به گزارش اطلاعات آنلاین، جنگ ۱۲ روزه تحمیلی، نه‌تنها زیرساخت‌های حیاتی و زندگی روزمره مردم را نشانه گرفت و آسیب زد، بلکه موجی از اختلال در فضای اقتصادی کشور به وجود آورد. در این میان، کسب‌وکارهای آنلاین که تا پیش از این جنگ، بخش قابل توجهی از اقتصاد دیجیتال کشور را تشکیل می‌دادند، با چالشی بی‌سابقه روبه‌رو شدند. اختلالات گسترده در اینترنت، کاهش اعتماد کاربران، و محدودیت‌های فنی ناشی از شرایط جنگی، باعث افت محسوس درآمد این کسب‌وکارها شد. ادامه‌دار شدن این وضعیت، بسیاری از استارتاپ‌ها و فروشگاه‌های آنلاین را ناگزیر به تعدیل نیرو، توقف پروژه‌های توسعه‌ای، و حتی تعطیلی موقت و دائم فعالیت‌هایشان کرده است. این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این لطمات پرداخته و تلاش می‌کند تصویری روشن از تأثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت جنگ بر اکوسیستم دیجیتال کشور ارائه دهد.
تجربه یک جنگ ترکیبی: امنیت مهم‌تر از همه چیز
«عباس رمدانی» دبیرکل سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، با تاکید بر این که کشور ما یک جنگ ترکیبی تمام عیار را تجربه کرده به اطلاعات‌آنلاین گفت: «این جنگ تحمیلی دوازده روزه که برای ما پیش آمد، یک جنگ ترکیبی بود. اینطور نبود که دشمن صرفا با بمب و موشک و هواپیما به ما حمله کرده باشد و همانطور که دیدیم، آن‌ها زیرساخت‌های برخی از بانک‌های ما را زدند و یک حمله سایبری در این زمینه صورت گرفت. قطعا نمی‌توان گفت که طرف مقابل در این جنگ بانک‌ها را صرفا به منظور سودجویی هک کرده است. بلکه این اقدام یکی از وجوه جنگ ترکیبی است و همانطور که بمب و موشک و هواپیما در جای خود کار می‌کنند، جنگ سایبری هم اهداف خود را دنبال می‌کند. به همین دلیل است که پدافندهای سایبری‌مان در این زمینه باید خیلی بیشتر و قوی‌تر شوند».
رمدانی درخصوص تاثیر اختلال اینترنت بر شرکت‌ها و کسب و کارها و مسئله تعدیل نیرو توضیح داد: «اگر اختلالی در اینترنت ایجاد شود طبیعتا تاثیرات منفی خیلی زیادی روی این مجموعه‌ها گذاشته می‌شود. همانطور که مشاهده کردیم، هم شرکت‌هایی که سرویس دهنده بودند دچار مشکل شدند و هم شرکت‌هایی که به عنوان خدمات گیرنده بودند مشکلات زیادی برایشان ایجاد شد. بنابراین، اگر زیرساخت‌ها ضعیف شوند و شرکت‌ها درآمد مورد نیاز را نداشته باشند، نمی‌توانند حقوق و مزایای کارکنان را پرداخت کنند و در نهایت به تعدیل نیرو روی می‌آورند. تعدیل نیرو هم که اتفاق می‌افتد بحث بیکاری پیش می‌آید و معضلی به معضلات کشور اضافه می‌شود. کما این که متاسفانه برای برخی از کسب و کارها این اتفاق رخ داد».
