شفقنا- سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان با اشاره به اینکه شرایط منطقه قفقاز برگزاری نشست کشورهای فرمت ۳+۳ را ضروری نشان می‌دهد؛ گفت: کشورهای منطقه باید به ثبات و صلح وفادار بمانند و ارزیابی دقیقی از اهداف آمریکا داشته باشند؛ آمریکا هیچ‌گاه دوست واقعی ارمنستان و آذربایجان نبوده و کشورهای قفقاز جنوبی به‌ویژه ارمنستان باید بیش از گذشته هوشیار باشند.
به گزارش شفقنا از ایرنا، سفر «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور ایران به جمهوری ارمنستان در شرایطی که تحولات این منطقه در صدر خبرها و تحلیل‌های هفته گذشته قرار دارد، مهم ارزیابی می‌شود. توافق اخیر ارمنستان با همسایه خود؛ جمهوری آذربایجان به میانجیگری ایالات متحده آمریکا، با توجه به برخی مفاد این توافق از یک سو و تاثیر آن بر مرزهای جمهوری اسلامی ایران با ارمنستان از سوی دیگر نیازمند بررسی واقع‌گرایانه است. به منظور بررسی این مهم با «محسن پاک‌آیین» سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان و ازبکستان به گفت‌وگو پرداختیم.
مقاصد آمریکا در قفقار خیرخواهانه نیست
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان درباره نگرانی‌های ایران در قفقاز جنوبی به ویژه پس از امضای قرارداد صلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان با میانجیگری دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا گفت: در بند ۴ طرح صلحی که از سوی رئیس‌جمهور آمریکا درباره حل اختلافات آذربایجان و ارمنستان مطرح و امضا شد، مطلبی وجود دارد که موجب نگرانی ایران شده است. بر اساس این بند ارمنستان باید شرایطی فراهم کند تا شرکت‌های آمریکایی بتوانند در منطقه حاضر شده و مسیر اتصال جمهوری آذربایجان به نخجوان را فراهم سازد. اگرچه به صراحت در بند ۴ چنین عبارتی نیامده اما روح این بند در واقع همین مسئله را می‌رساند. ما این نگرانی را به دوستان ارمنی که متولی امر هستند اعلام کرده‌ایم.
پاک آیین حضور کشورهای فرامنطقه‌ای، به‌خصوص آمریکا که دارای مقاصد خیرخواهانه در قفقاز نیست را عامل خدشه در امنیت منطقه دانست و گفت: این حضور می‌تواند بر حاکم شدن گفتمان صلح که پس از برقراری صلح بین آذربایجان و ارمنستان ایجاد شده، تأثیر منفی بگذارد. ایران تمامیت ارضی ارمنستان و حق حاکمیت این کشور بر «زنگه‌زور» را به رسمیت شناخته و آن را محترم می‌دارد اما در عین حال با این کشور در زنگه‌زور هم مرز مشترک دارد و طبیعی است که نسبت به تغییرات احتمالی نگران باشد. مقامات ارمنی تأکید کرده‌اند که قطعاً منافع ایران را در نظر خواهند گرفت و تلاش می‌کنند در مسیری حرکت کنند که نگرانی‌های ایران رفع شود. البته هنوز مشخص نکرده‌اند که دقیقاً چگونه این نگرانی‌ها را برطرف خواهند کرد و قرار است این موضوع در دیدار امروز رئیس‌جمهور با مقامات ارمنستان از جمله رئیس‌جمهور و وزیر خارجه مطرح شود.
وی در یک ارزیابی کلی از این طرح گفت: حضور شرکت‌های آمریکایی در منطقه منوط به اجرای توافق آذربایجان و ارمنستان مبنی بر باز شدن مسیرهای مواصلاتی در قفقاز است. به این معنا که ارمنستان اجازه دهد آذربایجان از مسیر این کشور به نخجوان برسد و در مقابل، آذربایجان نیز به ارمنستان اجازه دهد از مسیرهای غربی و شرقی به ایران متصل شده و ارتباط داشته باشد. اگرچه در اعلامیه واشنگتن به این موضوع به‌عنوان یک تفاهم اشاره شده، اما این سند ارزش حقوقی ندارد و بیشتر یک بیانیه سیاسی است.
سفیر سابق ایران در ازبکستان ادامه داد: اینکه آذربایجان تا چه اندازه خود را متعهد به باز کردن مسیر ارمنستان به ایران بداند، هنوز جای تردید دارد. دلیل آن این است که آذربایجان پیش‌تر اعلام کرده بود حاکمیت ارمنستان بر مسیری که از این کشور به سمت نخجوان کشیده می‌شود ضرورتی ندارد، چون این مسیر در زمان اتحاد جماهیر شوروی باز بوده است. ارمنستان با این نظر مخالف است و بنابراین باید دید آیا آذربایجان حاضر خواهد شد در اجرای تفاهم واشنگتن از این موضع خود صرف‌نظر کند یا خیر. اگر این مسیر باز شود، همکاری بین کشورها افزایش یافته و امنیت در منطقه استقرار خواهد یافت و بعد از جنگ آذربایجان و ارمنستان، منطقه در مسیر پیشرفت اقتصادی قرار خواهد گرفت.
