سید محمدکاظم سجادپور - روزنامه اطلاعات| در میانه فضای سنگین مربوط به کشتار مردم غزه توسط رژیم صهیونیستی و همچنین قُلدری، زورگویی و زورمداری دونالد ترامپ و ایالات متحده، در ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۵ (اول مرداد ۱۴۰۴)، دیوان دادگستری بین‌المللی، یک رأی مشورتی در مورد مسئولیت داشتن دولت‌ها، در آثار محیط زیستی تصمیمات خود، صادر کرد که از نظر روابط بین‌الملل بسیار مهم و قابل توجه بود و بازتاب حرکت حساب شده گروهی از کشورهای کوچک و ساحلی بود که در اثر تغییرات اقلیمی دچار مشکلات عظیم شده‌اند. رأی مشورتی دیوان دادگستری بین‌المللی در بیش از چهارصد صفحه، بی‌تردید نقطه عطفی در سه موضوع مهم و اساسی، «عدالت اقلیمی»، «کشورهای کوچک» و سازمان‌ها و حقوق بین‌المللی بود.
بررسی و مطالعه آنچه گذشت روشن می‌کند که کشورهای کوچک نیز می‌توانند گام‌های بزرگ و به یاد ماندنی در روابط بین‌المللی بردارند. چگونه می‌توان کنشگری کشورهای کوچک در موضوع عدالت اقلیمی در روابط بین‌الملل را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد؟ پاسخ به این پرسش، در گرو روشن کردن «ماهیت مسأله اقلیم و تغییرات آب و هوایی»، «روند اقدام و کنشگری کشورهای کوچک» و «معنای رأی مشورتی دیوان دادگستری در روابط بین‌الملل» است. موضوع تغییرات آب و هوایی، موضوعی به‌غایت مهم و سرنوشت‌ساز از نظر زیست بشری است. موضوع تغییرات آب و هوایی، در حقیقت در اوج انقلاب صنعتی با مصرف انرژی شروع شد و به فاجعه‌ای تبدیل گردیده که حیات کل بشر را مورد تهدید قرار می‌دهد.
براساس برخی از پژوهش‌ها از فاصله ۱۸۵۰ و دوران انقلاب صنعتی تاکنون، درجه حرارت زمین یک درجه بالا رفته و احتمال آن است که تا سال ۲۰۵۰، افزایش درجه حرارت زمین به ۳/۱ درجه افزایش بیابد. این پدیده تغییر درجه حرارت زمین، اثرات عمیقی بر همه ابعاد زندگی گذاشته و می‌گذارد.
یکی از مهم‌ترین این اثرات، بالا آمدن سطح آب اقیانوس‌ها است. بالا آمدن سطح آب اقیانوس‌ها، بیش از همه کشورهای کوچک و جزیره‌ای را از خود متأثر کرده و می‌کند. احتمال می‌رود، در صورت ادامه روند افزایش دمای زمین، برخی از کشورهای کوچک و جزیره‌ای تا مرز نابودی کامل پیش روند.در این میان سی‌ونه کشور کوچک و جزیره‌ای در سه اقیانوس اطلس، آرام و هند، حدود سی سال پیش، اتحادیه‌ای را تشکیل دادند تا در واقع از حیات و موجودیت خود، در مسیر نابود شدن توسط تغییرات اقلیمی دفاع کنند.
شایان ذکر است که در نیم قرن گذشته، در اثر فعالیت‌های کنشگران دولتی و غیردولتی و سازمان‌های بین‌المللی، در جهان حساسیت نسبت به مسائل محیط زیستی و مخصوصاً افزایش دمای زمین، بالا رفته و ده‌ها کنوانسیون منطقه‌ای و بین‌المللی به تصویب رسیده است. یکی از مباحث مهم در این کنوانسیون‌ها، پذیرش مسئولیت ناشی از خسارت ایجاد شده به دیگر کشورها توسط کشورهای صنعتی است. موضوعی حساس که کشورهای صنعتی از پذیرش آن سر باز زده و می‌زنند.
در روند این کشمکش‌ها، بین واقعیت‌های دردناک محیط زیستی ناشی از تغییر اقلیم برای کشورهای کوچک ساحلی و گرایش امتناع‌آمیز کشورهای صنعتی، کشوری کوچک به نام وانواتو، در اقیانوس آرام در سال ۲۰۲۳، موفق شد که قطع‌نامه‌ای با صدوسی آرای مثبت در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب برساند که براساس آن، مجمع عمومی از دیوان دادگستری بین‌المللی تقاضای رأی مشورتی درخصوص مسئولیت دولت‌ها در زمینه تغییرات اقلیمی انجام دهد و این اقدام صورت می‌گیرد.
