گروه بین الملل: دادگاه تجدیدنظر انتاریو در حکمی بی‌سابقه، شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین (UIA) را به دلیل «غفلت و کوتاهی در انجام وظیفه»، مسئول فاجعه سرنگونی هواپیمای اکراینی شناخت و حکم به مسئولیت نامحدود این شرکت در قبال قربانیان داد. این رأی در حالی صادر می‌شود که هواپیما با دو موشک سپاه پاسداران ساقط شد، اما دادگاه کانادایی زنجیره علت و معلولی را به تصمیم شرکت هواپیمایی برای پرواز در یک منطقه جنگی آشکار مرتبط دانست.
پروازی در دل بحران
به گزارش بولتن نیوز، بامداد ۸ ژانویه ۲۰۲۰، در حالی که منطقه خاورمیانه به دلیل ترور قاسم سلیمانی و حملات موشکی تلافی‌جویانه ایران به پایگاه‌های آمریکایی در عراق در بالاترین سطح تنش نظامی قرار داشت، هواپیمای اکراینی فرودگاه امام خمینی را به مقصد کی‌یف ترک کرد. آسمان تهران در آن شب یک منطقه جنگی فعال بود. بسیاری از خطوط هوایی بین‌المللی، از جمله لوفت‌هانزا و ایرفرانس، با درک خطرات موجود، پروازهای خود را لغو کرده بودند.
با این حال، شرکت هواپیمایی اوکراین تصمیم گرفت به فعالیت خود ادامه دهد؛ تصمیمی که به گفته دادگاه، بدون ارزیابی امنیتی کافی و جامع و حتی بدون مشورت کامل با خلبان و خدمه پرواز گرفته شد و نهایتاً به مرگ ۱۷۶ انسان بی‌گناه منجر گشت.
استاندارد مراقبتی که زیر پا گذاشته شد
دادگاه برای سنجش مسئولیت UIA، به دستورالعمل ایکائو (سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری) استناد کرد. این دستورالعمل‌ها از شرکت‌های هواپیمایی می‌خواهند که پیش از پرواز در مناطق پرتنش، یک ارزیابی ریسک دقیق انجام دهند. این ارزیابی باید شامل بررسی عواملی چون وجود سامانه‌های پدافندی فعال، توانایی آن‌ها برای هدف قرار دادن هواپیماهای غیرنظامی و تجربه خدمه برای مدیریت شرایط بحرانی باشد.
حکم دادگاه به صراحت اعلام می‌کند که UIA در انجام این وظیفه حیاتی کوتاهی کرده است. این شرکت اطلاعات کافی درباره خطرات واقعی را جمع‌آوری نکرد، هشدارهای ضمنی ناشی از لغو پروازهای دیگر شرکت‌ها را نادیده گرفت و در نهایت، استاندارد مراقبت از مسافران خود را نقض کرد.
بیشتر بخوانیم:
برد حقوقی بدون «دست‌پخت» نهادهای حقوقی داخلی!
حکم جدید دادگاه کانادا دربارهٔ حادثهٔ هواپیمای اوکراینی
چرا هواپیمایی اوکراین مقصر است؟ استدلال دادگاه
منطق دادگاه تجدیدنظر بر سه پایه استوار بود:
وظیفه مراقبت: یک شرکت هواپیمایی بدون هیچ شک و تردیدی وظیفه دارد امنیت و جان مسافرانش را در اولویت قرار دهد.
نقض استاندارد: UIA با انجام ندادن ارزیابی ریسک مناسب و نادیده گرفتن خطرات آشکار، این وظیفه را به شکل فاحشی نقض کرد.
رابطه علیّت: دادگاه نتیجه گرفت که اگر UIA به وظیفه خود عمل کرده و مانند سایر شرکت‌ها پرواز را لغو می‌کرد، ۱۷۶ مسافر و خدمه آن روز کشته نمی‌شدند. بنابراین، هرچند شلیک موشک توسط سپاه عامل نهایی فاجعه بود، اما تصمیم نسنجیده شرکت هواپیمایی یک علت اصلی و مستقیم در وقوع این تراژدی بوده است.
پیامی فراتر از یک پرونده: مسئولیت‌پذیری در هوانوردی
این حکم تاریخی دادگاه کانادا، صرفاً مجازاتی برای یک شرکت هواپیمایی نیست، بلکه پیامی قدرتمند برای کل صنعت هوانوردی جهانی است: امنیت مسافران تحت هیچ شرایطی قابل معامله یا چشم‌پوشی نیست. کوتاهی در ارزیابی ریسک در مناطق درگیری، حتی اگر عامل شلیک‌کننده نهاد دیگری باشد، می‌تواند مسئولیتی نامحدود و جبران‌ناپذیر برای خطوط هوایی ایجاد کند.
این رأی همچنین یک معیار مهم حقوقی است که نشان می‌دهد چگونه با پیگیری دقیق و استناد به قوانین بین‌المللی می‌توان نهادهای مقصر را، فارغ از نقششان در زنجیره فاجعه، پاسخگو کرد. این پرونده تاکیدی است بر اینکه در حقوق بین‌الملل، مسئولیت حفظ جان انسان‌ها یک اصل خدشه‌ناپذیر است و بی‌تفاوتی نسبت به آن، عواقب سنگینی به دنبال دارد.
∎