در جهانی که نظم حقوقی بین‌المللی به عنوان سپری برای پاسداشت حاکمیت دولت‌ها و تضمین همزیستی مسالمت‌آمیز ملت‌ها طراحی شده است، هرگونه تعرض به حقوق بنیادین کشورها زنگ خطری برای فرسایش اعتماد به سازوکارهای جهانی است.

اقدام تجاوزکارانه دولت ایالات متحده در سحرگاه یکشنبه که در امتداد تجاوزات رژیم صهیونیستی به حاکمیت جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت، با هدف قرار دادن تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز و تحت نظارت مستمر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نقض آشکار قواعد آمره حقوق بین‌الملل و تعهدات بین‌المللی این دولت را به نمایش گذاشت.

این اقدام که در مغایرت صریح با بند ۴ ماده ۲ منشور ملل متحد مبنی بر منع توسل به زور در روابط بین‌المللی انجام شد، اصل بنیادین احترام به حاکمیت دولت‌ها را زیر پا گذاشت و قواعد بین‌المللی مرتبط با منع حمله به تأسیسات هسته‌ای و حق توسعه صلح‌آمیز فعالیت‌های هسته‌ای را به صورت فاحشی نقض کرد. این تخلفات حق مسلم جمهوری اسلامی ایران را برای استیفای کامل حقوق خود از طریق توسل به اقدامات قانونی از جمله حق ذاتی دفاع مشروع در برابر تجاوزات ایالات متحده و رژیم صهیونیستی بیش از پیش محرز ساخت.

در این میان، از منظر حقوق بین‌الملل، تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز از جایگاه ویژه در مقررات بین‌المللی برخوردار هستند که بدین حیث معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) ذیل ماده ۴ خود، حق غیر قابل انکار کشورهای عضو برای توسعه، تحقیق، تولید و استفاده از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز را تضمین کرده است. بند ۱ ماده ۴ این معاهده صراحتاً مقرر داشته است که هیچ یک از مفاد این معاهده نمی‌تواند به گونه‌ای تفسیر شود که به این حق بنیادین کشورها لطمه‌ای وارد شود. برآمده از این ماده، هرگونه اقدام خصمانه از جمله حملات نظامی به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز که مانع از تحقق چنین حقی شود، غیر قانونی و نامشروع قلمداد می‌شود.

تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران که به طور مستمر توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شده و گزارش‌های متعدد این نهاد بر انطباق کامل فعالیت‌های هسته‌ای ایران با تعهدات پادمانی تأکید دارند، کاملاً مشمول این حمایت حقوقی قرار می‌گیرند و بدین حیث اقدام ایالات متحده در حمله به این تأسیسات، نقض آشکار ماده ۴ معاهده NPT به واسطه سلب حق تضمین شده ایران برای بهره‌مندی از فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز محسوب خواهد شد.

این در حالی است که اساسنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، وظایف این نهاد را در حمایت و ترویج کاربرد صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای به وضوح تبیین کرده است و بر اساس ماده ۳ این اساسنامه، آژانس موظف به تسریع و توسعه کاربرد انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز و اجرای پادمان‌ها برای تضمین استفاده صلح‌آمیز از تأسیسات و مواد هسته‌ای شده است.

لذا جنایت آمریکا در حمله به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران علاوه بر نقض معاهده NPT ، مسئولیت آژانس در تسریع و توسعه کاربرد انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز را نیز زیر سؤال می‌برد و انفعال آژانس در برابر این تجاوزات می‌تواند به عنوان قصور در اجرای وظایف اساسنامه‌ای این نهاد تلقی شود که مسئولیت بین‌المللی آن را در پی خواهد داشت.

همچنین، حق بنیادین کشور در بهره مندی از دانش هسته‌ای از تعهدات لازم‌الاجرای دیگر جوامع بین‌الملل در قبال جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو منشور ملل متحد است که بارها به تثبیت و تأیید نظام بین‌الملل رسیده است.

حقوق بین‌الملل در بند ۱ ماده ۲ منشور ملل متحد، اصل برابری حاکمیت دولت‌ها را به عنوان یکی از ارکان بنیادین خود به رسمیت شناخته است و هرگونه محدودیت یک جانبه یا غیر قانونی بر برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران، مغایر با این اصل و فاقد مبنای حقوقی است.

ایران به عنوان عضوی متعهد به معاهده NPT همواره پایبندی خود به عدم تولید یا دستیابی به تسلیحات هسته‌ای را اثبات کرده و گزارش‌های آژانس هیچ گونه انحرافی در فعالیت‌های هسته‌ای ایران به سمت مقاصد نظامی تأیید نکرده‌اند. از این رو ایران از حق کامل برای توسعه دانش و فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز از جمله غنی‌سازی اورانیوم برخوردار بوده و هرگونه تفسیر مضیق از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای که این حق را تهدید یا نقض کرده باشد، به دلیل تعارض با اصل برابری حاکمیت دولت‌ها کاملاً غیرقانونی و فاقد وجاهت حقوقی است.

در تثبیت و احراز حق بهره‌مندی جمهوری اسلامی ایران از دانش هسته‌ای، همان بس که طی توافق برنامه جامع اقدام مشترک هسته‌ای میان ایران و اعضای دائم شورای امنیت ملل متحد و تصریح آن در قطعنامه الزام‌آور ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، مشروعیت برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران توسط جامعه بین‌الملل به تأیید همه اعضای شورای امنیت رسید و حق ایران در حفظ چرخه کامل سوخت هسته‌ای از جمله غنی‌سازی، توسط شورای امنیت به رسمیت شناخته شد.

در پایان باید خاطر نشان ساخت اقدام تجاوزکارانه سحرگاه یکشنبه علیه تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران با نقض فاحش قواعد بنیادین حقوق بین‌الملل، هجومی آشکار به آرمان مشترک بشریت برای پیشرفت علمی در سایه صلح بود. این تعرض پرده از چهره واقعی مدعیان نظم جهانی برداشت و هشداری است برای بازاندیشی در سازوکارهای جهانی که باید حافظ حقوق ملت‌ها باشند.

جمهوری اسلامی ایران با استواری بر موازین حقوقی و تکیه بر حق مسلم خویش در دفاع مشروع و توسعه دانش هسته‌ای صلح‌آمیز این اقدام را محکوم و آن را عاملی در تقویت عزم خود در مسیر خود کفایی علمی و دفاع از حاکمیت ملی می‌داند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جامعه جهانی موظفند با اقدامی قاطع، این تجاوز را محکوم و واکنشی قاطع و بازدارنده به عنوان نقطه عطفی در بازسازی نظام حقوقی بین‌المللی داشته باشند.

منبع: روزنامه ایران، سه‌شنبه ۳ تیر ۱۴۰۴