دبیرکل سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور درباره تمهیداتی که برای دوران پسا جنگ در نظر گرفته شده بیان کرد: «موضوع اینترنت ملی یک موضوع بسیار مهم است که هم تست شده و هم کارهایی در این زمینه صورت گرفته است. به هرحال بحث امنیت مهمترین بحث این روزهای ماست و برای آن که هم امنیت تامین شود و هم اختلالی در پیش‌برد کارها رخ ندهد، لازم است که یک سری برنامه‌ریزی‌ها انجام شود. به عنوان مثال، گاهی جی پی اس‌ها در شرایط جنگی ابزاری در دست دشمن می‌شوند و ما قطعا باید یک سیستم جایگزینی را برای این مسئله در بگیریم. باید بگویم یکی از مزایا و برکات جنگ ۱۲ روزه این بود که در خصوص برخی موضوعات یک تغییر موضع و بازنگری کلی داشته‌ایم».
او تصریح کرد: «ما هم اکنون کارگروه‌هایی تشکیل دادیم تا به رفع مشکلات و مسائل اعضایمان بپردازیم. اگر هم اتفاق غیرمنتظره دیگری در آینده پیش بیاید، ما مشخصات و آمار شرکت‌ها را داریم و قطعا سریع‌تر از قبل می‌توانیم واکنش نشان بدهیم».
جنگ دوازده روزه، فرصتی برای تحول در زیرساخت‌ها
«محمدرضا یمقانی» رئیس کمیسیون هوش مصنوعی نصر کشور هم درباره شرایط جنگی حاکم بر کشور و تاثیر آن بر کسب و کارهای اینترنتی به اطلاعات‌آنلاین گفت: «در زمانی که کشور ما درگیر جنگ تحمیلی هشت ساله بود و یک جنگی بود که ماهیتی فناورانه نداشت، بسیاری از کسب و کارها دچار اختلال شدند. این مسئله به این دلیل رخ داد که امنیت از بین رفته بود. در آن زمان امنیت جنبه فیزیکی داشت، اما در حال حاضر مسئله امنیت بیشتر در فضای مجازی مطرح است و در این بستر است که ناامنی به وجود می‌آید. حاکمیت هم برای تامین امنیت کلی کشور به صورت موقت محدودیت‌هایی را در فضای مجازی اعمال می‌کند».
یمقانی معتقد است که عدم آمادگی لازم برای مواجهه با رویداد غیرمنتظره‌ای همچون جنگ و اتکای بیش از حد کسب وکارها بر سکوهای خارجی، از جمله چالش‌ها و مسائلی هستند که اکثر کسب و کارها در طی این بحران دوازده روزه با آن مواجه شدند: «بزرگترین لطمه جنگ این بود که برای بسیاری از کسب‌وکارها غافلگیرانه بود. مشکل دومی هم که در این زمینه وجود دارد این است که کسب و کارهای ما تا حد زیادی به سکوهای خارجی متکی هستند. درواقع بیشتر آن‌ها روی سکوهایی مثل اینستاگرام، واتساپ و تلگرام فعال بودند و کمتر در سکوهای داخلی حضور فعال داشتند. بنابراین وقتی این سکوها به دلیل شرایط پیش آمده در کشور محدود شدند، خیلی طبیعی است که بسیاری از کسب وکارها به اصطلاح می‌خوابند و از رونق می‌افتند».
این فعال حوزه تجارت الکترونیک برای آن که بتواند به فعالیت‌های خود ادامه دهد، گزینه‌های جایگزین را که همانا سکوهای داخلی هستند را مد نظر قرار داده و در تلاش است که در کنار فعالیت در سکوهای خارجی، در اپلیکیشن‌های داخلی هم به صورت موازی حضور داشته باشد. او بر این نکته تاکید دارد که باید زیرساخت‌های ما باید به سمتی برود که تا جایی که ممکن و میسر است اتکای کمتری به بخش‌های خارجی داشته باشند و برای آن که اقبال کاربران به سکوهای داخلی بیشتر شود، باید فرهنگ‌سازی صورت بگیرد که احتیاج به زمان دارد.
