با تشدید درگیری‌ها در سراسر جهان، نیاز به راه‌حل‌های مؤثر پناهگاه‌های شهری به‌طور فزاینده‌ای حیاتی شده است. پناهگاه‌های شهری نه‌تنها باید حفاظت فوری از مردم شهر را فراهم کنند، بلکه باید به نیازهای بلندمدت جمعیت‌های آسیب‌دیده و آواره نیز رسیدگی کنند. روش‌ها و استراتژی‌های مختلفی برای ساخت پناهگاه‌های شهری در مناطق آسیب‌دیده از جنگ به وجود آمده است که بر پایداری، منابع محلی و مشارکت جامعه تمرکز دارند.
به گزارش ایمنا، یکی از مؤثرترین رویکردها برای ساخت پناهگاه‌های شهری در مناطق دچار بحران، استفاده از مواد و تکنیک‌های ساختمانی موجود در محل است. این روش نه‌تنها هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه اطمینان حاصل می‌کند که پناهگاه‌ها از نظر فرهنگی مناسب و از نظر زیست‌محیطی پایدار هستند. سازمان‌های بشردوستانه می‌توانند با بهره‌گیری از مهارت‌ها و منابع محلی، پناهگاه‌هایی ایجاد کنند که در برابر چالش‌های مخصوص محیط محلی مقاوم‌تر باشند.
در مناطقی که مواد ساختمانی سنتی کمیاب است، می‌توان از مواد جایگزین همچون پلاستیک‌های بازیافتی یا مواد مبتنی بر خاک برای ساخت پناهگاه‌های موقت یا نیمه‌دائمی استفاده کرد.
طراحی پناهگاه‌های ماژولار، انعطاف‌پذیری و قابلیت سازگاری را ارائه می‌دهد و امکان مونتاژ و جداسازی سریع را فراهم می‌کند. استفاده از اجزای پیش‌ساخته که به‌راحتی قابل حمل به محل مونتاژ هستند، رویکردی مؤثر در محیط‌های شهری است که فضا محدود و نیاز به استقرار سریع، ضروری است. علاوه‌بر این، طراحی‌های ماژولار می‌توانند برای سازگاری با تغییر اندازه خانواده‌های پناه‌جو یا نیازهای جمعیت آسیب‌دیده، گسترش یا تغییر پیدا کنند و فضای زندگی شخصی‌تری برای افراد آسیب‌پذیر و آسیب‌دیدگان فراهم کنند.
مشارکت جوامع آسیب‌دیده در فرایند ساخت پناهگاه برای اطمینان از اینکه راه‌حل‌های به‌کاررفته، نیازهای خاص آن‌ها را برآورده می‌کند، یک رویکرد اساسی است. شهرها می‌توانند با مشارکت دادن جمعیت‌های محلی از دانش و مهارت‌های موجود در جامعه استفاده کنند و حس مالکیت و توانمندی را میان اعضای جامعه تقویت کنند.
این رویکرد مشارکتی نه‌تنها اثربخشی راه‌حل‌های ساخت پناهگاه را افزایش می‌دهد، بلکه همبستگی اجتماعی را میان پناهجویان و جوامع میزبان ترویج می‌کند. شهرها می‌توانند کارگاه‌ها و جلسات آموزشی را برای آموزش مهارت‌های ساختمانی به اعضای جامعه سازماندهی کنند و به آن‌ها این امکان را بدهند که به‌طور فعال در فرایند طراحی، اجرا، ساخت و بازسازی پناهگاه‌ها مشارکت داشته باشند.
اگرچه در شرایط اضطراری وقوع بحران، درگیری و جنگ، پناهگاه‌هایی همچون چادرها و سازه‌های موقت برپا می‌شوند، اما با ادامه پیدا کردن درگیری‌ها، به پناهگاه‌هایی نیاز است که دوام و راحتی بیشتری داشته باشند. این پناهگاه‌ها می‌توانند با استفاده از ترکیبی از مواد موقت و راه‌حل‌های دائمی‌تر، همچون دیوارها و سقف‌های تقویت‌شده، ساخته شوند.
پناهگاه‌های شهری باید خدمات ضروری همچون تسهیلات بهداشتی، دسترسی به آب پاک و امکانات لازم برای حفظ سلامت و بهداشت را در بر بگیرند و نیازهای اساسی جمعیت‌های آسیب‌دیده را برآورده کنند، همچنین حضور پرسنل بهداشتی و درمانی در این پناهگاه‌ها می‌تواند به شناسایی و درمان به‌موقع بیماری‌ها و آسیب‌ها کمک کند. علاوه‌بر این، پناهگاه‌ها باید به نیازهای روانی و اجتماعی جمعیت‌های آسیب‌دیده نیز توجه کنند. فراهم کردن فضاهای اجتماعی، برنامه‌های آموزشی و حمایت‌های روانی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و افزایش روحیه افراد کمک کند.
