شفقنا- گرامیداشت یکصدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم؛ نکوداشت آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی با پیام مبسوط رهبر انقلاب اسلامی و حضرت آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله نجفی و با حضور حضرت آیت الله جوادی آملی به مدت دو روز در مدرسه علمیه امام کاظم (ع) آغاز بکار کرد.
برای مشاهده تصاویر اینجا کلیک کنید.
از مجموعه آثار مرحوم آیت الله عبدالکریم حائری یزدی که در 20 جلد فراهم شده است، با حضور حضرت آیت الله جوادی آملی، آیت الله استادی و دیگر بزرگان حوزه علمیه قم رونمایی شد.
گزارش کامل شفقنا از مراسم گرامیداشت یکصدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم را در ادامه بخوانید:
رهبر انقلاب اسلامی: حوزه علمیه هرگز نباید از مردم جدا شود
رهبر انقلاب اسلامی در ابتدای پیام خود به بیان تاریخچه شکل‌گیری حوزه مبارک قم در میانه‌ی حوادث بزرگ و سهمگینِ طلیعه‌ی قرن چهاردهم هجری شمسی و نقش آیت‌اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری در بنیان‌گذاری و ماندگاری و رشد حوزه پرداختند و افزودند: یکی از افتخارات حوزه علمیه قم این است که از آن خورشیدی چون حضرت روح‌اللّه سر برآورد و این حوزه در کمتر از شش دهه، قدرت معنوی و وجهه‌ی مردمی خود را به آنجا رساند که توانست رژیم خائن و فاسد و فاسق پادشاهی را به دست مردم ریشه‌کن کند و پس از قرنها، اسلام را در جایگاه حاکمیّت سیاسی کشور بنشاند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تأکید بر اینکه حوزه علمیه فقط یک مؤسّسه‌ی تدریس و درس‌خوانی نیست بلکه مجموعه‌ای از علم و تربیت و کارکردهای اجتماعی و سیاسی است به تبیین سرفصل‌هایی پرداختند که می‌تواند حوزه را به معنی واقعی «پیشرو و سرآمد» کند.
ایشان در تبیین اولین سرفصل، حوزه قم را مرکزی با سرمایه‌ی سترگ علمی شیعه دانستند که محصول اندیشه‌ورزی و پژوهشگریِ هزاران عالِم دینی در دانش‌هایی همچون فقه و کلام و فلسفه و تفسیر و حدیث، در طول هزار سال است.
رهبر انقلاب با اشاره به پدیده‌های پیچیده و پُرتعداد در زندگی انسان ها و سؤالهای بی‌سابقه‌ای که فقه معاصر باید آماده پاسخ به آنها باشد، خاطرنشان کردند: امروز با تشکیل نظام سیاسی اسلام، سؤال اصلی، چگونگی نگاه کلان شارع به ابعاد فردی و اجتماعی زندگی بشر و پایه‌های اصولی آن است و فتوای فقیه در هر مسئله باید نشان‌دهنده‌ی بخشی از این نگاه کلان باشد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای یکی از وظایف مهم حوزه علمیه را به عنوان یک مرکز علمی ارزشمند و دارای پشتوانه علمی هزارساله، پاسخگویی به مسائل مربوط به حکمرانی اسلامی و نحوه اداره جامعه دانستند و افزودند: مسائلی همچون روابط دولت با مردم و با دولتها و ملّتهای دیگر، موضوع نفی سبیل، نظام اقتصادی و پایه‌های اصولی نظام اسلامی، منشأ حاکمیّت از نظر اسلام، نقش مردم در آن و موضع‌گیری در قضایای مهم و در مقابل نظام سلطه، مفهوم و محتوای عدالت، و ده‌ها موضوع اساسی و بعضاً حیاتی دیگر، از جمله مسائلی هستند که باید برای آنها پاسخ فقهی وجود داشته باشد.
ایشان در تبیین دومین سرفصل از حوزه «پیشرو و سرآمد» با تأکید بر اینکه حوزه نهادی برونگرا است که خروجی آن در همه‌ی سطوح، در خدمت فکر و فرهنگ جامعه و انسانها است، مهمترین وظیفه حوزه را «بلاغ مبین» دانستند و خاطرنشان کردند: لازمه انجام این وظیفه تربیت نیروی مهذّب و کارآمد است.
رهبر انقلاب اسلامی دامنه‌ی بلاغ مبین را گستره‌ای عظیم از معارف والای توحیدی تا وظایف شخصی شرعی و از تبیین نظام اسلامی و شاکله و وظایف آن تا سبک زندگی و محیط زیست و حمایت از طبیعت و عرصه‌ها و زوایای دیگر حیات بشری دانستند و با تأکید بر اینکه یکی از اشکالات حوزه عدم تناسب میان آورده‌های تبلیغی آن با واقعیّت‌های فکری و فرهنگی در میان مردم بویژه جوانان است، خاطرنشان کردند: صدها مقاله و مجلّه و گفتارهای مجلسی و تلویزیونی و امثال آن در حوزه، در برابر سیل القائات مغالطه‌آمیز، نمیتواند وظیفه‌ی «بلاغ مبین» را چنان‌که نیاز و شایسته است، به انجام رساند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای انجام صحیح وظیفه «بلاغ مبین» در حوزه را نیازمند دو عنصر کلیدیِ «تعلیم» و «تهذیب» دانستند و افزودند: رساندن پیامی که به‌روز و پُرکننده‌ی خلأ و برآورنده‌ی هدف دین باشد، حتماً نیازمند آموزش و فراگیری است و باید روش های اقناع قوی، آشنایی با شیوه‌ی گفتگو، آگاهی از نوع تعامل با افکار عمومی و فضای رسانه‌ای و مجازی، انضباط در مواجهه با عنصر مخالف، به طلبه آموزش داده و با تمرین و ممارست، او آماده ورود به این میدان شود.
ایشان با تأکید بر اینکه موضع ایجابی و حتّی تهاجمی در کار تبلیغ مهمتر از موضع دفاعی است، افزودند: برای برآورده شدن این هدف، حوزه باید «مجاهد فرهنگی» تربیت کند و در کنار تربیت چنین نیروهایی، باید تربیت نیرو جهت وظایف خاص در نظام و اداره‌ی کشور و نیز سامان دادن به درون حوزهی علمیّه نیز مورد توجه قرار گیرد.
رهبر انقلاب شناخت و حفظ و تقویت «هویت جهادی» حوزه را سومین سرفصل «حوزه سرآمد و پیشرو» برشمردند و با اشاره به پیام پرمحتوا و تکان دهنده امام خمینی (ره) به روحانیت در اواخر سال ۱۳۶۷، افزودند: امام راحل در آن پیام، علما را پیشگام در میدان جهاد و حمایت از میهن و حمایت از مظلومان معرّفی و در عین حال نگرانی خود را از اینکه جریان تحجّر و تقدّس‌نمایی، حوزهی علمیّه را دچار وسوسه‌ی جدایی دین از سیاست و فعّالیّت‌های اجتماعی کند و راه درست پیشرفت را مسدود سازد، اعلام کردند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، این دغدغه امام بزرگوار را ناشی از جریان خطرناکی دانستند که دخالت حوزه در مسائل اساسی مردم و ورود در فعّالیّت‌های اجتماعی و سیاسی و مبارزه‌ی آن با ظلم و فساد را منافی با قدسیّت دین می داند و روحانیّت را به صلحِ کل بودن و دوری کردن از مخاطرات ورود در سیاست سفارش میکند.
ایشان در این خصوص تأکید کردند: قدسیّت دین بیش از همه‌جا در میدانهای جهاد فکری و سیاسی و نظامی بُروز میکند و با فداکاری و جهادِ حاملانِ معارف دین و نثار خون پاک آنان تثبیت میشود، بنابراین حوزهی علمیّه برای حفاظت از اعتبار معنوی و وفاداری به فلسفه‌ی وجودی‌اش هرگز نباید از مردم و جامعه و مسائل اساسی آن جدا شود و جهاد را در همه‌ی گونه‌هایش در هنگام نیاز، وظیفه‌ی قطعی خود بداند.
رهبر انقلاب مشارکت در تولید و تبیین نظامات اداره جامعه را چهارمین سرفصل از «حوزه پیشرو و سرآمد» برشمردند و خاطرنشان کردند: این خلأ را حوزه باید پُر کند و این در شمار وظایف حتمی حوزهی علمیّه است و امروز نمیتوان فقاهت را همچون ناآگاهان، غرق شدن در احکام فردی و عبادی دانست زیرا «فقهِ امّت‌ساز»، محدود به احکام عبادی و وظایف فردی نیست.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای آشنایی حوزه با یافته‌های روز جهان و همچنین همکاری با دانشگاه را از ضروریات طرّاحی و تنظیم نظامات اجتماعی برشمردند.
ایشان، پنجمین سرفصل «حوزه پیشرو و سرآمد» را نوآوری های تمدنی در چارچوب پیام جهانی اسلام دانستند و تاکید کردند: برجسته ترین انتظار از حوزه علمیه زمینه سازی برای «استقرار تمدّن اسلامی» است، تمدّنی که در آن، علم و فنّاوری و منابع انسانی و منابع طبیعی و همه‌ی توانایی‌ها و همه‌ی پیشرفتهای بشری و حکومت و سیاست و نیروی نظامی و هر آنچه در اختیار بشر است، در خدمت عدالت اجتماعی و رفاه عمومی و کاستن از فواصل طبقاتی و افزودن بر پرورش معنوی و ارتقاء علمی و شناخت روزافزون طبیعت و استحکام ایمان به کار میرود.
رهبر انقلاب، تمدّن اسلامی را نقطه‌ی مقابل تمدّن کج‌نهادِ مادّی کنونی خواندند و تأکید کردند: این تمدّنِ باطل بر اساس سنت حتمی آفرینش رفتنی است و وظیفه‌ی ما کمک به ابطال این باطل و تدارک تمدّن جایگزین در نظر و عمل است و حوزهی علمیّه در این بخش وظیفه‌ای خطیر بر دوش دارد که در درجه‌ی اوّل، ترسیم خطوط اصلی و فرعی تمدّن نوین اسلامی و سپس تبیین و ترویج و فرهنگ‌سازی آن در جامعه است و این از جمله‌ی برترین مصادیق «بلاغ مبین» است.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تاکید بر توجه به دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد و مراقبت از اینکه نوفهمی تبدیل به ناخالص سازی شریعت نشود،درباره شرایط امروز حوزه علمیه قم خاطر نشان کردند: حضور هزاران مدرّس و مؤلّف و محقّق و نویسنده و گوینده و متفکّر در معارف اسلامی و انتشار مجلّات علمی و تحقیقی و نگارش مقالات تخصّصی و عمومی، تعداد بالای طلّاب و فضلای صاحب فکر،حضور فعّال در همه‌ی میدانهای انقلاب و حتّی در میدان نظامی، گشودن راه به عرصه‌ی تبلیغات جهانی و تربیت هزاران طالب علم از ملّتهای گوناگون، توجّه فقهای تازه‌نفَس به مباحث مبتلا‌به معاصر، اقبال فضلای جوان به دقّت در نکات معرفتیِ متون معتبر اسلامی بویژه کلام‌اللّه مجید و ابتکار مهمِ تشکیل حوزه‌های علمیّه‌ی بانوان، همه نشان می دهد حوزهی قم مجموعه‌ای زنده و پویا است.