رئیس کمیسیون هوش مصنوعی نصر کشور که در حوزه آموزش هم فعالیت جدی دارد، بر این باور است که جنگ تحمیلی دوازده روزه با همه سختی و تلخی‌هایش، این امکان را دارد که از آن میوه‌های شیرینی را برداشت کرد. درست مثل تجربه دوران کرونا که باعث ایجاد یک تحول مثبت در زیرساخت‌های آموزشی کشور شد: «تجربه کرونا باعث شد که خیلی از دانشگاه‌ها در زمینه آموزش الکترونیکی پیشرفت کنند. در حال حاضر در این عرصه زیرساخت‌ها خیلی قوی‌تر هستند. به این دلیل که در دوره کرونا آمادگی و آموزش‌های لازم کسب شده و همه این اقداماتی که در دوره جنگ انجام شد، پیش از این یک تمرین چند ساله رویش صورت گرفته بود. بنابراین، ما در حوزه آموزش کمترین اختلال را داشتیم. اما در حوزه تجارت دچار مسئله شدیم. این که در طول جنگ ارتباطات تولیدکنندگان، ارائه دهندگان و خدمات‌گیرندگان به طور ناگهانی در کسب و کارها قطع می‌شوند، اتفاقی هولناک و مهیب است و این که خب ما آماده چنین رخدادی نبودیم».
او در آخر توضیح داد: «ما ایرانی‌ها و تکنولوژیست‌ها سریع با شرایط جدید وفق پیدا می‌کنیم. فرصت جنگ هم می‌تواند یک مانوری باشد برای ما. همانطور که از فرصت کرونا استفاده کردیم و از ظرفیت‌های آموزش آنلاین بهره بردیم، درباره این شرایط هم می‌توان فرصت‌سازی کرد و در جهت تقویت سکوهای داخلی قدم برداشت تا کسب و کارها به این راحتی تعطیل نشوند».
نبود تاب‌آوری؛ یک هشدار جدی
«عیسی کشاورز» عضو انجمن صرافان رمز ارز کشور و عضو هیئت مدیره یوبیتکس، درباره ماهیت حملات سایبری به اطلاعات‌آنلاین گفت: «برخلاف جنگ‌های فیزیکی، حملات به زیرساخت‌های فناوری بی‌سر و صداتر، کم‌هزینه‌تر، سریع‌تر و سخت‌تر قابل مدیریت است. جنگ‌های سایبری، جنگ‌هایی هستند که نیروی انسانی کمتری در آن درگیر می‌شوند و به علت عمق نارضایتی‌های عمومی‌ای که ناشی از آسیب به زیرساخت‌هاست ایجاد می‌شود، بیشتر مورد توجه کشورهای متخاصم هست. زیرساخت‌های ما هم به دلیل این که متکی به سرویس‌های خارجی است، این نگرانی ما را دو چندان می‌کند. به دلیل سنگینی و حجم حملات، اقدامی که در این راستا می‌توان انجام داد این است که در برخی موارد بیشتر به خدمات ملی تکیه کنیم».
عضو انجمن صرافان رمزارز ایران درباره ضعف در زیرساخت‌های سامانه‌های بانکی کشور توضیح داد: «با حمله به سامانه‌های بانکی و پرداخت اگرچه یکی دوتا از بانک‌ها دچار مشکل شدند، ولی زیرساخت‌های ما در این حوزه اصلا تاب‌آوری ندارند و قابل اتکا نیستند. اگر یک مقدار جدی‌تر زیر این حملات قرار بگیریم، به نظر می‌رسد که کلیه تراکنش‌ها و کلیه زیرساخت‌های بانکی و پلتفرم‌های مالی ما به شدت دچار آسیب می‌شوند. اگر در این شرایط می‌توانستیم از ظرفیت‌هایی که شبکه بلاکچین داشت و برنامه ریال دیجیتال را سریع عملیاتی می‌کردیم، مردم می‌توانستند بخشی از تراکنش‌های خود را با ریال دیجیتال انجام دهند».
