حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی فرهنگیان، مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه کشور در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در مشهد، با اشاره به ضرورت بازتعریف جایگاه پژوهش در عصر تحولات اجتماعی و فضای مجازی، بر لزوم آینده‌پژوهی، سناریونویسی و مواجهه فعال مراکز حوزوی با مسائل نوظهور تأکید کرد.
وی درباره وضعیت پژوهش در حوزه‌های علمیه، اظهار داشت: معاونت پژوهش باید به‌عنوان عقل منفصل نظام علمی حوزه، نقش سیاست‌گذاری دانشی را ایفا کند.
وی با اشاره به برخی هجمه‌ها علیه حوزه‌های علمیه گفت: این هجمه‌ها عمدتاً در ساحت معرفتی و گفتمانی است و برای تحلیل دقیق‌تر وضعیت پژوهش، لازم است ابعاد مختلف این مسئله به‌صورت عمیق بررسی شود.
پژوهش حوزوی؛ از عمق‌یافتگی فردی تا شبکه دانشی اجتماعی
حجت‌الاسلام والمسلمین فرهنگیان با اشاره به تحولات ساختاری پژوهش حوزوی در دهه‌های اخیر، بر لزوم بازنگری در مسیر گذشته و آینده پژوهش در حوزه‌های علمیه تأکید کرد.
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه ابراز کرد: برای تحلیل وضعیت کنونی پژوهش، باید نگاهی به گذشته آن داشت و نسبت آن با وضعیت علمی موجود در کشور و مسیری که باید در آینده طی شود، بررسی گردد.
وی یادآور شد: در گذشته، پژوهش‌های حوزوی مبتنی بر عمق‌یابی فردی مراجع و مجتهدان بود و افراد با تکیه بر توان علمی شخصی، به ارائه نظریه‌های اجتهادی می‌پرداختند، اما امروز پژوهش در حوزه باید در قامت یک نظام دانشی حکمرانی‌ساز ایفای نقش کند.
وی تصریح کرد: این به آن معناست که دیگر نمی‌توان تنها به فقه فردی بسنده کرد، بلکه باید با رویکردی مسئله‌محور، به حل مسائل اجتماعی و تمدنی پرداخت.
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه کشور ادامه داد: در مقایسه با گذشته، از لحاظ گستردگی، پژوهش در حوزه رشد چشمگیری داشته است.
وی تصریح کرد: رشته‌های میان‌رشته‌ای، علوم انسانی اسلامی و تنوع موضوعات نشان می‌دهد که قلمرو پژوهش وسعت یافته است؛ اما از نظر عمق و دقت، در برخی حوزه‌ها هنوز به بلوغ نرسیده‌ایم.
حجت الاسلام و المسلمین فرهنگیان، اضافه کرد: گاهی به‌علت کمبود نیروی انسانی متخصص یا نوپا بودن برخی حوزه‌های علمی، عمق‌کاوی علمی به‌طور کامل صورت نگرفته است؛ اگرچه این وضعیت نسبت به گذشته قابل قبول است، اما هنوز با نقطه مطلوب فاصله داریم.
وی با اشاره به ویژگی‌های عصر حاضر گفت: امروز در دنیایی زندگی می‌کنیم که با انفجار اطلاعات، تکنولوژی، سبک زندگی و مفاهیم مواجه است، حجم عظیمی از داده‌ها و مفاهیم به‌طور مستمر جامعه ما را دربر می‌گیرند.
حجت الاسلام والمسلمین فرهنگیان ادامه داد: بخشی از این تحولات، ناشی از مدرنیته است و بخشی دیگر ناشی از هجمه‌های تمدنی رقبا و دشمنان است؛ بنابراین، ما در مواجهه با این پدیده‌ها، نیازمند اجتهاد تمدنی و نظریه‌پردازی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی هستیم.
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه کشور با نگاهی آسیب‌شناسانه به مواجهه سنتی حوزه‌ها با مسائل نو، تأکید کرد: در گذشته، رویکرد ما نسبت به مسائل جدید مقاومت و انکار بود، ابتدا در برابر پدیده‌های نو مقاومت می‌کردیم و وقتی آن پدیده به‌صورت اپیدمی در جامعه گسترش می‌یافت، تازه به فکر مواجهه می‌افتادیم.
وی افزود: اما امروز این رویکرد تغییر کرده است. مراکز پژوهشی حوزوی قبل از آنکه با تحولات به‌صورت سلبی برخورد کنند، تلاش می‌کنند آن را بفهمند، تحلیل کنند و سپس مبتنی بر منطق دینی، راهکار ارائه دهند. این یک نقطه عطف در تاریخ پژوهش حوزوی است.
نقش فعال حوزه در فضای مجازی؛ از تهدید تا فرصت‌آفرینی
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه با بیان اینکه حوزه‌های علمیه امروز در فضای مجازی نقش‌آفرین شده‌اند، تصریح کرد: با وجود اینکه فضای مجازی پر از تهدید، چالش و پدیده‌های پیچیده است، اما ما امروز به‌جای انکار، به بهره‌برداری از آن روی آورده‌ایم.
وی یادآورشد: مراکز دینی و پژوهشی حوزوی امروز در این فضا نقش‌آفرینی می‌کنند، تحلیل تولید می‌کنند، محتوا می‌سازند و به‌جای انفعال، کنشگر شده‌اند؛ در دهه هفتاد، وقتی ویدئو وارد شد، ما دچار شوک شدیم؛ اما امروز با یک بلوغ تحلیلی با این پدیده‌ها مواجه می‌شویم.
حجت‌الاسلام و المسلمین فرهنگیان با تأکید بر نیاز به نظام رصد و آینده‌پژوهی بیان کرد: ما باید بتوانیم مسائل را پیش‌بینی و برنامه ریزی کنیم؛ این امر مستلزم ایجاد یک نظام جامع رصدی و آینده‌پژوهانه است.
وی با بیان اینکه امروز وضعیت‌مان نسبت به گذشته بهتر شده است، اما هنوز مطلوب نیست، ادامه داد: اگر این مسیر را ادامه دهیم، می‌توانیم به مرحله‌ای برسیم که تحولات اجتماعی و فکری را مدیریت و هدایت کنیم؛ نه فقط پاسخ بدهیم، بلکه قدرت راهبری داشته باشیم.
وی با اشاره به رسالت حوزه‌های علمیه در انقلاب اسلامی گفت: یکی از وظایف مهم حوزه‌های علمیه، دفاع از کیان انقلاب اسلامی است. برای این منظور، باید به‌سمت تحول در اندیشه و ساختار پژوهشی حرکت کنیم.
مدیرکل مراکز و امور پژوهشی حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به اینکه تحول یک مسئله است تاکید کرد: اما مدیریت تحولات به نفع راهبرد دینی و تمدنی، مسئله‌ای مهم‌تر است؛ ما باید تحولات جهانی را به نفع راهبرد شیعی و دینی مدیریت کنیم.