شایان ذکر است که کشور وانواتو، جمعیتی در حدود ۳۵۰ هزار نفر داشته و عمیقاً نگران تغییرات شگرفی است که دگرگونی برای آن ایجاد کرده است. البته این کشور از پشتیبانی کشورهای در حال توسعه برخوردار بوده است. دیوان دادگستری بین‌المللی، جلسه بررسی جدی و سوژه‌ای را در دسامبر ۲۰۲۳ برگزار کرده که در آن بیش از ۹۰ کشور به شمول ایران و همچنین بیش از ده سازمان بین‌المللی، نظرات خود را بیان کرده و نهایتاً قضات دادگاه در سند منتشر شده بیش از چهارصد صفحه‌ای خود، بر مسئولیت دولت‌ها تأکید کرده‌اند.
هر چند که «مشورتی» است ولی بسیار پرمعنی است. معنای اول آن زمینه‌سازی برای رسیدگی به ضررها و زیان‌هایی است که کشورهای مخصوصاً دره‌ای و ساحلی از تغییرات آب و هوایی دیده‌اند. باز کردن پرونده‌های گذشته صنعتی شدن به هزینه دیگران، موضوعی جدی است. معنای دوم آن است که موضوع تغییر آب و هوا موضوعی فراگیر و چندوجهی می‌باشد. این موضوع، به هیچ رو، جنبه تفننی و سرگرمی نداشته و در زمره مباحث استراتژیک محسوب شده و جالب آنکه از معدود مسائلی است که سرنوشت تمامی زمین به یکدیگر پیوند می‌خورد .
اما معنی سوم و جالب آنکه، دنیای روابط بین‌الملل، فقط عرصه قدرت‌های بزرگ نیست. کشورهای کوچک هم کنشگرند و در کنشگری خود در درون نظام بین‌الملل حرکت قابل توجهی دارند. آنها دارند ثابت می‌کنند که علیرغم غلبه قدرت و زور، حقوق بین‌الملل هم مهم و قابل اعتناست و نمی‌توان پرده پرنقش روابط بین‌الملل را صرفاً با یک رنگ نگاه کرد. دنیای روابط بین‌الملل پررنگ، پرنقش و پرکنشگر است.
سید محمدکاظم سجادپور - روزنامه اطلاعات| در میانه فضای سنگین مربوط به کشتار مردم غزه توسط رژیم صهیونیستی و همچنین قُلدری، زورگویی و زورمداری دونالد ترامپ و ایالات متحده، در ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۵ (اول مرداد ۱۴۰۴)، دیوان دادگستری بین‌المللی، یک رأی مشورتی در مورد مسئولیت داشتن دولت‌ها، در آثار محیط زیستی تصمیمات خود، صادر کرد که از نظر روابط بین‌الملل بسیار مهم و قابل توجه بود و بازتاب حرکت حساب شده گروهی از کشورهای کوچک و ساحلی بود که در اثر تغییرات اقلیمی دچار مشکلات عظیم شده‌اند. رأی مشورتی دیوان دادگستری بین‌المللی در بیش از چهارصد صفحه، بی‌تردید نقطه عطفی در سه موضوع مهم و اساسی، «عدالت اقلیمی»، «کشورهای کوچک» و سازمان‌ها و حقوق بین‌المللی بود.
بررسی و مطالعه آنچه گذشت روشن می‌کند که کشورهای کوچک نیز می‌توانند گام‌های بزرگ و به یاد ماندنی در روابط بین‌المللی بردارند. چگونه می‌توان کنشگری کشورهای کوچک در موضوع عدالت اقلیمی در روابط بین‌الملل را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد؟ پاسخ به این پرسش، در گرو روشن کردن «ماهیت مسأله اقلیم و تغییرات آب و هوایی»، «روند اقدام و کنشگری کشورهای کوچک» و «معنای رأی مشورتی دیوان دادگستری در روابط بین‌الملل» است. موضوع تغییرات آب و هوایی، موضوعی به‌غایت مهم و سرنوشت‌ساز از نظر زیست بشری است. موضوع تغییرات آب و هوایی، در حقیقت در اوج انقلاب صنعتی با مصرف انرژی شروع شد و به فاجعه‌ای تبدیل گردیده که حیات کل بشر را مورد تهدید قرار می‌دهد.
