خانواده را مستحکم کرده و از بروز بسیاری از اختلافات جلوگیری می‌کند.
۳۱۳/۱۷