خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت (ع) ـ ابنا: همانگونه که میزان شناخت انسانها از دین متفاوت است، عکس العمل آنها در مقابل حوادث و مشکلات نیز متفاوت است. با توجه به قرآن و روایات، برخورد انسانها را در قبال بلاها و مصائب این گونه می توان بیان کرد:

الف: جزع
عده ای در مقابل بلاها جزع کرده و بی تابی می نمایند. چنانچه قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعً»؛[۱] «به یقین انسان، حریص و کم طاقت آفریده شده است، هنگامی که بدی به او رسد بی تابی می کند.» بعضی این‌گونه نازپروده و بی‌صبر هستند که با کوچکترین مصیبت و مشکلی شروع به ناله و جزع می‌کنند، چون ساخته و تربیت نشده‌اند. این افراد چنان کم‌طاقت هستند که با کوچکترین ناملایمت حتی با یک دندان درد هم کفر می‌گویند.

همچنین می فرماید: «وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَیهِ رِزْقَهُ فَیقُولُ رَبِّی أَهَانَنِ»؛[۲] «و اما هنگامی که برای امتحان، روزیش را بر او تنگ می گیرد [مأیوس می شود و] می گوید: «پروردگارم مرا خوار کرده است!»

امام صادق(ع) مردی را دید که برای فرزندش بی تابی می کرد فرمود: «یَا هَذَا جَزِعْتَ لِلْمُصِیبَةِ الصُّغْرَی وَ غَفَلْتَ عَنِ الْمُصِیبَةِ الْکُبْرَی لَوْ کُنْتَ لِمَا صَارَ إِلَیْهِ وَلَدُکَ مُسْتَعِدّاً لَمَا اشْتَدَّ عَلَیْهِ جَزَعُکَ فَمُصَابُکَ بِتَرْکِکَ الْاِسْتِعْدَادَ أَعْظَمُ مِنْ مُصَابِکَ بِوَلَدِکَ؛[۳] ای مرد، برای مصیبت کوچک بی تابی می کنی و از مصیبت بزرگ، غافلی. اگر تو برای راهی که فرزندت رفته آماده بودی این قدر بر او بی تابی نمی کردی. مصیبت آماده نبودنت بزرگ تر از داغ فرزندت است.»

شهید مطهری؛ در این باره می فرماید: «از این نکته نباید غفلت ورزید که مصائب، وقتی نعمت هستند که انسان از آنها بهره برداری کند و با صبر واستقامت و مواجهه با دشواریهایی که مصائب تولید می کنند، روح خود را کمال بخشد؛ اما اگر انسان در برابر سختیها، فرار را انتخاب کند و ناله و شکوه سر دهد، در این صورت بلا از برای او واقعاً بلاست.

حقیقت این است که نعمتهای دنیا نیز مانند مصائب، ممکن است مایه رقاء و سعادت باشد، و ممکن است مایه بدبختی و بیچارگی گردد. نه فقر، بدبختی مطلق است نه ثروت خوشبختی مطلق، چه بسا فقرهایی که موجب تربیت و تکمیل انسانها گردیده، و چه بسا ثروتهایی که مایه بدبختی و نکبت قرار گرفته است. امنیت و ناامنی نیز چنین است. برخی از افراد یا ملتها در هنگام امنیت و رفاه، به عیاشی و تن پروری می افتند و در نتیجه، در پرتگاه خواری و ذلت سقوط می کنند و بسیاری دیگر از ملتها از شلاق بدبختی و گرسنگی به جنبش در می آیند و به آقایی و عزت می رسند.

سلامت و بیماری، عزت و ذلت، سایر مواهب و مصائب طبیعی نیز مشمول همین قانون است. نعمتها و همچنین شدائد و بلایا، هم موهبت است؛ زیرا از هر یک از آنها می توان بهره برداریهای عالی کرد، و نیز ممکن است بلا و بدبختی شمرده شوند، زیرا ممکن است هر یک از آنها مایه بیچارگی و تنزل گردند. هم از راه فقر می توان به سعادت رسید و هم از راه ثروت، و از هر دو راه نیز ممکن است آدمی به بدبختی برسد.

علی هذا نعمت بودن نعمت، بستگی دارد به نوع عکس العمل انسان در برابر آن نعمت، که شاکر باشد یا کفور، و همچنین نقمت بودن نقمت، بستگی دارد به نوع عکس العمل انسان در برابر آن که صابر و خویشتن دار باشد یا سست عنصر و بی اراده.[۴]

ب: صبر
بعضی از افراد در مقابل بلاها، صبر و استقامت را پیش خود می سازند. در اسلام برای صابرین در مقابل بلاها اجر بسیاری شمرده شده است. قرآن کریم می فرماید: «وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ»؛[۵] «و بشارت ده به استقامت کنندگان! آنها که هر گاه مصیبتی به ایشان می رسد، می گویند: ما از آن خداییم و به سوی او باز می گردیم!»همچنین می فرماید: «إِنَّمَا یوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسَابٍ»؛[۶] «صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می دارند.»[۷]

ج: شکر و رضا
رسول خدا(ص) می فرماید: «إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً ابْتَلَاهُ فَإِنْ صَبَرَ اجْتَبَاهُ وَ إِنْ رَضِیَ اصْطَفَاهُ؛[۸] چون خدا بنده ای را دوست بدارد او را [در دنیا] مبتلا می گرداند، پس اگر صبر کرد او را بر می گزیند و اگر راضی [و خشنود] شد او را خالص می گرداند.»در زیارت عاشورا می خوانیم: «اللَّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ حَمْدَ الشَّاکِرِینَ لَکَ عَلَی مُصَابِهِمْ؛[۹] بار خدایا تورا ستایش می کنیم ستایش سپاس گزاران بر مصیبتی که بر آنان وارد می شود.»

این شکر را کمتر کسی متوجه می‌شود، چون معمولا همیشه در برابر نعمت‌ها شکر می‌کنیم و تا درکی از نعمت نداشته باشیم شکر نمی‌کنیم، اما خدا به اولیای خود یک معرفتی داده که مصیبت را هم نعمت می‌بینند و شکر می‌کنند، به همین دلیل حضرت زینب(س) در اوج مصیبت فرمودند جز زیبایی چیزی ندیدم.

 با مصیبت درجه و مقام انسان بالا می‌رود، پس این مصیبت یک نعمت است که مقام انسان را بالا می‌برد که آنها در مقابل مصیبت هم شکر می‌کنند. اگر کسی با این مصیبت‌ها درست برخورد کند همه نعمت هستند و اجر عظیم در آن است. خداوند بر صابر صلوات فرستاده و به آنها وعده بهشت هم داده است که روز قیامت صابران تنها گروهی هستند که بدون حساب و کتاب وارد بهشت می‌شوند. بنابراین، صبر در مصیبت و مشکلات انسان را به این مقامات عالی می‌رساند.

منابع:

۱. معارج / ۱۹ – ۲۰.

۲. فجر / ۱۶.

۳. امالی، شیخ صدوق، ص۳۵۸.

۴. عدل الهی، مرتضی مطهری، ص۱۶۴ – ۱۶۵.

۵. بقره/۱۵۵ – ۱۵۶.

۶. زمر/۱۰.

۷. ترجمه آیت الله العظمی مکارم شیرازی.

۸. مسکن الفواد عند فقد الأجبه و الأولاد، شهید ثانی، قم، کتابخانه بصرتی، ص۸۴.

۹. کامل الزیارات، ابن قولویه، قم، انتشارات مرتضویه، ۱۳۵۶ ق، ص۱۷۹.