براساس برخی از پژوهش‌ها از فاصله ۱۸۵۰ و دوران انقلاب صنعتی تاکنون، درجه حرارت زمین یک درجه بالا رفته و احتمال آن است که تا سال ۲۰۵۰، افزایش درجه حرارت زمین به ۳/۱ درجه افزایش بیابد. این پدیده تغییر درجه حرارت زمین، اثرات عمیقی بر همه ابعاد زندگی گذاشته و می‌گذارد.
یکی از مهم‌ترین این اثرات، بالا آمدن سطح آب اقیانوس‌ها است. بالا آمدن سطح آب اقیانوس‌ها، بیش از همه کشورهای کوچک و جزیره‌ای را از خود متأثر کرده و می‌کند. احتمال می‌رود، در صورت ادامه روند افزایش دمای زمین، برخی از کشورهای کوچک و جزیره‌ای تا مرز نابودی کامل پیش روند.در این میان سی‌ونه کشور کوچک و جزیره‌ای در سه اقیانوس اطلس، آرام و هند، حدود سی سال پیش، اتحادیه‌ای را تشکیل دادند تا در واقع از حیات و موجودیت خود، در مسیر نابود شدن توسط تغییرات اقلیمی دفاع کنند.
شایان ذکر است که در نیم قرن گذشته، در اثر فعالیت‌های کنشگران دولتی و غیردولتی و سازمان‌های بین‌المللی، در جهان حساسیت نسبت به مسائل محیط زیستی و مخصوصاً افزایش دمای زمین، بالا رفته و ده‌ها کنوانسیون منطقه‌ای و بین‌المللی به تصویب رسیده است. یکی از مباحث مهم در این کنوانسیون‌ها، پذیرش مسئولیت ناشی از خسارت ایجاد شده به دیگر کشورها توسط کشورهای صنعتی است. موضوعی حساس که کشورهای صنعتی از پذیرش آن سر باز زده و می‌زنند.
در روند این کشمکش‌ها، بین واقعیت‌های دردناک محیط زیستی ناشی از تغییر اقلیم برای کشورهای کوچک ساحلی و گرایش امتناع‌آمیز کشورهای صنعتی، کشوری کوچک به نام وانواتو، در اقیانوس آرام در سال ۲۰۲۳، موفق شد که قطع‌نامه‌ای با صدوسی آرای مثبت در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب برساند که براساس آن، مجمع عمومی از دیوان دادگستری بین‌المللی تقاضای رأی مشورتی درخصوص مسئولیت دولت‌ها در زمینه تغییرات اقلیمی انجام دهد و این اقدام صورت می‌گیرد.
شایان ذکر است که کشور وانواتو، جمعیتی در حدود ۳۵۰ هزار نفر داشته و عمیقاً نگران تغییرات شگرفی است که دگرگونی برای آن ایجاد کرده است. البته این کشور از پشتیبانی کشورهای در حال توسعه برخوردار بوده است. دیوان دادگستری بین‌المللی، جلسه بررسی جدی و سوژه‌ای را در دسامبر ۲۰۲۳ برگزار کرده که در آن بیش از ۹۰ کشور به شمول ایران و همچنین بیش از ده سازمان بین‌المللی، نظرات خود را بیان کرده و نهایتاً قضات دادگاه در سند منتشر شده بیش از چهارصد صفحه‌ای خود، بر مسئولیت دولت‌ها تأکید کرده‌اند.
هر چند که «مشورتی» است ولی بسیار پرمعنی است. معنای اول آن زمینه‌سازی برای رسیدگی به ضررها و زیان‌هایی است که کشورهای مخصوصاً دره‌ای و ساحلی از تغییرات آب و هوایی دیده‌اند. باز کردن پرونده‌های گذشته صنعتی شدن به هزینه دیگران، موضوعی جدی است. معنای دوم آن است که موضوع تغییر آب و هوا موضوعی فراگیر و چندوجهی می‌باشد. این موضوع، به هیچ رو، جنبه تفننی و سرگرمی نداشته و در زمره مباحث استراتژیک محسوب شده و جالب آنکه از معدود مسائلی است که سرنوشت تمامی زمین به یکدیگر پیوند می‌خورد .
اما معنی سوم و جالب آنکه، دنیای روابط بین‌الملل، فقط عرصه قدرت‌های بزرگ نیست. کشورهای کوچک هم کنشگرند و در کنشگری خود در درون نظام بین‌الملل حرکت قابل توجهی دارند. آنها دارند ثابت می‌کنند که علیرغم غلبه قدرت و زور، حقوق بین‌الملل هم مهم و قابل اعتناست و نمی‌توان پرده پرنقش روابط بین‌الملل را صرفاً با یک رنگ نگاه کرد. دنیای روابط بین‌الملل پررنگ، پرنقش و پرکنشگر است.