به گزارش اطلاعات آنلاین، جنگ ۱۲ روزه تحمیلی، نه‌تنها زیرساخت‌های حیاتی و زندگی روزمره مردم را نشانه گرفت و آسیب زد، بلکه موجی از اختلال در فضای اقتصادی کشور به وجود آورد. در این میان، کسب‌وکارهای آنلاین که تا پیش از این جنگ، بخش قابل توجهی از اقتصاد دیجیتال کشور را تشکیل می‌دادند، با چالشی بی‌سابقه روبه‌رو شدند. اختلالات گسترده در اینترنت، کاهش اعتماد کاربران، و محدودیت‌های فنی ناشی از شرایط جنگی، باعث افت محسوس درآمد این کسب‌وکارها شد. ادامه‌دار شدن این وضعیت، بسیاری از استارتاپ‌ها و فروشگاه‌های آنلاین را ناگزیر به تعدیل نیرو، توقف پروژه‌های توسعه‌ای، و حتی تعطیلی موقت و دائم فعالیت‌هایشان کرده است. این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این لطمات پرداخته و تلاش می‌کند تصویری روشن از تأثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت جنگ بر اکوسیستم دیجیتال کشور ارائه دهد.
تجربه یک جنگ ترکیبی: امنیت مهم‌تر از همه چیز
«عباس رمدانی» دبیرکل سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، با تاکید بر این که کشور ما یک جنگ ترکیبی تمام عیار را تجربه کرده به اطلاعات‌آنلاین گفت: «این جنگ تحمیلی دوازده روزه که برای ما پیش آمد، یک جنگ ترکیبی بود. اینطور نبود که دشمن صرفا با بمب و موشک و هواپیما به ما حمله کرده باشد و همانطور که دیدیم، آن‌ها زیرساخت‌های برخی از بانک‌های ما را زدند و یک حمله سایبری در این زمینه صورت گرفت. قطعا نمی‌توان گفت که طرف مقابل در این جنگ بانک‌ها را صرفا به منظور سودجویی هک کرده است. بلکه این اقدام یکی از وجوه جنگ ترکیبی است و همانطور که بمب و موشک و هواپیما در جای خود کار می‌کنند، جنگ سایبری هم اهداف خود را دنبال می‌کند. به همین دلیل است که پدافندهای سایبری‌مان در این زمینه باید خیلی بیشتر و قوی‌تر شوند».
رمدانی درخصوص تاثیر اختلال اینترنت بر شرکت‌ها و کسب و کارها و مسئله تعدیل نیرو توضیح داد: «اگر اختلالی در اینترنت ایجاد شود طبیعتا تاثیرات منفی خیلی زیادی روی این مجموعه‌ها گذاشته می‌شود. همانطور که مشاهده کردیم، هم شرکت‌هایی که سرویس دهنده بودند دچار مشکل شدند و هم شرکت‌هایی که به عنوان خدمات گیرنده بودند مشکلات زیادی برایشان ایجاد شد. بنابراین، اگر زیرساخت‌ها ضعیف شوند و شرکت‌ها درآمد مورد نیاز را نداشته باشند، نمی‌توانند حقوق و مزایای کارکنان را پرداخت کنند و در نهایت به تعدیل نیرو روی می‌آورند. تعدیل نیرو هم که اتفاق می‌افتد بحث بیکاری پیش می‌آید و معضلی به معضلات کشور اضافه می‌شود. کما این که متاسفانه برای برخی از کسب و کارها این اتفاق رخ داد».