ایشان بخش پایانی پیام خود را به توصیه‌هایی برای تحقق حوزه «پیشرو و سرآمد» اختصاص دادند. از جمله توصیه هایی که رهبر انقلاب در این بخش به آنها اشاره کردند، عبارتند از:
«لزوم به روز بودن حوزه»، «اهمیت دادن به تربیت نیرو در همه‌ی بخشها»، «افزایش رابطه حوزویان با مردم»، «مقابله مدبرانه مدیران حوزه با القائات مغرضانه‌ای که طلّاب جوان را از آینده ناامید میکند»، «نگاه همراه با خوش بینی به نسل جوان و تعامل با آنها»، «تدوین دروس حوزه بر مبنای فقه روشن‌بین و پاسخگو و به‌روز همراه با فلسفه‌ی روشن و دارای امتداد اجتماعی و دانش کلام رسا و استوار و دارای قدرت اقناع» و «تقویت روحیه زهد، تقوا، قناعت، استغناء از غیر خدا، توکّل، پیشرفت و آمادگی برای مجاهدت».
تاکید حضرت آیت الله مکارم شیرازی بر حفظ سنتهای اصیل حوزوی و استقلال حوزه
حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی به همایش بزرگداشت یکصدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم که از سوی فرزندشان در این همایش قرائت شد، به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و الصلاة علی سیدنا محمد و آله الطاهرین
لاسیما بقیة الله المنتظر ارواح العالمین له الفداء و عجل الله تعالی فرجه الشریف
در ابتدا لازم می‌دانم میلاد پرخیر و برکت امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا (علیه آلاف التحیة و الثنا) و میلاد ولی‌نعمتمان حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) را به همه شما عزیزان و شرکت کنندگان در این جلسه تبریک عرض نموده و از دست‌اندرکاران و برگزارکنندگان و میهمانان قدردانی نمایم و امیدوارم این کنگره به اهداف خود نائل آمده و آثار ماندگاری به جای گذارد.
شهر مقدس قم که با فاصله کمی از پذیرش اسلام توسط ایرانیان به مأوای محبین اهل بیت(علیهم السلام) و حوزه‌ای برای نشر و گسترش معارف آنان تبدیل گردید در پیشینۀ هزار و دویست ساله خود، تاریخ پربار و پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است.
تشکیل حوزه علوم دینی و پرورش روحانیت و عالمان در این مکتب و شکل گیری قرائتی صحیح و عالمانه از آموزه‌های دین مبین اسلام و رشد و نمو آن موجب حفظ و حراستِ کیان اسلام و مذهب شیعه از دسیسه‌ها و انحرافات گردید.
خصوصا در سدۀ اخیر و پس از احیای مجدد آن به دستان باکفایت زعیم توانا مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری (اعلی الله مقامه الشریف)، این حوزه علمیه بود که جامعه رنج کشیده ایران را در مقابل توطئه‌ها و بدخواهی‌های داخلی و خارجی و ضعف و سستی های حکام بی کفایت و نقشه‌ها و انحرافات فرصت طلبان حفظ نمود و در نهایت انقلاب اسلامی مردم ایران که برخاسته از حوزه علمیه و مکتب تشیع بود با اندیشه و هدایت امام راحل(رحمة الله علیه) به ثمر نشست و نقطۀ عطفی را در تاریخ ایران و جهان پدید آورد.
چه وسوسه‌ها و دسیسه‌ها و چه زورگویی‌ها و چپاول‌ها که در طول تاریخ با جانفشانی و خون دل خوردن عالمان و روحانیان ربانی و همراهی مردم مخلص و فداکار راه به جایی نبرد و این شجره پاک با مجاهدتها و تلاش‌های فراوان به درختی تنومند تبدیل گردید که «اصلها ثابت و فرعها فی السماء».
امروز بقای این میراث عظیم به عنوان بزرگ ترین مرکز علمی دنیا و حفظ و پاسداری از آن تا ظهور حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) وظیفه‌ای بر دوش حوزه های علمیه و علمای اعلام و طلاب محترم است و دستیابی به آن در گروی رعایت اموری است که در این مجال اندک به برخی از آن اشاره می کنم:
نخست: تأکید بر تهذیب نفس و پرورش روح و آراستگی به صفات نیکو که باید اساس شخصیت حوزویان باشد همان‌گونه که فرمود «فليَبدأ بتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ».
دوم: حفظ و پایبندی بر سنت‌ها و ارزش های اصیل حوزوی که یکی از رموز تربیت عالمان بصیر و با اخلاص این حوزه مقدس بوده است و باید بدانیم که به هر میزان از آن عدول کنیم به همان میزان خسارت خواهیم دید.
سوم: تقویت جریان علمی حوزه و تربیت طلاب فاضل و متخصص و پرهیز از تحصیل سطحی که گاهی لازمه این امر، اصلاح برنامه های تحصیلی و متون علمی و متناسب‌سازی آن با نیازهای امروز و آینده جامعه است.
چهارم: ارتقاء آگاهی در میان طلاب و دوراندیشی و نگاه به آینده در برنامه‌ریزان که با توجه به سرعت تحوّلات دنیای امروز، اهمیّت آن مضاعف میشود. البته بهره‌مندی از تکنولوژی و ابزارهای جدید مانند رسانه، فضای مجازی، هوش مصنوعی و امثال آن، موجب تسریع و تقویت امور می شود لکن باید مراقب آفات خطرناک آن نیز بود.
پنجم: اولویت‌دهی و هدف قرار دادن تبلیغ و نشر دین و پرهیز از رسوب در حوزه، از طریق پشتیبانی و حمایت از طلاب و توانمندسازی آنان به علوم و فنون لازم و بهره‌مندی از ابزار روز و آموختن زبان‌ها و فرهنگ های گوناگون.
ششم: ارتباط عمیق و گسترده حوزه‌های علمیه با عموم مردم و همراهی و پشتیبانی از آنان در سختی‌ها و مشکلات، که این ارتباط موجب تقویت متقابل مردم و حوزه‌ها می گردد.
هفتم: تأکید بر حفظ استقلال حوزه از دولتها که همواره باعث حرّیت و آزاداندیشی آن بوده است، البته حوزه علمیه به عنوان منشأ و مادر حرکت بزرگ انقلاب اسلامی، پشتیبان انقلاب و رهبری آن بوده و خواهد بود.
هشتم: جهاد تبیین و شبهه‌زدایی از اعتقادات دینی مخصوصاً از اذهان جوانان و ارائه راهکارهای مناسب برای زندگی بهتر.
نهم: تقویت روحیۀ امید به آینده که موجب نشاط در تحصیل و تهذیب و تبلیغ می شود؛ خصوصاً اکنون که اسباب ناامیدی و بی‌انگیزگی، رشدی بی‌اندازه یافته است.
و دهم: اتصال عمیق و وثیق با صاحب و مولایمان حضرت حجت بن الحسن (ارواحنا فداه) که دلیل همه این سعی و تلاش‌ها، رضایت آن بزرگوار است.
اینجانب در پایان ضمن تقدیر و تشکر مجدد از متولیان و برگزار کنندگان این کنگره خصوصاً فاضل ارجمند جناب آیت الله اعرافی(زید عزه) و شما حضار گرامی، توفیقات روز افزون حوزه های علمیه و عموم مردم ایران را از خداوند متعال مسألت دارم و امیدوارم به یاری حق تعالی مسلمانان جهان بر دشمنان و مستکبرین عالم پیروز گردند و برای ظهور حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه) مهیا شوند.
حضرت آیت الله جوادی آملی: اگر مثل مرحوم کلینی فکر کنیم هر روز می توانیم حرف تازه برای دنیای امروز داشته باشیم
حضرت آیت الله جوادی آملی، هم در سخنانی گفتند: امیرالمؤمنین علی (ع) در نهج البلاغه فرمودند کتابی که همتا ندارد، قرآن است و قرآن شناسان اصلی نیز اهل بیت(ع) هستند. قله ولایت، علی(ع) و اولاد ایشان هستند، کما این که قله درجات معرفت، علی(ع) و اولاد علی(ع) است. اگر بهشت نیز درجاتی دارد عالی ترین درجات آن برای همین حضرات معصومین(ع) است.
ایشان افزودند: قرآن کریم، کتابی است که اهل بیت(ع) مفسر آن هستند. نه قرآن معادل دارد و نه علی(ع) و اولاد علی(ع). ایشان در خطبه دوم نهج البلاغه فرمودند که نه قرآن معادل دارد نه اهل بیت(ع).
ایشان همچنین گفتند: قرآن، کتاب عقل و علم است. امام رضا(ع)فرمودند که حجت خدا بر مردم، عقل است. در مقدمات کتاب الکافی بیان شده راز این که کتاب را از عقل و جهل شروع کردم به این خاطر است که قطب اصلی فرهنگی اسلام، عقل است. اگر عقل باشد، هم قرآن را حفظ می کند و هم عترت را می فهمد و حفظ می کند، ضمن آن که حوزه هزار ساله نجف و قم را می سازد .حقیقتاً اگر انسان از عقل دستش خالی باشد توان تاسیس حوزه را ندارد.
ایشان با بیان این که مرحوم آیت الله العظمی حائری، باعث احیای حوزه در قرن چهاردهم شدند، ابراز داشتند: آیات عظام بروجردی ، حجت و امام راحل نیز به این حوزه آمدند زیرا دست آنها از قرآن و معارف اهل بیت(ع) پُر بود. با همین دست پُر بود که این جایگاه بلند و رفیع شکل گرفت.
حضرت آیت الله جوادی آملی خاطرنشان کردند: رمز و خصوصیت و ویژگی بزرگ مرحوم آیت الله حائری یزدی که هم توانست قرآن و علوم عقلی و فقه و اصول را بیش و پیش از گذشته احیا کند را باید جستجو کرد.
