خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - علیرضا نوری کجوریان: بوی برنج تازه فضای جاده‌های روستایی مازندران را پر کرده است. کامیون‌ها و تراکتورها یکی پس از دیگری کیسه‌های بزرگ شالی را به سمت شالیکوبی‌ها می‌آورند و جلوی در کارخانه‌ها صف کشیده‌اند. صدای موتور دستگاه‌ها، درهم تنیده با هیاهوی کارگران و کشاورزانی که چشم‌انتظار نوبت خود هستند، حال و هوای روزهای برداشت برنج در این خطه را شکل داده است.
محمدعلی رضایی، کشاورز میان‌سال اهل روستای ساروکلا، کیسه‌های شالی را روی تراکتور می‌چیند و با دستمالی عرق پیشانی‌اش را پاک می‌کند. وی گفت: امسال خدا را شکر محصول خوبی برداشت کردیم، ولی خرج‌ها هم بیشتر شد. پارسال هر کیسه شالی را با ۴۰ هزار تومان سفید می‌کردیم، الان همان کار ۶۰ هزار تومان هزینه دارد. با این وضع سود کشاورز کمتر می‌شود و بیشتر فشار روی ماست.
در داخل یکی از شالیکوبی‌های نکا، صف تراکتورها و کامیون‌های حامل شالی نشان می‌دهد که بازار این روزها حسابی داغ است. احمد پورقربان، صاحب یکی از شالیکوبی‌های قدیمی منطقه، گفت: همه چیز گران شده است؛ از برق و گاز گرفته تا دستمزد کارگر. ما مجبوریم تعرفه‌ها را بالا ببریم وگرنه چرخ کار نمی‌چرخد. البته قبول دارم که فشار اصلی روی کشاورز است اما برای ما هم وضع آسان نیست.
افزایش هزینه‌ها و دغدغه تنظیم بازار
طبق آمار رسمی، امسال سطح زیر کشت برنج در مازندران بیش از ۲۳۰ هزار هکتار بوده و بر اساس برآوردها بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن شلتوک برداشت خواهد شد. این حجم عظیم محصول اگر به‌خوبی مدیریت و توزیع نشود، می‌تواند هم برای کشاورزان و هم برای مصرف‌کنندگان مشکل‌آفرین شود.
بابک مؤمنی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: افزایش دستمزد شالیکوبی ناشی از رشد هزینه‌های انرژی و نیروی انسانی است. با این حال، ما تلاش داریم با نظارت‌های دوره‌ای جلوی افزایش غیرمنطقی تعرفه‌ها را بگیریم. یکی از برنامه‌های جدی ما ساماندهی خرید توافقی برنج از کشاورزان است تا واسطه‌گری کاهش یابد و سود بیشتری به دست تولیدکننده برسد.
وی افزود: برنج برای مازندران تنها یک محصول کشاورزی نیست بلکه بخشی از هویت اقتصادی و اجتماعی استان است. اگر بازار آن دچار آشفتگی شود تبعات آن در زندگی هزاران خانواده کشاورز دیده می‌شود. برای همین هم وزارتخانه و هم استانداری حساسیت ویژه‌ای روی این موضوع دارند.
چالش‌های محلی در مدیریت برداشت
در سطح شهرستان‌ها نیز مشکلات مشابهی وجود دارد. ابوالقاسم پناهی، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان نکا، گفت: ازدحام در شالیکوبی‌ها و کمبود ظرفیت فرآوری یکی از چالش‌های جدی روزهای برداشت است. در حال حاضر ۹۵ واحد شالیکوبی فعال در شهرستان داریم اما پاسخگوی حجم عظیم محصول نیست. برای همین برخی کشاورزان مجبورند چندین روز منتظر نوبت بمانند.
وی در گفت وگو با خبرنگار مهر افزود: در کنار این مسئله هزینه‌های بالا نیز فشار مضاعفی ایجاد کرده است. ما به دنبال راهکاری برای افزایش ظرفیت‌های فرآوری با حمایت بخش خصوصی هستیم تا در سال‌های آینده این مشکل کاهش پیدا کند.
پناهی همچنین گفت: در فصل برداشت تقاضا برای کامیون و تراکتور به‌شدت افزایش پیدا می‌کند و این خود عاملی برای رشد قیمت حمل شالی است. این مسئله هم به‌طور مستقیم هزینه‌های کشاورز را بالا می‌برد.