ادغام فناوری‌های نوآورانه و راه‌حل‌های هوشمند در ساخت پناهگاه‌های شهری از اهمیت بسیاری برخوردار است. راه‌حل‌های هوشمند، همچون پنل‌های خورشیدی برای انرژی و سیستم‌های جمع‌آوری آب باران می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی قابلیت سکونت پناهگاه‌های شهری را افزایش دهند. علاوه‌بر این، استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال برای مدیریت پناهگاه می‌تواند هماهنگی را میان سازمان‌های بشردوستانه بهبود ببخشد و اطمینان حاصل کند که منابع به‌طور مؤثر تخصیص داده می‌شوند و نیازهای افراد آواره به‌سرعت برآورده می‌شود.
راه‌حل‌های طراحی و ساخت پناهگاه‌های شهری باید بخشی از یک استراتژی جامع باشند که شامل برنامه‌ریزی بلندمدت و افزایش تاب‌آوری است. این موضوع شامل ساخت فوری پناهگاه‌ها، توسعه زیرساخت‌ها و خدماتی است که از ادغام مجدد جمعیت‌های آسیب‌دیده به جامعه حمایت می‌کند. ابتکارات برنامه‌ریزی شهری باید پتانسیل درگیری‌های آینده را در نظر بگیرند و اقداماتی را برای افزایش تاب‌آوری جوامع در برابر چنین رویدادهایی انجام دهند.
ساخت پناهگاه‌های شهری در مناطق آسیب‌دیده از جنگ، نیاز به یک رویکرد چندوجهی دارد که منابع محلی، مشارکت جامعه و فناوری‌های نوآورانه را ترکیب کند. شهرها می‌توانند با کمک سازمان‌های بشردوستانه و تمرکز بر راه‌حل‌های پایدار، گزینه‌های پناهگاهی مؤثری ارائه دهند که نه‌تنها نیازهای فوری جمعیت‌های آواره را برآورده می‌کند، بلکه به بهبود و تاب‌آوری بلندمدت نیز کمک می‌کند. ادامه چالش‌های ناشی از درگیری‌ها در محیط‌های شهری، اهمیت راه‌حل‌های مؤثر پناهگاهی را افزایش می‌دهد و نیاز به همکاری و نوآوری مداوم در این زمینه را ضروری می‌سازد.
در ادامه چند نمونه از پناهگاه‌های شهری از سراسر جهان آورده شده است که در پاسخ به بحران‌های مختلف اجرا شده‌اند.
خانه‌های کانتینری در هلند
پروژه «کانتینرها برای پناهندگان» از سال ۲۰۱۵ در آمستردام با همکاری سازمان‌های محلی و بین‌المللی، به‌ویژه در پاسخ به افزایش تعداد پناهندگان سوری و دیگر کشورها، راه‌اندازی شد. پس از آن استفاده از کانتینرهای حمل‌ونقل به‌عنوان واحدهای مسکونی مقرون‌به‌صرفه برای بی‌خانمان‌ها و پناهندگان به یک راه‌حل نوآورانه و مؤثر تبدیل شده است. هر واحد کانتینری به‌طور معمول می‌تواند بین دو تا چهار نفر را در خود جای دهد. کانتینرها به‌صورت ماژولار و به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که فضای کافی برای زندگی راحت و دسترسی به امکانات اولیه را فراهم کنند.
ماژولار بودن کانتینرها به سازمان‌ها این امکان را می‌دهد که به‌سرعت و با کمترین هزینه، واحدهای مسکونی را در مکان‌های مختلف ایجاد کنند و در صورت نیاز به تغییر مکان، کانتینرها را به‌راحتی به مکان جدید منتقل کنند؛ این موضوع به‌ویژه در شرایط اضطراری و تغییر در مناطق آسیب‌دیده بسیار مفید است.
از سوی دیگر، استفاده از کانتینرهای حمل‌ونقل به‌عنوان پناهگاه، به کاهش زباله و استفاده مجدد از منابع کمک می‌کند. این کانتینرها از مواد مقاوم و بادوام ساخته شده‌اند و می‌توانند به راحتی با عایق‌بندی مناسب، شرایط زندگی راحت را فراهم کنند.
پناهگاه‌های انتقالی در لبنان
پس از بحران پناهندگان سوری، لبنان با چالش‌های جدی در زمینه تأمین مسکن برای خانواده‌های آواره روبه‌رو شد. در پاسخ به این بحران، پناهگاه‌های انتقالی به‌عنوان یک راه‌حل موقت و مؤثر تأسیس شدند که هدف آن‌ها فراهم کردن مسکن برای افرادی است که به‌دلیل جنگ و ناامنی مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند.
این پناهگاه‌ها به‌طور معمول از مواد محلی و در دسترس ساخته می‌شوند که به کاهش هزینه‌ها و تسریع در فرایند ساخت کمک می‌کند. طراحی این پناهگاه‌ها به‌گونه‌ای است که امکان گسترش و تغییرات در آن‌ها وجود دارد؛ به این معنی که در صورت افزایش تعداد اعضای خانواده یا تغییر نیازها، می‌توان به راحتی فضا را گسترش داد یا تغییراتی در ساختار آن ایجاد کرد.