ایشان گفتند: روزهایی که حوزه علمیه قم شکل گرفت، روزهای خفقان بود. امام راحل در توضیح سختی های آن دوران بیان می کردند روزها از قم بیرون می رفتیم و شب ها بر می گشتیم. در چنین شرایطی بود که حوزه علمیه قم شکل گرفت.
ایشان افزودند: قانون اساسی اسلام به ما اجازه نمی دهد که استخری فکر کنیم. یعنی محفوظات را به صورت کتاب و ذخیره دلی در بیاوریم. ما باید چشمه ای باشیم. امام صادق(ع) این قانون اساسی را برای شیعیان وضع کردند. ایشان بیان می کنند که نباید بیش از سواد خودتان حرف بزنید و ادعایی داشته باشید.
حضرت آیت الله جوادی آملی همچنین بیان داشتند: امام صادق(ع) ما را تربیت نمی کنند تا فقط محفوظات داشته باشیم. استخر شدن، مشکل یک باغ را حل می کند ولی چشمه شدن مشکل یک کشور را حل می کند و لذا حضرت صادق(ع) بر اهمیت اجتهاد و نوآوری تأکید می فرمایند.
ایشان یادآور شدند: پیام قرآن، آن است که قرآن همیشه حرف تازه دارد و حرف قرآن را هیچ جای دیگر نمی توان فراگرفت. امروز نیز همین سخن را به جامعه اسلامی باید بگوییم که باید از قرآن فرابگیریم و غواصی کنیم و از این دریای پر نعمت بهره بگیریم.
ایشان افزودند: اگر انسان توانا باشد و اگر عقل و نقل همچون هم باشد و مثل مرحوم کلینی فکر کنیم هر روز می توانیم حرف تازه برای دنیای امروز یافته و آن را عرضه کنیم.
حضرت آیت الله جوادی آملی تصریح کردند: اگر عقل و علوم عقلی در حوزه باشد قطعاً به توفیقات عظیم می رسیم. اگر عقل و استدلال نباشد زیر بار شبهات می مانیم. فرزندان آیت الله العظمی حائری فقیه و فیلسوف شدند. ایشان تلاش کردند که علوم عقلی را در حوزه توسعه دهند. آن چه مهم است این که بدانیم اگر به جمادات نقلی بسنده کنیم و چشمه را به استخر تنزل دادیم، قطعا متضرر می شویم.
ایشان افزودند: خداوند متعال این امانت را به مرحوم آیت الله حائری دادند و ایشان نیز امین الله شدند. مقام امین الله شدن حقیقتاً مقام بسیار بالایی است. اگر کسی مقام امارت را داشته باشد، ایشان را امیر می گویند ولی کسی که امانت دار است امین الله خواهد بود.
ایشان بیان کردند: اُمناالرحمن نیز فراوان هستند. این گونه مردان الهی که چیزی جز توحید نمی شناسند، امین هستند. تا کسی امین خدا نباشد حافظ دین خدا نخواهد بود و لذا کاری نمی کند که مردم از دین برگردتد و چیزی را بر خلاف دین تلقی کنند.
حضرت آیت الله جوادی آملی همچنین گفتند: وقتی وارد حرم اهل بیت(ع) می شویم باید بلند پروازی هم داشته باشیم. همیشه باید در حرم اهل بیت(ع) و امام رضا(ع) از خداوند به واسطه ثامن الحجج(ع) علم بخواهیم. ما باید توانایی داشته باشیم که این علوم را اخذ کرده و همچون همت مرحوم شیخ عبدالکریم حائری در نشر آن بکوشیم.
ایشان افزودند: مقام امانت همچون مقام خلافت و امارت است که اگر شامل هر کسی بشود، امین الله خواهد بود که البته این مرتبه نیز دارای درجاتی است. اگر کسی امین الله شد، خداوند نیز حوزه را به او می سپارد که در تاریخ حوزه نیز شاهد حضور این مراجع بزرگ و بزرگان بوده ایم.
ایشان تأکید کردند: قرآن کریم و اهل بیت(ع) این اساس و پایه را شکل دادند تا گمراه نشویم، بنابر این باید تلاش کنیم که از قرآن و عترت بهره بگیریم و به صلاح و رستگاری برسیم.
حضرت آیت الله سبحانی: آیت الله حائری حوزه علمیه قم را در شرایط دشوار زمانی تأسیس کرد
متن سخنان حضرت آیت الله سبحانی در همایش بزرگداشت یکصدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم به شرح زیر است:
«سلام و احترام و بزرگداشت خود را به همه کسانی که در این کنفرانس در کشور شریف اهل بیت (علیهم السلام) شرکت کردند، تقدیم می‌کنم و از خداوند متعال می‌خواهم که همه را به آنچه که مورد رضایت اوست هدایت کند و شر دشمنان را از اسلام و مسلمین دفع نماید.»
هدف نهایی از این سخنان، آشنایی با تاریخ حوزه علمیه قم در آغاز قرن چهاردهم هجری است. از آنجا که این شهر در قرن سوم و پس از آن نیز مرکز فقه و حدیث بوده است، اشاره به آن و مؤسسات علمی پیش از آن ضروری است.
مدینه منوره؛ اولین مرکز حدیث و فقه
پس از هجرت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به مدینه، این شهر به اولین پایگاه آموختن علوم و معارف تبدیل شد که چشمه‌های آن از آیات ذکر حکیم، سخنان رسول اکرم، سپس از برادر و جانشینش یعنی امیر مؤمنان (علیه السلام) و گروهی از یارانش جوشید که در صدر آنها سلمان محمدی، ابوذر غفاری، ابی بن کعب، عبدالله بن مسعود و عبدالله بن عباس قرار داشتند. سپس، با توجه به شرایط سیاسی حاکم بر آن زمان، فعالیت علمی در آن کاهش یافت. شرایطی که یکی از نتایج آن، ریخته شدن خون امام حسین (علیه السلام) و خون خانواده و یارانش در حماسه جاودانه کربلا، بود. هنوز خون پاک آن صالحان خشک نشده بود که حاکمان، شنیع‌ترین جنایات را در جنگ حره مرتکب شدند؛ جنگی که در آن ارتش اموی سه روز شهر را غارت کرد و به ناموس مردم تجاوز نمود.
سپس جنبش علمی در روزگار امام ابوجعفر باقر (علیه السلام) که پس از وفات پدرش امام علی زین العابدین (علیه السلام) در سال (۹۴ هجری) امامت را بر عهده گرفت، آغاز به فعالیت کرد و این پس از آن بود که فشار سیاسی در برخی از دوره‌های آن به طور نسبی کاهش یافته بود. به شکلی که اهل علم و بزرگان به دنبال آن حضرت بودند.
علما (و هیچ کس به شهر نمی‌رفت مگر اینکه برای آموختن علم به خانه امام می‌رفت) (و از جمله کسانی که از ایشان علم آموختند می‌توان به سفیان ثوری، ابوحنیفه، سلیمان اعمش، حکم بن عتیبه و ابواسحاق سبعی اشاره کرد).
ایشان (ع) در مسجد النبی، در شاخه‌های مختلف حدیث، تفسیر، فقه، کلام و سیره، به شاگردان خود علم می‌آموختند و با بررسی قرآن و سنت و نشر حدیث شریف، به صحابه خود برای فتوا دادن و استنباط مسائل، آموزش می‌دادند تا اینکه گروهی از آنها ظهور کردند که در رأس آنها زراره بن اعین، اعین بن تغلب، محمد بن مسلم ثقفی، برید بن معاویه عجلی، فضیل بن یسار نهدی و دیگران بودند که در محضر فرزندش امام جعفر صادق (علیه السلام) که پس از وفات پدرش در سال (۱۱۴ هجری) امامت را بر عهده گرفت، نیز حاضر می‌شدند. تلاش‌های ایشان ، چرخ حرکت علمی، معرفتی و فکری را شتاب بخشید، به ویژه در آن دوره زمانی که از پایان حکومت اموی دچار ضعف و سپس فروپاشی بود، تا آغاز ظهور حکومت عباسی که به شدت نیازمند تثبیت پایه‌های خود بود. در این زمان حلقه‌های درسی که امام (علیه السلام) در مسجد النبی به عنوان یک «دانشگاه بزرگ» برگزار می‌کرد، ادامه داشت و جمعیت زیادی از جویندگان دانش را با فرقه‌ها و گرایش‌های مختلف مذهبی و فکری خود، برای کسب علوم و معارف اسلامی و سایر علوم مانند پزشکی، شیمی و نجوم جذب می‌کرد، تا اینکه «جهان را از دانش و فقه خود پر کرد»، همانطور که علما به آن گواهی داده‌اند (زیرا ابوحنیفه از او روایت می‌کرد و او را اعلم مردم و جامع‌ترین فقها می‌دانست و امام مالک به عنوان شاگرد و راوی نزد او می‌رفت و او بر ابوحنیفه و مالک برتری استادی داشت و همین میزان برای اشاره به علم آن امام کافی است)
مسجد کوفه؛ دومین مرکز حدیث و فقه
در طول قرن دوم هجری، عراق و به ویژه مسجد کوفه، مملو از صدها محدث بود که احادیث رسول (صلی الله علیه و آله و سلم)، جانشین او و همه امامان پس از او را دریافت کرده و از دورانی به دوران دیگر منتقل می‌کردند.
گواه این مطلب، سخنان حسن بن علی بن زیاد الوشاء – که از یاران امام رضا (علیه السلام) بود – است، آنگاه که خطاب به احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی گفت: «من در این مسجد – یعنی مسجد کوفه – نهصد شیخ دیدم که هر یک می‌گفتند: جعفر بن محمد به من خبر داد.»
برای جلوگیری از اطاله کلام، به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.
شرق اسلامی: خراسان و ماوراءالنهر
سومین مرکز حدیث و فقه
وقتی مأمون عباسی، امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) را به طوس فراخواند و امام دو سال در این مکان اقامت داشت، طوس زیر سایه امام (علیه السلام) به مرکزی برای حدیث و فقه تبدیل شد، تا اینکه نور دانش به ماوراءالنهر، سمرقند، کش، خوارزم و اطراف آنها رسید. محدثان شیعه در آنجا فعالیت بسیاری داشتند که منجر به احیای جنبش علمی در آنجا شد، به ویژه در عصر ابوالنضر عیاشی (متوفی حدود ۳۲۰ هجری) که به حق محور آن جنبش محسوب میشود. این مطلب از گفته‌ی نجاشی آشکار میشود: ابوالنضر تمام دارایی پدرش را که سیصد هزار دینار بود، در راه علم و حدیث خرج کرد و خانه‌اش مانند مسجدی بود که کاتب، مصحح، قاری یا مفسر داشت و مملو از جمعیت بود.