برگزاری نشست ۳+۳ در شرایط کنونی ضروری است
سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان درباره تاکید ایران بر سازوکارهای منطقه‌ای چون ۳+۳ گفت: جمهوری اسلامی ایران حضور کشورهای فرامنطقه‌ای به‌ویژه آمریکا را مغایر با امنیت قفقاز جنوبی می‌داند و برای افزایش همکاری‌ها، ایران پیشنهاد تشکیل نشست‌های منطقه‌ای در قالب‌هایی چون ۳+۳ را داده است. این چارچوب شامل سه کشور قفقاز (آذربایجان، ارمنستان و گرجستان) و سه کشور بازیگرد دیگر (ایران، ترکیه و روسیه) است.
پاک‌آیین با اشاره به اینکه اولین نشست هم از این فرمت در تهران برگزار شد، توضیح داد: روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان هم در آن شرکت و توافق کردند که برای حفظ صلح و امنیت منطقه به این مسیر پایبند بمانند. اکنون نوبت ترکیه است که نشست را در کشور خود برگزار کند. جمهوری اسلامی ایران معتقد است برگزاری هرچه سریع‌تر این نشست ضروری است، به‌ویژه در مقطع فعلی که پس از طرح واشنگتن نگرانی‌ها افزایش یافته است.
وی در ارزیابی نقش کشورهای بزرگ منطقه مانند ایران و روسیه و ترکیه در تقویت سازوکارهای منطقه‌ای گفت: روسیه و ایران دو بازیگر اصلی و تأثیرگذار هستند و می‌توانند نقش مؤثری در برگزاری نشست ۳+۳ داشته باشند. اما در ماه‌های اخیر روابط آذربایجان با روسیه به دلیل برخی چالش‌های کنسولی تیره شده و همچنین روابط ارمنستان با روسیه نیز پیش از این موارد سر بوده و آقای پاشینیان بیشتر به‌سمت همکاری بیشتر با غرب متمایل شده است. این شرایط باعث شده روسیه تمایل گذشته به مسائل قفقاز را کمتر نشان دهد. بنابراین در مقطع فعلی، جمهوری اسلامی ایران می‌تواند نقش فعال‌تری در رفع اختلافات ایفا کند تا زمینه برای همکاری‌های منطقه‌ای فراهم شود.
آمریکا هیچ‌گاه دوست واقعی ارمنستان و آذربایجان نبوده است
سفیر سابق ایران در ازبکستان درباره اهمیت سیاست همسایگی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران که در راس برنامه‌های وزارت امور خارجه قرار دارد، گفت: واقعیت این است که یکی از مهم‌ترین محورهای سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران، تقویت روابط با همسایگان است. تحقق این هدف شرایط خاص خود را می‌طلبد و مستلزم آن است که منطقه در مسیر صلح حرکت کند و از تنش‌ها دور باشد.
پاک‌آیین با اشاره به اینکه خوشبختانه در حال حاضر گفتمان صلح در منطقه حاکم است؛ گفت: با این وجود برخی تلاش‌های آمریکا برای کاهش نقش روسیه در قفقاز و انزورای این کشور، مجدداً نگرانی‌هایی درباره آینده صلح در این منطقه ایجاد کرده است. بنابراین ضروری است کشورهای منطقه به ثبات و صلح وفادار بمانند و ارزیابی دقیقی از اهداف آمریکا داشته باشند. آمریکا هیچ‌گاه دوست واقعی ارمنستان و آذربایجان نبوده است. در دوران جنگ قفقاز نیز، با وجود آنکه آمریکا یکی از روسای گروه مینسک و عضو شورای امنیت سازمان ملل بود، اقدام مؤثری برای برقراری صلح انجام نداد. حتی در مقاطعی به دنبال دخالت در امور داخلی آذربایجان و حمایت از «انقلاب مخملی» در این کشور بود. با توجه به این شرایط، کشورهای قفقاز جنوبی به‌ویژه ارمنستان باید بیش از گذشته هوشیار باشند و اقداماتی انجام ندهند که صلح منطقه به خطر بیفتد.
وی درباره اهمیت ارمنستان و پیام سفر رئیس جمهور به این کشور در شرایط کنونی کنونی هم گفت: این سفر پیش از نشست واشنگتن برنامه‌ریزی شده بود و در نتیجه واکنشی به آن محسوب نمی‌شود، بلکه در راستای تقویت روابط با ایروان صورت گرفته است. در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرصت‌های زیادی برای همکاری با ارمنستان وجود دارد؛ از جمله در تجارت، حمل‌ونقل، تبادل برق و گاز، کشاورزی و گردشگری. قرار است در ارتباط با این حوزه‌ها توافقات و اسنادی هم میان دو کشور امضا شود. به اعتقاد من، این سفر به‌ویژه در مقطع کنونی که شرایط منطقه در مسیر صلح قرار دارد، مثبت ارزیابی می‌شود و می‌تواند زمینه‌ساز پیشرفت روابط تهران و ایروان باشد.