لزوم حمایت از کشاورزان
حسن نتاج، نماینده مردم بابل در مجلس شورای اسلامی نیز با انتقاد از افزایش بی‌رویه هزینه‌های فرآوری برنج گفت: گرانی دستمزد شالیکوبی و رشد سایر هزینه‌ها نباید بر دوش کشاورزان سنگینی کند. برنج محصول استراتژیک مازندران است و اگر حمایت مناسبی صورت نگیرد، انگیزه کشاورزان برای ادامه کشت در سال‌های آینده کاهش خواهد یافت.
وی افزود: مجلس پیگیر تخصیص تسهیلات ویژه برای نوسازی و تجهیز شالیکوبی‌ها و همچنین ایجاد زیرساخت‌های استاندارد انبارداری است تا دلالان نتوانند با احتکار و واسطه‌گری بازار را ملتهب کنند. هدف ما این است که سود واقعی به جیب کشاورز برسد و مصرف‌کننده نیز بتواند با قیمت منطقی برنج ایرانی خریداری کند.
کشاورز و شالیکوبی دار؛ دو سوی یک ماجرا
کشاورزان با امیدواری از فروش برنج حرف می‌زنند اما وقتی صحبت به هزینه‌های شالیکوبی و سود نهایی می‌رسد نگرانی‌ها دوباره خود را نشان می‌دهد.
علی‌اکبر احمدی، کشاورز جوانی که نخستین سال‌های فعالیت مستقل خود را تجربه می‌کند، گفت: ما عاشق زمین و برنج هستیم اما اگر هزینه‌ها همین‌طور بالا برود ادامه دادن سخت می‌شود. الان درآمد من فقط کفاف بدهی‌ها و هزینه‌های زندگی را می‌دهد.
در سوی دیگر ماجرا، شالیکوبی داران هم وضعیت مشابهی دارند. آنان می‌گویند افزایش هزینه‌ها به‌قدری زیاد است که اگر تعرفه‌ها را بالا نبرند زیان می‌کنند. رحمانی، صاحب یک شالیکوبی در مازندران گفت: برق صنعتی، تعمیر قطعات و حقوق کارگر چند برابر شده است. اگر هزینه فرآوری پایین‌تر از نرخ واقعی باشد ما هم ورشکسته می‌شویم.
این تضاد، شکاف میان کشاورز و شالیکوبی دار را هر روز عمیق‌تر می‌کند. در حالی که هر دو طرف در چرخه تولید برنج نقش حیاتی دارند، هر کدام دیگری را مقصر وضع موجود می‌دانند.
بازار پرهیاهوی برنج
در بازارهای محلی ساری، بابل و آمل، کیسه‌های سفید و براق برنج تازه برداشت‌شده روی هم تلنبار شده و خریداران با وسواس کیفیت آن را می‌سنجند. قیمت‌ها متغیر است؛ طارم هاشمی بین ۲۵۰ تا ۲۷۰ هزار تومان و طارم محلی تا ۲۸۰ هزار تومان معامله می‌شود. کارشناسان هشدار می‌دهند اگر نظارت جدی صورت نگیرد دلالان با خرید عمده و احتکار در انبارها قیمت را در ماه‌های آینده بالاتر خواهند برد.
متولیان جهاد کشاورزی تاکید می‌کنند که اجازه نخواهیم داد بازار در اختیار واسطه‌ها قرار گیرد. طرح خرید توافقی، تسهیلات انبارداری و حمایت از کشاورزان در اولویت برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی است و هدف این است که کشاورز با آرامش محصولش را بفروشد و مصرف‌کننده هم برنج ایرانی را با قیمت منطقی تهیه کند.
اکنون که برداشت برنج در اوج است و شالیکوبی‌ها روز و شب بی‌وقفه کار می‌کنند، هم کشاورزان و هم شالیکوبی داران امیدوارند وعده‌های مسئولان برای تنظیم بازار عملی شود. تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که نبود مدیریت درست می‌تواند هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده را متضرر کند.
آنچه امروز بیش از هر چیز اهمیت دارد ایجاد تعادل میان هزینه و درآمد، جلوگیری از نفوذ دلالان و تضمین سود عادلانه برای کشاورزان است. بازار برنج مازندران این روزها پرهیاهو و پرنشاط است؛ بوی خوش برنج تازه و صدای دستگاه‌های شالیکوبی نشان از زندگی و پویایی این دیار دارد. اما در دل همین نشاط، نگرانی‌های جدی هم نهفته است؛ نگرانی‌هایی که پاسخ آن در مدیریت و تصمیم‌های همین روزهاست؛ تصمیم‌هایی که می‌تواند سرنوشت هزاران کشاورز و مصرف‌کننده ایرانی را تعیین کند.