نجاشی در شرح حال قاضی ابوالحسن علی بن محمد بن عبدالله قزوینی می‌گوید: او در سال سیصد و پنجاه و شش به بغداد آمد و همراه او کتابی از کتب عیاشی بود و او اولین کسی بود که آنها را به بغداد آورد و از ابوجعفر احمد بن عیسی علوی زاهد از عیاشی روایت کرد.
***
شهر مبارک قم؛ چهارمین مرکز حدیث و فقه
چهارمین مرکز مطالعه حدیث، فقه و تفسیر، شهر قم پس از گسترش اسلام در آنجاست، به ویژه در زمانی که اشعری‌ها – از وحشیگری حجاج و عمالش و جاسوسان او در سال (۸۳ هجری)، به آنجا مهاجرت کردند و در صدد عمران و آبادانی آن برآمدند، پس به مقصدی برای مهاجرت دیگران تبدیل شد و جمعیت آن افزایش یافت، تا جایی که به شهری بزرگ تبدیل شد.
شیخ حسن بن محمد بن حسن قمی در سال ۳۷۸ هجری قمری کتابی در تاریخ قم به زبان عربی نوشت و در آن به معرفی بخشها و روستاهای آن پرداخت. این کتاب شامل بیست فصل بود که در ابتدای آن، او ویژگی‌های خاص این شهر را توضیح داده است. متأسفانه، این کتاب به دست روزگار تحریف شده و تنها پنج فصل اول آن از طریق حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی که آن را در سال ۸۰۵ هجری به فارسی ترجمه کرده، به دست ما رسیده است. پس هر که می‌خواهد عظمت این شهر را دریابد، باید به این بخش از کتاب که با تصحیح استاد سید جلال الدین تهرانی چاپ شده است، مراجعه کند. نگاهی به فهرست و مقدمه کتاب برای درک عظمت شهر در آن دوران از نظر فرهنگی و آبادانی کافی است.
با این حال، راه دیگری برای شناخت عظمت این مرکز از نظر دانش و فرهنگ داریم که آن حضور بزرگان حدیث و فقه در قرن سوم و پس از آن در این شهر است. در اینجا به اسامی برخی از این بزرگان و علمای حدیث اشاره می‌کنیم:
۱. محمد بن احمد بن یحیی اشعری (متوفی حدود ۲۸۰ هجری)، نویسنده‌ی «نوادر الحکمه».
۲. سعد بن عبدالله بن ابی خلف (متوفی ۳۰۱ یا ۲۹۹ هجری قمری)، شیخ اشعری‌ها که محضر امام حسن عسکری (علیه السلام) را درک کرد.
۳. محمد بن الحسن بن احمد بن الولید (متوفای ۳۴۳ ق)، نویسنده الجامع، شیخ قمی‌ها و فقیه ایشان.
۴. احمد بن محمد بن عیسی اشعری (قرن سوم)، شیخ قمی‌ها و فقیه آنها. او نود و چهار کتاب نوشت.
- احمد بن ابی عبدالله خالد البرقی (متوفی ۲۷۴ ق)، صاحب کتاب المحاسن. شیخ کلینی از طریق محمد بن یحیی عطار و احمد بن ادریس از او روایت‌های زیادی نقل کرده است.
۶. ابراهیم بن هاشم، پدر علی بن ابراهیم. از کوفه به قم نقل مکان کرد و به نشر احادیث اهل بیت علیهم السلام پرداخت. او اولین کسی بود که احادیث کوفیان را در قم رواج داد و مشایخ بزرگ از او روایت نقل کردند.
- علی بن ابراهیم بن هاشم، ابوالحسن قمی. او از احمد بن محمد بن خالد برقی، متوفی سال ۲۷۴، و دیگران روایت کرده است. محمد بن یعقوب کلینی از او گرفت. او از برجسته‌ترین فقها و محدثان بود و در سال ۳۰۷ هجری قمری در قید حیات بود.
۸. شیخ حسین بن روح نوبختی، کتاب «التأدیب» شیخ شلمغانی را به قم فرستاد و به جماعت فقهای آنجا نوشت و گفت: به این کتاب نگاه کنید، آیا در آن چیزی هست که با آرای شما مخالف باشد؟ آنها به او نوشتند که همه چیز درست است و هیچ چیز مخالف آن در آن نیست، جز این گفته‌اش: «در فطره، نصف صاع طعام واجب است…» و با این اوصاف می‌بینیم که نماینده حوزه، فقهای قم را بر همه حوزه‌های دیگر ترجیح می‌دهد و این نشان دهنده عظمت توانایی علمی آنجاست.
بین دو شهر قم و ری، در اخذ و نقل حدیث، ارتباط نزدیک و تنگاتنگی وجود داشته است. شیخ کلینی، با اینکه دانش‌آموخته‌ی مکتب ری بود، از علی بن ابراهیم قمی روایت‌های زیادی نقل کرده است، همانطور که شیخ صدوق، با اینکه دانش‌آموخته‌ی آن مکتب بود، با مشایخ قم ارتباط داشت. همه اینها بیانگر وجود یک مرکز حدیثی و فقهی در قرن سوم یا حتی اواخر قرن دوم است، همانطور که علی بن مسیب همدانی گواهی می‌دهد که گفت: به امام رضا (علیه السلام) گفتم: خانه من دور است و نمی‌توانم همیشه به شما دسترسی داشته باشم، پس از چه کسی نشانه‌های دینم را بگیرم؟ فرمود: «از زکریا بن آدم قمی، کسی که امین دین و دنیا است.» مشهور است که امام رضا (علیه السلام) در اوایل قرن سوم به شهادت رسیدند.
این بررسی مختصری از جایگاه قم در پیدایش و تحصیل علوم اسلامی است.
***
جنبش علمی در کشورهای اسلامی رواج و گسترش داشت، اما شرایط آن از نظر شدت و ضعف متفاوت بود. با این حال، حمله مغول در اوایل قرن هفتم باعث تخریب تمام مؤسسات و مدارس در مسیر خود از شرق اسلامی تا بغداد شد.
تاریخ به ما می‌گوید که حمله مغول فاجعه بزرگی بود که همه چیز را سوزاند، اما این وضعیت دیری نپایید و به این شکل ادامه نیافت. پس از آنکه یکی از پادشاهان آنها اسلام آورد، فعالیت علمی به تمام کشورهای اسلامی و به ویژه به شهر قم بازگشت.
هر کس بخواهد از سیر علم و حدیث پس از انقلابی که در دوران حکومت مغول تا عصر صفوی رخ داد، آگاه شود، باید به موسوعه طبقات الفقهاء، به ویژه بخش‌های ۸، ۹ و ۱۰، مراجعه کند. در طول این قرنها، نام بسیاری از علما و محدثانی را که در قم مقدس زندگی، تحصیل و تدریس می‌کردند، خواهد یافت.
حوزه علمیه در دوران صفویه و پس از آن
هر کسی که کتاب‌های شرح حال را بررسی کند، نام دانشمندان، فقها و دیگر متخصصان برجسته از رشته‌های مختلف را در آنها خواهد یافت. آنها در این مدت فعالیت‌های ارزشمندی داشتند. در اینجا به برخی از آنها که ما را به این مهم رهنمون می‌سازد، اشاره می‌کنیم:
۱. شیخ بهاءالدین عاملی در پایان کتاب «مشرق الشمس» می‌گوید: این [کتاب] در چهاردهمین روز از یازدهمین ماه از پانزدهمین سال پس از هزار [سال] در خانه مؤمنان، شهر مبارک قم، در جوار وجود مقدس و پاک فاطمی به پایان رسید.
۲. صدرالمتألهین (متوفی ۱۰۵۰ هجری قمری) می‌گوید: من پانزده سال در قم اقامت داشتم و در این سال‌ها اسفار اربعه را تألیف کردم.
۳. عالم کاشانی، ملقب به فیض، داماد صدرالمتألهین و نویسنده‌ی آثار متعدد، از جمله «الوافی» مرجع استنباط احکام شرعی مندرج در کتب اربعه می‌باشد. ارتباط بین دو حوزه علمیه قم و کاشان قوی و قطعی بود، و مدرسه فیضیه که مدرسه اصلی میراث فیض کاشانی (رحمه الله) در شهر قم است.
- داماد صدرالمتألهین، ملقب به الفیاض، «الحکیم عبدالرزاق اللهیجی»، مؤلف کتاب «شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام» و از اساتید حوزه علمیه قم، او در سال ۱۰۷۲ هجری قمری در قم درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد.
۵. عارف متأله، قاضی سعید بن محمد بن مفید قمی، صاحب شرح توحید صدوق. او در سال ۱۱۰۷ هجری قمری درگذشت.
۶. محقق ابوالقاسم قمی، نویسنده کتاب «قوانین». او در سال ۱۲۳۱ هجری قمری درگذشت.
فعالیت علمی عصر او به سطح غیرقابل تصوری رسیده بود و از این رو میرزا کتاب‌های زیادی در رابطه با فقه و فقاهت اسلامی نوشت. کتاب «جامع الشتات» او گواه این مطلب است.
و تا قرن چهاردهم هجری وضع به همین منوال بود.
حوزه علمیه در قرن چهاردهم
قرن چهاردهم هجری با انبوهی از وقایع آغاز شد که جامعه را دچار تفرقه، اذهان را مغشوش و کشورهای اسلامی را دچار تفرقه کرد. از یک سو، انقلاب مشروطه در سال ۱۳۲۴ هجری قمری از غرب ظهور کرد و جامعه به موافق و مخالف تقسیم شد. این اختلاف به حوزه علمیه نجف و علمای آن نیز کشیده شد و اختلاف نظر در آنجا به شدت جریان داشت.
از سوی دیگر، جنگ جهانی اول آغاز شد و چندین سال ادامه یافت تا اینکه با تحت نفوذ قرار گرفتن و اشغال کشورهای اسلامی از سوی کشورهای غربی پایان یافت. ایران نیز تحت نفوذ شدید انگلستان قرار گرفت.
در بحبوحه این شرایط نیز شهر قم از وجود روحانیان بزرگ بی نصیب نبود. به نام برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:
۱. شیخ ابوالقاسم بن محمد تقی قمی، فقیه زاهد، متوفی در سال ۱۳۵۳ هجری قمری.