دبیرکل سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور درباره تمهیداتی که برای دوران پسا جنگ در نظر گرفته شده بیان کرد: «موضوع اینترنت ملی یک موضوع بسیار مهم است که هم تست شده و هم کارهایی در این زمینه صورت گرفته است. به هرحال بحث امنیت مهمترین بحث این روزهای ماست و برای آن که هم امنیت تامین شود و هم اختلالی در پیش‌برد کارها رخ ندهد، لازم است که یک سری برنامه‌ریزی‌ها انجام شود. به عنوان مثال، گاهی جی پی اس‌ها در شرایط جنگی ابزاری در دست دشمن می‌شوند و ما قطعا باید یک سیستم جایگزینی را برای این مسئله در بگیریم. باید بگویم یکی از مزایا و برکات جنگ ۱۲ روزه این بود که در خصوص برخی موضوعات یک تغییر موضع و بازنگری کلی داشته‌ایم».
او تصریح کرد: «ما هم اکنون کارگروه‌هایی تشکیل دادیم تا به رفع مشکلات و مسائل اعضایمان بپردازیم. اگر هم اتفاق غیرمنتظره دیگری در آینده پیش بیاید، ما مشخصات و آمار شرکت‌ها را داریم و قطعا سریع‌تر از قبل می‌توانیم واکنش نشان بدهیم».
جنگ دوازده روزه، فرصتی برای تحول در زیرساخت‌ها
«محمدرضا یمقانی» رئیس کمیسیون هوش مصنوعی نصر کشور هم درباره شرایط جنگی حاکم بر کشور و تاثیر آن بر کسب و کارهای اینترنتی به اطلاعات‌آنلاین گفت: «در زمانی که کشور ما درگیر جنگ تحمیلی هشت ساله بود و یک جنگی بود که ماهیتی فناورانه نداشت، بسیاری از کسب و کارها دچار اختلال شدند. این مسئله به این دلیل رخ داد که امنیت از بین رفته بود. در آن زمان امنیت جنبه فیزیکی داشت، اما در حال حاضر مسئله امنیت بیشتر در فضای مجازی مطرح است و در این بستر است که ناامنی به وجود می‌آید. حاکمیت هم برای تامین امنیت کلی کشور به صورت موقت محدودیت‌هایی را در فضای مجازی اعمال می‌کند».
یمقانی معتقد است که عدم آمادگی لازم برای مواجهه با رویداد غیرمنتظره‌ای همچون جنگ و اتکای بیش از حد کسب وکارها بر سکوهای خارجی، از جمله چالش‌ها و مسائلی هستند که اکثر کسب و کارها در طی این بحران دوازده روزه با آن مواجه شدند: «بزرگترین لطمه جنگ این بود که برای بسیاری از کسب‌وکارها غافلگیرانه بود. مشکل دومی هم که در این زمینه وجود دارد این است که کسب و کارهای ما تا حد زیادی به سکوهای خارجی متکی هستند. درواقع بیشتر آن‌ها روی سکوهایی مثل اینستاگرام، واتساپ و تلگرام فعال بودند و کمتر در سکوهای داخلی حضور فعال داشتند. بنابراین وقتی این سکوها به دلیل شرایط پیش آمده در کشور محدود شدند، خیلی طبیعی است که بسیاری از کسب وکارها به اصطلاح می‌خوابند و از رونق می‌افتند».
این فعال حوزه تجارت الکترونیک برای آن که بتواند به فعالیت‌های خود ادامه دهد، گزینه‌های جایگزین را که همانا سکوهای داخلی هستند را مد نظر قرار داده و در تلاش است که در کنار فعالیت در سکوهای خارجی، در اپلیکیشن‌های داخلی هم به صورت موازی حضور داشته باشد. او بر این نکته تاکید دارد که باید زیرساخت‌های ما باید به سمتی برود که تا جایی که ممکن و میسر است اتکای کمتری به بخش‌های خارجی داشته باشند و برای آن که اقبال کاربران به سکوهای داخلی بیشتر شود، باید فرهنگ‌سازی صورت بگیرد که احتیاج به زمان دارد.