پناهگاه‌های لبنان به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که حداقل امکانات زندگی، از جمله دسترسی به آب، برق و امکانات بهداشتی را فراهم کنند، همچنین بعضی از این پناهگاه‌ها به خدمات اجتماعی و آموزشی نیز دسترسی دارند که به خانواده‌ها کمک می‌کند تا به زندگی عادی خود بازگردند و از حمایت‌های لازم بهره‌مند شوند.
سازمان‌های غیردولتی و بین‌المللی نقش مهمی در تأسیس و مدیریت این پناهگاه‌ها ایفا می‌کنند. این سازمان‌ها با همکاری دولت لبنان و جوامع محلی، به تأمین منابع مالی و انسانی برای ساخت و نگهداری پناهگاه‌ها کمک می‌کنند، همچنین به آموزش و توانمندسازی خانواده‌ها در زمینه‌های مختلف، از جمله مهارت‌های شغلی و بهداشت، می‌پردازند تا به آن‌ها کمک کنند تا به‌تدریج به زندگی مستقل‌تری دست پیدا کنند.
ساخت و ساز با کیسه‌های خاکی در هائیتی
در پاسخ به زلزله ویرانگر ۲۰۱۰ در هائیتی، سازمان‌های غیردولتی مختلف به‌منظور تأمین مسکن برای افرادی که خانه‌های خود را از دست داده بودند، از تکنیک‌های ساخت‌وساز با کیسه‌های خاکی استفاده کردند. این روش به‌دلیل هزینه پایین و دسترسی آسان به مواد اولیه، به‌سرعت مورد توجه قرار گرفت.
کیسه‌های خاکی از خاک محلی پر می‌شوند و روی هم قرار می‌گیرند تا دیوارهای مقاوم و پایدار ایجاد کنند. این سازه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که می‌توانند به راحتی در مناطق مختلف ساخته شوند و به‌دلیل استفاده از مواد محلی، به کاهش هزینه‌ها و زمان ساخت کمک می‌کنند.
پناهگاه‌های ساخته‌شده با کیسه‌های خاکی به‌دلیل طراحی خاص خود، در برابر بلایای طبیعی همچون زلزله و طوفان مقاوم هستند. علاوه‌بر این، کیسه‌های خاکی به‌عنوان یک عایق طبیعی عمل می‌کنند و در شرایط آب و هوایی مختلف، دمای داخلی را متعادل نگه می‌دارند. این ویژگی‌ها موجب می‌شود که پناهگاه‌های ساخته شده با این تکنیک، نه‌تنها به‌عنوان یک راه‌حل فوری برای شرایط جنگی، بلکه به‌عنوان یک گزینه پایدار و مقاوم در برابر بلایای طبیعی نیز شناخته شوند.
مسکن‌های ماژولار در کانادا
در شهرهایی همچون ونکوور کانادا، واحدهای مسکونی ماژولار برای ارائه پناهگاه سریع و کارآمد برای بی‌خانمان‌ها ساخته شده‌اند. این واحدها به‌صورت پیش‌ساخته در خارج از محل، تولید و سپس در محل مورد نیاز مونتاژ می‌شوند که امکان استقرار سریع در مناطق شهری را فراهم می‌کند.
پناهگاه‌های هوشمند در کنیا
بعضی از سازمان‌های غیردولتی و بین‌المللی از سال ۲۰۱۵ در حال آزمایش و توسعه پناهگاه‌های هوشمند در نایروبی کنیا هستند که به‌منظور بهبود شرایط زندگی برای ساکنان مناطق حاشیه‌نشین و آواره‌ها طراحی شده‌اند. این پناهگاه‌ها شامل فناوری‌های نوین و راه‌حل‌های پایدار هستند.
یکی از ویژگی‌های اصلی این پناهگاه‌ها، استفاده از انرژی خورشیدی برای تأمین برق است که هزینه‌های برق را کاهش می‌دهد. این پناهگاه‌ها به سیستم‌های جمع‌آوری آب باران مجهز هستند که به تأمین آب شرب و بهداشتی کمک می‌کند و در شرایط کمبود آب، به‌عنوان یک منبع حیاتی عمل می‌کند.
با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی و اجتماعی در نایروبی، این پناهگاه‌ها نه‌تنها به‌عنوان یک راه‌حل فوری برای بحران مسکن عمل می‌کنند، بلکه به ترویج پایداری و بهبود کیفیت زندگی ساکنان نیز کمک می‌کنند. این پروژه‌ها به‌عنوان نمونه‌ای از نوآوری در زمینه مسکن پایدار شناخته می‌شوند و می‌توانند به‌عنوان الگویی برای دیگر کشورها و مناطق آسیب‌دیده از بحران‌های انسانی و زیست‌محیطی مورد استفاده قرار گیرند.