۲. عالم و قاضی متنفذ میرزا محمد، معروف به «ارباب»، متوفی ۱۳۴۲ هجری قمری. و دیگر علما، با وجود حضور این دو عالم در قم، پیشرفت مطالعات علمی رضایت بخش نبود. بلکه رکود حاکم بود و مدارس خالی از طلاب بودند.
در این شرایط بود که آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری، مرد علم و فقاهت و چراغ تقوا و حکمت، در سال ۱۳۴۰ هجری قمری به تأسیس حوزه علمیه همت گماشت – و این محور اصلی مقاله ماست – بنابراین باید به جنبه‌های زندگی علمی و سیاسی ایشان اشاره کنیم.
آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری، عارف زمان خود
تولد و تربیت علمی او
این عالم بزرگ در سال ۱۲۷۴ هجری قمری در یزد متولد شد و در سال ۱۳۵۵ هجری قمری دار فانی را وداع گفت. او میراث علمی بزرگی از خود به جا گذاشت که عظمت آن به طور کامل قابل توصیف نیست. به اشاره‌ای کوتاه به این میراث بسنده می کنیم.
شیخ وقتی تحصیل دروس مقدماتی را در زادگاهش به پایان رساند، به سامرا مهاجرت کرد که در آن زمان صدها عالم و مدرس بزرگ در آن ساکن بودند و سید بزرگوار محمد حسن شیرازی (قدس سره) در رأس آن قرار داشت. بنابراین او شروع به کسب فیض از چشمه دانش او کرد. وقتی به مراتب بالای علمی رسید و هنگامی که آیت‌الله شیرازی در سال ۱۳۱۲ هجری قمری به رحمت خدا رفت، صدمه‌ای بزرگ در حوزه علمیه سامرا رخ داد تا جایی که استاد بزرگوار، سید محمد فشارکی، را مجبور به مهاجرت به نجف اشرف کرد. بزرگترین شاگردش، شیخ حائری، از او پیروی کرد و آنها تا سال ۱۳۱۵ هجری قمری در آنجا ماندند. وقتی آیت‌الله فشارکی درگذشت، به نظر حائری رسید که پس از رسیدن نامه‌هایی از علمای شهر اراک، نجف را ترک کرده و به این شهر برود. او دعوت آنها را پذیرفت، و در آن شهر اقامت گزید و حوزه علمیه‌ای تأسیس کرد و تا سال ۱۳۲۴ هجری قمری در آنجا ماند.
بازگشت دوباره به عراق
اما به دلیل ظهور اندیشه خاص – یعنی حکومت مشروطه – که به وحدت کلمه آسیب رساند و جامعه اسلامی به موافقان و مخالفان تقسیم شد، شیخ تبعیدگاه خود را ترک کرد و به قصد عراق، در حائر الشریف اقامت گزید و هشت سال در آنجا ماند. اما دوباره از تبعیدگاه اولش نامه‌هایی برایش آمد، بنابراین برای بار دوم دعوت آنها را پذیرفت و به عنوان معلم، محقق و مربی به اراک آمد، تا اینکه در سال ۱۳۴۰ هجری شمسی هنگامی که ایشان در مسیر زیارت امام رضا (علیه السلام) از شهر قم عبور کردند، علما و فضلای شهر دور ایشان جمع شدند و اصرار داشتند که در قم مقدس بمانند و حوزه علمیه را از اراک به قم منتقل کنند.
ایشان پاسخ را به بعد از بازگشت از زیارت موکول کردند و وقتی از مشهد الرضا به قم برگشتند، تصمیم گرفتند همانجا بمانند. او از علما و طلاب خواست تا از اراک نقل مکان کرده و در قم ساکن شوند. سپس، جمعیت زیادی از طلاب از سراسر کشور عازم قم شدند.
از آنجایی که مدارس قدیمی بودند و نیاز به ساخت و ساز و نوسازی داشتند، او شروع به تجهیز مدارس و اسکان طلاب در آنها کرد، ضمن اینکه حقوق آنها را با توجه به توانایی و ظرفیتشان تأمین می کرد.
دولت عراق در آن زمان، مراجع عظام، آیت‌الله نائینی، اصفهانی و شهرستانی را از عراق اخراج کرد. بنابراین، شیخ مؤسس به احترام و تکریم این علما، تدریس را متوقف کرد و تا زمانی که در قم اقامت داشتند، وظیفه تحقیق و تدریس را به آنها سپرد.
اگرچه اقامت آنها بیش از یک سال طول نکشید، بنابراین به عراق بازگشتند، اما پس از آن شهرت حوزه علمیه قم در سراسر کشور پیچید و علما و فضلا به آنجا هجوم آوردند و به حمایت از شیخ مؤسس در کنار او به تدریس و تحقیق در این شهر پرداختند. از جمله این اشخاص می‌توان به سید حجj کوه کمره ای، شیخ شاه آبادی، سید ابوالحسن قزوینی و دیگر شخصیت های برجسته در فقه و علوم عقلی و نقلی اشاره کرد.
با ورود این چهره‌های بزرگ، حوزه علمیه قم به یک حوزه علمیه کامل تبدیل شد که در آن انواع علوم از جمله فقه، اصول فقه، فلسفه و ریاضیات تدریس می شد.
تمام این تحولات در زمانی رخ داد که دولت وقت روی خوشی به حوزه علمیه نشان نمی‌داد چرا که این حوزه مانند خاری در چشم دولت وقت بود.
شیخ مؤسس، آگاه به زمان خود بود و با وجود فشارهای زیاد، حوزه علمیه تا سال وفات همچنان برپا بود و پس از آن نیز چون درختی بزرگ ریشه دواند و میوه‌های بسیاری داد.
شیخ مؤسس در ماه ذی القعده سال ۱۳۵۵ هجری قمری از دنیا رفت. سید صدرالدین صدر، وقایع‌نگار در تاریخ درگذشت ایشان عبارت «لدى الكريم حلّ ضيفاً عبده» به عنوان ماده تاریخ ذکر کرده است.
ویژگی‌ها و روحیات شیخ حائری
بررسی جامع معنویت و فضایل اخلاقی شیخ مؤسس، مقاله ای مفصل می طلبد، اما به ذکر گزیده هایی از آن اکتفا می‌کنیم:
اول: زهد او در اجتناب از زینت‌ها و لذات دنیوی
زندگی شیخ برای ما زهد کسی را مجسم می‌کرد که دل به زینت‌ها و لذات دنیا نبسته بود. زندگی او زندگی زاهدانه‌ای بود که به حداقل آنچه یک فرد برای ادامه زندگی و انجام وظایف خود نیاز دارد، قناعت کرده بود.
دوم: آگاهی او از اوضاع زمان خود
یکی از بارزترین ویژگی‌های شخصیتی ایشان این است که مصداق فرموده امام صادق (علیه السلام) بودند: «کسی که زمان خود را بشناسد، دچار فتنه و آشوب نخواهد شد.» او بیماری را تشخیص داد و درمان را ارائه داد، بنابراین او حوزه علمیه قم را در شرایط دشوار زمانی تأسیس کرد. زمانی که شاه وقت ایران با او دشمنی می ورزید با این حال تحت عنایت خداوند متعال پایه‌های این مرکز بزرگ را استوار ساخت و تا زمان درگذشت خود از آن محافظت می‌کرد.
در زمان وفات ایشان یعنی در سال ۱۳۵۳ قمری، تعداد طلابی که در آن زمان در حوزه علمیه قم در برخی سال ها مشغول به تحصیل بودند، ۹۰۰ طلبه بود و ایشان با تمهیدات خاصی حقوق آنها را تأمین می کرد.
سید محسن امین صاحب کتاب گرانقدر اعیان الشیعه در جای دیگری مشاهدات و برداشت‌های خود را از شیخ مؤسس ذکر میکند و می‌گوید: ما در سال (۱۳۵۳ ق) در قم در منزل ایشان اقامت داشتیم و من در نماز جماعت با ایشان بودم. ما یک بار او را ملاقات کردیم و او را مردی سرشار از هوش، خرد، دانش و فضیلت یافتیم. هوش سرشار او در بالا ذکر شد. اگر از او درباره موضوعی سؤال می‌شد یا در حضورش درباره موضوعی بحثی پیش می‌آمد، تا فکر نمی‌کرد و تأمل نمی‌کرد، سخن نمی‌گفت.
هر کسی که از شرایط و فشارهایی که شیخ مؤسس متحمل شده است، اطلاع داشته باشد، یقین خواهد داشت که اداره امور این تعداد طلبه در این شرایط، نتیجه عنایت و توفیق خداوند متعال است.
سوم: آثار علمی ایشان
شیخ حائری کتاب‌های زیادی را تألیف کرد: از جمله می‌توان به کتاب الصلاة، کتاب النکاح، کتاب الرضاع، کتاب المیراث و درر الفوائد در اصول فقه اشاره کرد. او همچنین تقریراتی در مباحث استاد خود یعنی آیت‌الله فشارکی در اصول فقه را تألیف کرده بود.
شیخ مؤسس آثار علمی و حاشیه‌هایی بر برخی کتاب‌ها دارد، اما ما بر دو کتاب او تمرکز خواهیم کرد:
۱. کتاب الصلاة
این کتاب یک دوره کامل احکام نماز است و با نماز مسافر به پایان می رسد. این کتاب در یک مجلد تألیف شده است، اما با وجود اختصارش، شامل تحقیقات ارزشمندی است. از استاد بزرگوارم، آقای بروجردی، در ایامی که کتاب الصلاة تدریس می‌کرد، نقل قولی از شیخ مؤسس شنیدم که می‌گفت: من در میان معاصران خود کتابی مانند کتاب الصلاة شیخ حائری ندیده‌ام، زیرا این کتاب با ایجاز، مطالب زیادی را در کمترین عبارات بیان کرده است.
- دررالاصول معروف به درر الفوائد
این کتاب، شامل یک دوره کامل اصول فقه است. کتابی بسیار مفید که در بزرگی آن باید گفت: شیخ محمد حسین اصفهانی، به مطالب این کتاب توجه نشان داده است، زیرا در بیش از یک مورد مباحث اصول فقه را ذکر کرده و از نویسنده با عنوان «بعض الأعظام» یاد کرده است.
تأثیر اجتماعی و آثار خیریه شیخ مؤسس
شیخ مؤسس علاوه بر خدمات علمی، خدمات اجتماعی بسیاری نیز داشته است که به طور کلی به آنها اشاره خواهیم کرد:
۱. تأسیس کتابخانه‌ای بزرگ در مدرسه فیضیه.
۲. تأسیس بیمارستان سهامیه در سال ۱۳۵۳ هجری قمری.
۳. تأسیس بیمارستان فاطمیه.