رئیس کمیسیون هوش مصنوعی نصر کشور که در حوزه آموزش هم فعالیت جدی دارد، بر این باور است که جنگ تحمیلی دوازده روزه با همه سختی و تلخی‌هایش، این امکان را دارد که از آن میوه‌های شیرینی را برداشت کرد. درست مثل تجربه دوران کرونا که باعث ایجاد یک تحول مثبت در زیرساخت‌های آموزشی کشور شد: «تجربه کرونا باعث شد که خیلی از دانشگاه‌ها در زمینه آموزش الکترونیکی پیشرفت کنند. در حال حاضر در این عرصه زیرساخت‌ها خیلی قوی‌تر هستند. به این دلیل که در دوره کرونا آمادگی و آموزش‌های لازم کسب شده و همه این اقداماتی که در دوره جنگ انجام شد، پیش از این یک تمرین چند ساله رویش صورت گرفته بود. بنابراین، ما در حوزه آموزش کمترین اختلال را داشتیم. اما در حوزه تجارت دچار مسئله شدیم. این که در طول جنگ ارتباطات تولیدکنندگان، ارائه دهندگان و خدمات‌گیرندگان به طور ناگهانی در کسب و کارها قطع می‌شوند، اتفاقی هولناک و مهیب است و این که خب ما آماده چنین رخدادی نبودیم».
او در آخر توضیح داد: «ما ایرانی‌ها و تکنولوژیست‌ها سریع با شرایط جدید وفق پیدا می‌کنیم. فرصت جنگ هم می‌تواند یک مانوری باشد برای ما. همانطور که از فرصت کرونا استفاده کردیم و از ظرفیت‌های آموزش آنلاین بهره بردیم، درباره این شرایط هم می‌توان فرصت‌سازی کرد و در جهت تقویت سکوهای داخلی قدم برداشت تا کسب و کارها به این راحتی تعطیل نشوند».
نبود تاب‌آوری؛ یک هشدار جدی
«عیسی کشاورز» عضو انجمن صرافان رمز ارز کشور و عضو هیئت مدیره یوبیتکس، درباره ماهیت حملات سایبری به اطلاعات‌آنلاین گفت: «برخلاف جنگ‌های فیزیکی، حملات به زیرساخت‌های فناوری بی‌سر و صداتر، کم‌هزینه‌تر، سریع‌تر و سخت‌تر قابل مدیریت است. جنگ‌های سایبری، جنگ‌هایی هستند که نیروی انسانی کمتری در آن درگیر می‌شوند و به علت عمق نارضایتی‌های عمومی‌ای که ناشی از آسیب به زیرساخت‌هاست ایجاد می‌شود، بیشتر مورد توجه کشورهای متخاصم هست. زیرساخت‌های ما هم به دلیل این که متکی به سرویس‌های خارجی است، این نگرانی ما را دو چندان می‌کند. به دلیل سنگینی و حجم حملات، اقدامی که در این راستا می‌توان انجام داد این است که در برخی موارد بیشتر به خدمات ملی تکیه کنیم».
عضو انجمن صرافان رمزارز ایران درباره ضعف در زیرساخت‌های سامانه‌های بانکی کشور توضیح داد: «با حمله به سامانه‌های بانکی و پرداخت اگرچه یکی دوتا از بانک‌ها دچار مشکل شدند، ولی زیرساخت‌های ما در این حوزه اصلا تاب‌آوری ندارند و قابل اتکا نیستند. اگر یک مقدار جدی‌تر زیر این حملات قرار بگیریم، به نظر می‌رسد که کلیه تراکنش‌ها و کلیه زیرساخت‌های بانکی و پلتفرم‌های مالی ما به شدت دچار آسیب می‌شوند. اگر در این شرایط می‌توانستیم از ظرفیت‌هایی که شبکه بلاکچین داشت و برنامه ریال دیجیتال را سریع عملیاتی می‌کردیم، مردم می‌توانستند بخشی از تراکنش‌های خود را با ریال دیجیتال انجام دهند».