۴. ساخت مدارس علمیه.
و سایر اثراتی که در مجلات و کتاب‌های منتشر شده توسط حوزه‌های علمیه توضیح داده شده است.
در اینجا بحث خود را در مورد زندگی شیخ مؤسس خود، به طور کلی و مختصر، به پایان می‌بریم.
جنبه‌های دیگری نیز شایسته‌ی تحقیق هستند و ما به ذکر عناوین آنها اکتفا می‌کنیم. آنها به مراحلی که حوزه علمیه پس از درگذشت شیخ مؤسس طی کرد، اشاره می‌کنند:
۱. حوزه علمیه پس از درگذشت شیخ حائری و مدیریت آن توسط سه استاد، یعنی
آقای محمد حجت
آقای محمدتقی خوانساری
آقای صدرالدین صدر
۲. حوزه علمیه پس از اقامت آقای بروجردی در شهر مقدس قم در سال ۱۳۶۴ هجری قمری.
۳. حوزه علمیه پس از درگذشت آقای بروجردی در سال ۱۳۸۰ هجری قمری.
۴. حوزه علمیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تا به امروز.
این مباحث نیاز به بررسی دقیق توسط تعدادی از محققان و پژوهشگران دارد.
دوم ذی القعده سال ۱۴۴۶ هجری قمری
جعفر سبحانی»
حضرت آیت الله نوری همدانی: معارف اسلامی به گونه‌ای بازتولید و بازتبیین شود که نیازهای روز را پاسخ دهد
حضرت آیت الله نوری همدانی در پیامی به همایش بین المللی یکصدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم بیان داشتند: حوزه علمیه با تکیه بر اصالتهای حوزوی، نگاهی نیز به معاصرت داشته و عمق اقتضائات جهان جدید را با پرهیز از سطحی‌نگری درک کنند تا خدای ناکرده، حوزه ناخواسته در مسیر انزوا قرار نگیرد که مسیر انزوا سرمنزلی جز محاق تدریجی ندارد.
متن پیام حضرت آیت الله نوری همدانی به شرح زیر است:
«بسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ وَ الصَّلَاةُ وَ السَّلَامُ عَلَی سَیِّدِنا وَ نَبِیِّنَا أَبِی الْقَاسِمِ المصطفی مُحَمَّد وَ عَلَی أهلِ بَیتِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ سیَّما بَقیَّهَ اللهِ فِی الأرَضینَ.
وَ مَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ (التوبة : ۱۲۲)
با سلام و تحیت به آن مجمع محترم که با حضور علماء، فضلاء و شخصیت‌های اثرگذار در حال برگزاریست.
مؤسس حوزه‌های علمیه، پروردگاری است که برای نخستین بار فرمان کوچ گروهی از مسلمانان بلاد مختلف به کانون علم را صادر و مقرر فرمود که پس از تحصیل علم از آن کانون فضیلت به سوی بلاد خود بازگردند و قوم خود را بیم دهند. رسول گرامی خدا «صلی الله علیه و آله» را باید نخستین معمار یک حوزه اسلامی دانست که شهر مدینه را به کانونی برای دانش و فضیلت تبدیل کرد تا جویندگان معرفت از بلاد مختلف بدان سرزمین نور مشرف شده و پس از تعلم و تهذیب به هدایت قوم بازگردند. امامان شیعه که از آن پس، بلادی چون کوفه و مدینه و بغداد را به چنین کانونهایی برای تعلیم و تهذیب عالمانی وارسته تبدیل کردند، دیگر مؤسّسان حوزه‌های علمیه هستند. شاید به همین جهت بود که در عصر غیبت نیز حوزه‌های علمیه‌ی امامیه در شهرهایی چون نجف، سامرا، مشهد و قم در گرداگرد مضاجع نورانی این خاندان نضج گرفت، بالید و به بار نشست.
یکی از این حوزه‌های علمیه، حوزه علمیه قم است که صدسال پیش در یکی از دشوارترین دوره‌های تاریخی سرزمین ایران، با درایت و تدبیر حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره)، وبا نگرشی عمیق اما آرام وحزم‌اندیشانه به سیاستهای ضددینی آن روز تأسیس شد. آن نگرش سیاسی که در عمق وجود شیخ مؤسس (ره)، ریشه داشت و به سرنوشت سیاسی اسلام و تشیع و جایگاه آن در جهان جدید دوخته شده بود، به تدریج با مجاهدت علمی و عملی عالمان بزرگواری چون آیت الله العظمی بروجردی و شاگردان مجاهدش به «شجره طیبه»ای تبدیل شد که «تُؤْتِي أُكُلَهَا كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا».
حاج‌شیخ (ره) با آینده‌نگری خود حوزه مبارکه را به گونه‌ای طراحی کرد که این حوزه عمل به فضیلت‌های علمی را در جهاد اکبر خلاصه نکند بلکه با ورود بهنگام به هنگامه‌ی جهاد اصغر و تحمل رنجهای بی‌شمار و نثار خونهای پاک به مبارزات عدالت‌طلبانه مردم ایران معنا داده و آن را تا پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس نظام جمهوری اسلامی ایران پیش ببرد که در این میان نقش امام خمینی (ره) نقشی بی‌بدیل و ماندگار بود.
امروز که این شجره طیبه مسیر پرپیچ و خم و پرفراز و فرود خود را پیموده و به صدسالگی خویش رسیده، باید بزرگان دست فرزندان جوان این حوزه را بگیرند، با همدیگر بر قله‌ی افتخارات صدساله بایستند، همه باهم به افق پیش رو چشم بدوزند و نکاتی را نصب العین خود قرار دهند:
نخست اینکه اصالتهای ثابت و تغییرناپذیر حوزه را بازشناسی کنند و آن را از سنتهای زمانمندی که با تغییر اقتضائات زمانی باید تغییر کند، تفکیک نمایند چندان‌که نه در حفظ اصالتهای ثابت حوزوی سهل‌انگاری شود و نه برای دست برداشتن از سنتهای متغیر حوزوی‌مان حسرت خورده شود.
و سپس آنکه با تکیه بر اصالتهای حوزوی، نگاهی نیز به معاصرت داشته و عمق اقتضائات جهان جدید را با پرهیز از سطحی‌نگری درک کنند تا خدای ناکرده، حوزه ناخواسته در مسیر انزوا قرار نگیرد که مسیر انزوا سرمنزلی جز محاق تدریجی ندارد.
و نکته دیگر آنکه علوم و معارف ثمین حوزه که گنج رنج بیش از هزاروچهارصدساله‌ی تمدن اسلامی و شیعی است، فدای هیچ ثمنی نشود اما روزبهروز به نیازهای جهانی و نیازهای مسلمانان و شیعیان جهان و نیازهای نظام جمهوری اسلامی نیز نظارت داشته و معارف اسلامی به گونه‌ای بازتولید و بازتبیین شود که نیازهای روز را پاسخ دهد.
و مطلب دارای اهمیت آنکه لازم است تکیه‌گاه اصلی معارف حوزوی همان قرآن کریم و سنت پیامبر و اهل بیت عصمت علیهم السلام باشد اما برای آنکه معارف حوزوی در معرض افراط و تفریط قرار نگیرد، از حضور مجتهدپسندانه حجتِ الاهی عقل در کنار این دو منبع نورانی نباید غفلت شود.
بی‌گمان بستر ارزشمندی که این مجاهدتها در آن بستر خواهد رویید و اگر این بستر نادیده گرفته شود، مجاهدتها قطعا به ثمر نخواهد نشست، معنویت، اخلاص و توجه دائمی به حضور خداوند متعال و ولیّ اعظم او حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه است. امیدوارم که این عنصر ارزشمند در حرکت به سوی افق پیش رو، روزبهروز راسختر و اثربخشتر شود.
و نکته پایانی آن است که امروز حوزه علمیه قم با پیشینه چندین قرن و باز تأسیس یکصد سالگی توسط یک فقیه بزرگ همانند آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره) صورت پذیرفت، باید طوری عمل نماید که آیندگان بدانند روحانیت اصیل همیشه در کنار مردم بوده است و درد و رنج مردم را درک کرده و برای رفع آن تلاش نموده‌است که نمونه آن خدمات عام المنفعه در جامعه مشهود است از جمله این خدمات در زمان خود مرحوم حاج شیخ در آن فضای خاص صورت گرفته است و این خدمات ارزشمند تا به امروز توسط روحانیت و حوزه ادامه دارد. این حوزه ثمره‌اش تربیت شاگردان بزرگی بوده و یکی از ثمرات آن درایت و سیاست و تدبیر و صبر حکیمانه مرحوم شیخ مؤسس، برقراری یک انقلاب بزرگ اسلامی توسط یکی از شاگردانش بود که بساط سلطنت ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی برای همیشه به زباله‌دان تاریخ سپرد و موجب عزّت و استقلال و آزادی مردم ایران گردیده و در عرصه بین‌الملل نیز اثرگذار بوده‌است و بارزترین آن عملی ساختن آیات قرآن کریم و روایات معصومین خصوصاً حضرت امیرالمؤمنین «علیه السلام» در مبارزه با ظالم و دفاع از مظلوم بدون در نظر گرفتن مرز جغرافیایی و تبدیل کردن جریان فلسطین به عنوان موضوع اول جهان اسلام، و با آگاهی بخشی و ارتباط با دانشگاه‌ها و میدان دادن به جوانان بسیار تأثیرگذار شده که در همه اینها حوزه پیشگام بوده‌است.
بر این اساس حفظ این ثمره بزرگ و معرفی آثار و برکات و دستاوردهای آن و همچنین آسیب‌شناسی از آن بر عهده همین حوزه مبارکه است با توجه به منشور روحانیتی که امروز توسط رهبر حکیم انقلاب ارسال گردید، به این مجمع محترم که یادآور منشور روحانیت امام راحل «رحمت‌الله‌علیه» می‌باشد، می‌تواند نقشه راهی برای حوزه‌های علمیه و طلاب و اساتید و فضلای محترم باشد و این جلسه باعظمت را غنیمت می‌شمارم و به علماء بزرگ که در راه ترویج فرهنگ قرآن و اهلبیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) گام برداشتن، خصوصاً شخصیت‌های بزرگ عصر ما حضرات آیات عظام حائری و بروجردی و امام راحل عرض تکریم و تعظیم دارم.
و در پایان از همه برگزارکنندگان این جلسه با شکوه با عنوان باز تأسیس یکصدمین سال حوزه علمیه که مدتی طولانی با جمع‌آوری آثار ارزشمند مرحوم حاج شیخ که ۲۰ جلد آن به چاپ رسید و همچنین آثار قلمی مرتبط با این موضوع از جمله ۳۰ جلد جمع‌آوری مقالات زحمت فراوان کشیده‌اند، خصوصاً مدیریت محترم و دانشمند حوزه علمیه قم تشکر و تقدیر می‌نمایم.
توفیقات همگان را از خداوند متعال خواستارم.
و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین
۱۳ اردیبهشت ماه ۱۴۰۴
حسین نوری همدانی»
آیت الله حسینی بوشهری: تاریخچه حوزه علمیه قم به زمان اهل بیت(ع) باز می‌گردد
آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری هم در سخنانی اظهار کرد: از حضور همه عزیران، مدیر حوزه های علمیه، شورای عالی سیاست گذاری، آیت جوادی آملی و خواهران محترم تقدیر و تشکر می کنم. برگزاری همایش گرامیداشت صدمین سالگشت بازتاسیس حوزه های علمیه کار بزرگی بود. فرمایشات رهبر انقلاب در این بزرگداشت باید منشور دوم بعد از منشور امام راحل باشد. نکات ارزنده ای سراسر این پبام وجود داشت که ره توشه ای برای سالیان متمادی برای همه حوزه ها است.
وی بیان داشت: رهبر انقلاب همچون دیده بانی مسائل حوزه را به درستی رصد و علاوه بر بیان آسیب ها، راهکار نیز به ما نشان می دهد و دست همه را برای اقدامی شگرف باز نگه می دارد که جای بسی تقدیر و تشکر دارد.
وی عنوان کرد: ایشان به زیبایی رسالت حوزه و کارگزاران نظام را عنوان کردند و شبهات تولید و بازتولید داخل و شبهات خارج که ارمغان دشمن است را پاسخگو بودند و این نشان می دهد حوزه مسئولیتی بیش از این دارد.
رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان داشت: از سال ۱۳۰۱ که حوزه علمیه قم بازتاسیس شد تاکنون تفاوت های بسیاری در مسائل علمی، اخلاقی، سیاسی، اجتماعی ایجاد شده است و این مینیاتور کوچکی است از آنچه در زمان حاج شیخ و آنچه که امروز در نظام جمهوری اسلامی است.
وی ادامه داد: اگر آن روز مباحث سیاسی و اجتماعی و انقلابی مطرح بوده امروز باید این مسائل را در شکل های دیگری جست و جو کرد.
حسینی بوشهری تصریح کرد: اگر آن روز حاج شیخ حائری یزدی با رضاخان در نیفتاد برای این بود که حوزه علمیه را حفظ کند و اگر امروز حوزه ماند برای تدبیر آیت الله بروجردی و امام راحل بود. امام راحل فرمودند بازتاسیس حوزه علمیه توسط حاج شیخ کاری کمتر از تاسیس نظام جمهوری اسلامی نیست.
وی افزود: رهبر انقلاب نیز فرمودند این انقلاب ثمره حرکت خاج شیخ بود اگر او آن اقدام را نمی کرد و اگر سر به سر رضاخان می گذاشت این انقلاب شکل نمی گرفت.
وی ابراز داشت: امام راحل فرمودند عالمان شیعه ما مرزبانان هستند. بارها گفته ام اگر مرزبانان اعتقادی نباشند مرزبانان جغرافیایی نیز نیستند که حفاظت کنند. مرزبانان اعتقادی انگیزه مرزبانان جغرافیایی هستند.
وی عنوان کرد: حاج شیخ حائری یزدی شخصیتی ارزشمند است. سابقه حوزه علمیه در قم همبن یک سال نیست بلکه به زمان اهل بیت (ع) برمی گردد و اشعریون آمدند و نقش ایفا کردند. اما حاکمیت ظلم و جور در هر زمان زمینه مشکلات را فراهم می کرد که گاهی امکان گذر از آن نبود.
وی افزود: حاج شیخ حائری یزدی دغدغه مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در زمان خودشان داشتند و دیگران تحریف می کنند و این ظلمی اشکار است که بگویند حاج شیخ حائری یزدی سیاسی نبود و دغدغه سیاست نداشت.
وی ادامه داد: تقوا و پارسایی از ویژگی های شیخ بود و ایشان استاد بزرگانی همچون میرزا رضای شیرازی و شیخ فضل الله نوری و مورد اعتماد همه حوزه های علمیه عراق بودند.
آیت الله اعرافی: تا زمانی که فکر جوانان را نخوانیم، نسخه‌های ما کارگر نخواهد شد
آیت الله علیرضا اعرافی ظهر امروز در نشست کمیسیون علمی تبلیغ در سده اخیر حوزه علمیه قم که در حاشیه همایش بین المللی یکصدمین سالگشت بازتاسیس حوزه علمیه قم در سالن همایش‌های مدرسه علمیه امام کاظم(ع) برگزار شد، اظهار کرد: حوزه علمیه قم قبل از قرن چهاردهم ۶ مرحله را گذرانده و پس از قرن چهاردهم نیز ۶ مرحله را داشته است.
وی اضافه کرد: همایش یکصدمین سالگشت حوزه علمیه قم هفتمین مرحله حوزه علمیه قم است و پیام مقام معظم رهبری به این همایش نیز راهبرد حوزه‌های علمیه کشور و حوزه علمیه قم است.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به اینکه پنج ماموریت بیان شده در پیام مقام معظم رهبری رسالت جدید حوزه‌های علمیه است، مطرح کرد: بیش از ۵۰ نکته اساسی و کلیدی در این محورهای پنج‌گانه و اصلی توسط مقام معظم رهبری بیان شده است.
وی با بیان اینکه یکی از این محورهای مهم و اساسی، تبلیغ است، عنوان کرد: تبلیغ بدون آشنایی با فضای فکر و فرهنگ جامعه معاصر میسر نیست و ما تا زمانی که فکر جوانان را نخوانیم، نسخه‌های ما کارگر نخواهد شد.
آیت الله اعرافی با اشاره به اینکه محتوای قابل استناد و دقیق از دیگر ملزومات تبلیغ است، خاطرنشان کرد: رهبر انقلاب به کسب مهارت‌های لازم، فراتر از آنچه که گذشته بوده است، استفاده از فناوری، نقد غرب، رصد شرایط، بسته‌های جذاب، موضع ایجابی، موضع فعال و تهاجمی، دفاع فلسفی و عمیق، مجاهدت فرهنگی، تهذیب نفس مبلغ، جهانی دیدن بشر امروز و شناخت جوان امروز در موضوع تبلیغ تاکید داشته‌اند.
وی با بیان اینکه همه باید حس تبلیغ و تبیین داشته باشیم، تصریح کرد: برای تحقق این اهداف بزرگ نیازمند تعهد و همبستگی هستیم.
استاد حوزه علمیه نجف: «آینده نگری» و «همت عالی» رمز موفقیت آیت الله حائری است
آیت الله حائری، استاد حوزه علمیه نجف اشرف در مراسم بزرگداشت یکصدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم که در مدرسه علمیه امام کاظم (ع) برگزار شد، اظهار داشت: اولین رمز موفقیت آیت الله شیخ عبدالکریم حائری، ارتباط ایشان با خداوند است. و این باید برای ما درس باشد و خود را تقویت الهی، روحی و معنوی کنیم.
وی افزود: اگر می خواهیم در کارهای خود موفق باشیم، باید همیشه ارتباط خود را با خداوند حفظ کنیم.
وی دومین رمز موفقیت مرحوم آیت الله حائری یزدی را، خلوص و پاکی و ورع و تقوا دانست و افزود: این ویژگی سبب شد در این حرکت مهمی که به وجود آورد، موفق شود.
استاد حوزه علمیه نجف اشرف، سومین رمز موفقیت آیت الله حائری یزدی را «همت عالی» و چهارمین رمز موفقیت ایشان را «آینده نگری» دانست و گفت: مرحوم آیت الله حائری یزدی روی این آینده نگری، حوزه علمیه قم را که تشکیل داد فکر صدسال آینده را هم کرد.طوری این حوزه را تاسیس کرد که نه تنها به درد زمان خود بلکه به درد زمان آینده هم بخورد.
آیت‌الله مدرسی یزدی: حکم فقهی رمزارز همانند پول کاغذی است
آیت‌الله مدرسی یزدی؛ عضو خبرگان رهبری، هم در سخنانی گفت: از مباحثی که فقه معاصر متصدی طرح آن است فقه رمزارزها است؛ اگر فرض کنیم تعدادی از افراد ماده شیمیایی درست کنند که فقط در برابر نور آفتاب به صورت خاص نمایان شود و تهیه ابزار و مواد و ترکیب آن آنقدر سخت باشد که فقط همین گروه می‌توانند آن را بسازند و شرط کنند ما در ازای دریافت پول و یا شی‌ء دیگر حاضریم آن را به دیگران بدهیم.
وی ادامه داد: بنابراین هر جا بیع قرار باشد محقق شود باید شروطی که فقها گفته‌اند وجود داشته باشد؛ مثلا مال و معلوم و عین و … باشد؛ حال آیا در مثال فوق این شروط بیع وجود داشت؟ این گروه بر اساس یک قرار ارتکازی، ماده تولیدی خود را در ازای پول و یا مال دیگری به دیگران می‌دهند، بنابراین مالیت دارد؛ غرر ندارد و مجهول هم نیست و مقدور التسلیم هم هست زیرا می‌توان تحویل مشتری داد.
وی با بیان اینکه پول‌های کاغذی هم همین حالت را دارد زیرا رسما دولتها اعلام کرده‌اند ما چیزی در ازای آن نمی‌دهیم و در قانون جدید هم هیچ پشتوانه ندارد، افزود: این البته کنترل‌شده است و فقط توسط بانک مرکزی چاپ میشود و چون چاپ آن عواقب شدیدی دارد و به صرفه هم نیست لذا کسی سراغ آن نمی‌رود.
مدرسی یزدی با بیان اینکه الان بیشتر کشورها در ازای پول، پشتوانه طلا و … قرار نمی‌دهند، تصریح کرد: رمزارزها برای تولید نیازمند رایانه است و دستورالعمل بسیار پیچیده و پیشرفته دارد و خاصیت آن این است که به واسطه تلاش‌های خاص، فرد می‌تواند آن را تولید کند و کار هر کسی نیست و نیازمند هزینه بالاست. رمزارز آنقدر رایج شده است که امروز مردم آن را مانند پول کاغذی می‌دانند لذا مالیت دارد. رمزارز علامتی است که فقط افراد خاص می‌توانند آن را تولید کنند و شرایطی دارد که همه می‌توانند به آن اعتماد کنند.
عضو خبرگان رهبری با تاکید بر اینکه در مورد عینیت رمزارز تردیدهایی وجود دارد، گفت: بنده بر حسب تتبع و استنباطی که داشته‌ام معتقدم لازم نیست مبیع حتما عین باشد بلکه اگر چیزی باشد که هویت مستقل دارد مانند امتیاز آب و برق و … و هویت آن قابل انتقال به دیگران باشد می‌تواند مورد بیع و مبیع باشد. مقدور التسلیم و معلوم المقدار و طلق هم که از شروط بیع است در آن وجود دارد.
استاد فقه و اصول حوزه علمیه با بیان اینکه برخی می‌گویند تحصیل بیت‌کوین و یا رمزارزهای دیگر، قمار است، اضافه کرد: قائلان به این مسئله می‌گویند این کار مستلزم باخت و برد است و برخی متضرر می‌شوند؛ در قضیه بیت کوین، تعداد زیادی تراکنش باید در یک دفتر کل ضبط و مهر و موم شود تا جایی که اصلا برای هیچ کسی حتی خود طرف قابل دسترسی نباشد و بعد مقداری بیت‌کوین به برخی افراد از طرف دستگاه داده میشود لذا این را گفته‌اند قمار است ولی بنده معتقدم اینطور نیست زیرا قمار یک امر قراردادی بین افراد است ولی در اینجا دستگاه بیت‌کوین به فرد می‌دهد و هر کسی سبقت گرفت مقداری دریافت خواهد کرد و قراری بین افراد نیست؛ شبهه دیگر اینکه گفته‌اند حاکمیت باید آن را به رسمیت بشناسد ولی حتی پول هم لازم نیست که دولت اعم از اسلامی وغیراسلامی آن را بپذیرد.
مدرسی یزدی افزود: رمزارز هیچ فرقی با پول کاغذی ندارد و فقط با فناوری خاصی انجام میشود؛ الان رمزارزها اینطور نیستند که فقط از طریق شبکه یکتا به یکتا کار کند بلکه صرافی‌ها هم آن را در ازای رمزارزها و یا پول‌های دیگر خرید و فروش می‌کنند و بین آنان معتبر است.
مقیمی حاجی خبر داد: احیا و انتشار ۲۰ جلد از آثار موسس حوزه علمیه قم
حجت الاسلام مقیمی حاجی ضمن تقدیر از حضور همه مهمانان از داخل کشور و اقصا نقاط دنیا، مراکز حوزوی داخل وخارج اظهار داشت: از همه عزیزان حاضر در این همایش کمال تقدیر دارم و عزیزانی هم که عذر تقصیر داشته و با ارسال پیام ابراز کردند که نتوانستند در همایش داشته باشند نیز متشکر هستم.
وی بیان داشت: طرح ایده تاسیس دبیرخانه همایش یکصدمین سالگشت حوزه های علمیه و نکوداشت آیت الله حائری یزدی از جامعه مدرسین شروع شد و سال ۱۴۰۰ دبیرخانه شکل گرفت و پس از آن شوراي سیاست گذاری و گروه های علمی فعالیت خود را آغاز کردند.
وی عنوان کرد: فراخوان مقاله سال ۱۴۰۰ واصل شد و در همین زمان گروه های علمی و ارزیاب های متعدد شکل گرفتند تا بر فرآیند نگارش نظارت داشته و مقالات در سطح علمی همایش باشند.
دبیر همایش بیان کرد: جمع آوری آثار و نسخه شناسی و صورت بندی آنان و شناسایی نسخه های اصلی مربوط به شاگردان مرحوم حاج شیخ حائری یزدی در ۲۲ مجلد گردآوری شد.
وی ادامه داد: البته در طول کار به تقریرات حاج شیخ حائری یزدی برخورد کردیم که باید ادامه یابد و چند مجلد دیگر نیز افزوده می شود.
حجت الاسلام مقیمی حاجی تصریح کرد: در بخش دوم فعالیت دبیرخانه همایش گزارش عملکرد حوزه علمیه در طول صد سال را در دست کار قرار دادیم که رشد و جهش حوزه را در این سال ها شاهد بودیم. در مجموع ۳۵ مجلد از مجموعه عملکرد حوزه در بخش های مختلف حوزه همچون تفسیر، کلام، فقه، مهدویت، عرصه های تبليغ، پژوهشی و… جمع آوری شد که امروز رونمایی می شود.
وی افزود: در خصوص مقالات ۱۶۲۹۳ مقاله واصل شد که مجموعا ۲۴۶ مقاله پذیرش و امروز رونمایی می شود.
وی در این باره ابراز کرد: ۳۰۰ مولف و ۷۰۰ ارزیاب و همکار علمی در بررسی مقالات فعالیت داشتند و بیش از ۱۰ هزار منبع در بررسی مقالات مستند شد.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی: حوزه در زمینه تبلیغ برنامه ریزی مفصلی کند
حجت الاسلام والمسلمین محمد قمی، عصر امروز در نشست کمیسیون علمی تبلیغ همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم که در در سالن همایش‌های مدرسه علمیه امام کاظم(ع) برگزار شد، اظهار کرد: حوزه علمیه قم و حوزه علمیه نجف هرکدام دارای مختصات ویژه‌ای هستند.
وی افزود: امام راحل در نجف فرمودند«من قمی هستم، نجفی نیستم، قم تبلیغ دارد» که این موضوع نشان می‌دهد که تبلیغ در حوزه علمیه قم یک خصوصیت و ویژگی بارز است.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه رهبر انقلاب نیز در سال‌های گذشته تاکید داشته‌اند که تبلیغ باید موضوع نخست حوزه باشد، مطرح کرد: سازمان تبلیغات بیش از 40 محور دارد که تنها دو محور آن به تبلیغ حوزویان ارتباط دارد.
وی با بیان اینکه باید از پیام رهبر انقلاب به عنوان نقشه راه بهره‌مند شویم، خاطرنشان کرد: رهبری در پیامشان به این همایش نکات متعددی بیان کردند که بخشی از آنها به موضوع تبلیغ و اهمیت آن اختصاص دارد.
حجت الاسلام والمسلمین قمی همچنین بیان داشت: حوزه علمیه و معاون تبلیغ باید مفصل در این زمینه برنامه‌ریزی کند تا بتواند راه میان‌بری برای رسیدن به اهدافی که رهبری در پیام امروز تشریح فرمودند، کشف و ارایه کند.
معاون فرهنگی دفتر تبلیغات اسلامی: نیازمند حفظ و تقویت سرمایه اجتماعی از سوی حوزویان هستیم
حجت الاسلام والمسلمین سعید روستاآزاد عصر امروز در نشست کمیسیون علمی تبلیغِ همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم که در سالن همایش‌های مدرسه علمیه امام کاظم(ع) برگزار شد، اظهار کرد: حوزویان همیشه خودشان پیشگام بودند و سپس مردم را دعوت کردند.
وی با اشاره به اینکه در گذشته این سرمایه اجتماعی را داشته ایم و امروز هم بدان نیازمندیم، افزود: اگر بخواهیم برای آینده خود نیز این سرمایه را حفظ و تقویت کنیم، باید شاهد پیشگامی روحانیت در این عرصه باشیم.
معاون فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی استان قم با بیان اینکه امروز در عرصه شناخت مخاطب و کنشگری دچار مشکلاتی هستیم، گفت: مقام معظم رهبری نیز در پیامشان به این همایش به این موضوع اشاره داشتند.
وی با اشاره به اینکه روحانیت در نمودهای مختلفی حضور موثر و موفقی داشته است، خاطرنشان کرد: این حضور موفق به دلیل پیشگامی روحانیت بوده است و ما برای احیای این سرمایه باید تاریخ حوزه را با دقت بیش‌تری مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم.
آیت الله شب زنده دار: اسلام برای تمام موضوعات بشر حرف دارد
آیت‌الله محمد مهدی شب زنده‌دار عصر چهارشنبه در همایش بین‌المللی یکصدمین سالگرد بازتاسیس حوزه علمیه قم که در سالن همایش‌های مدرسه علمیه امام کاظم (ع) در حال برگزاری است، اظهار کرد: در بین کسانی که در تاریخ اسلام کار کردند مطلبی گفته میشود و تجربه هم آن را ثابت میکند که اسلام «محمدی القدوس و حسینی البقاء» است. اگر اسلام پایدار ماند و در اثر دسیسه‌های دشمنان و کج فهمان و معاندان از صحنه روزگار کنار نرفت به واسطه مجاهدت‌های امام حسین (ع) و سایر ائمه اطهار (ع) بوده است.
وی افزود: فراز سومی هم میشود به این گفته اضافه کرد که در عصر غیبت، اسلام «حوزوی البقاء» است. منشأ حوزه‌های علمیه به زمان قبل غیبت بر می‌گردد. اگر به زمان امام صادق (ع) مراجعه کنیم ایشان حوزه بالنده همه جانبه نگر تأسیس کرده بودند. افرادی که در ادبیات عرب، فقه، کلام و… می‌خواستند با آن بزرگوار مواجهه کنند آن حضرت شاگردانی تربیت کردند که ماهرانه وارد مباحثه می‌شدند. امام صادق (ع) نام عده‌ای از محدثان بزرگ را اعلام کردند و فرمودند که اگر اینها نبودند آثار نبوت محو می‌شد.
آیت‌الله شب‌زنده‌دار گفت: اسلام دین کامل و همه جانبه نگر است و برای تمام موضوعات بشر حرف دارد. بنابراین این رسالت بر عهده حوزه‌های علمیه است که در جایگاه خودشان نقش آفرین باشند.
وی در خصوص منشور ۲۰ صفحه‌ای رهبر انقلاب اسلامی به همایش بازتاسیس حوزه علمیه قم اظهار کرد: منشوری که رهبر انقلاب فرمودند راهنمای حوزه‌های علمیه سراسر عالم تشیع است. باید به تمامی فراز این منشور با دقت توجه کنیم و مانند قانون قوی که احتیاج به آئین نامه‌ها و راهکارها دارد بنگریم.
دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه تأکید کرد: حوزه‌های علمیه، شورای عالی حوزه‌های علمیه، مدیریت حوزه و همه اساتید و بزرگان باید در لوای راهنمایی‌های رهبری و مراجع معظم این وظیفه مهم را انجام بدهند.
وی بر لزوم صیانت از حوزه‌های علمیه تاکید کرد و گفت: حوزه‌های علمیه در طول تاریخ آماج مشکلات درونی و بیرونی بوده است و بر حوزویان است که با چشم باز رصد کنند.