اقتصاد ایران در آغاز سال ۱۴۰۴، بار دیگر در نقطه عطفی ایستاده است. پس از جهش‌های پیاپی نرخ ارز و افزایش تورم در سال‌های اخیر، اکنون دلار با حرکتی معکوس وارد مسیر کاهش شده و از مرز صد هزار تومان به حدود ۸۰ هزار تومان بازگشته است. این کاهش، هم‌زمان با تحولات سیاسی و اقتصادی از‌جمله مذاکرات غیرمستقیم در عمان و رایزنی‌های سیاسی در رم ایتالیا رخ داده و بسیاری از فعالان بازار و سیاست‌گذاران را امیدوار کرده که شاید آغاز یک ثبات نسبی در راه باشد، اما آیا این کاهش واقعی است؟ آیا دلار در مسیر تعادل قرار دارد؟ پاسخ، نیازمند رجوع به داده‌ها و شاخص‌های بنیادی است.
محاسبه نرخ واقعی دلار بر‌اساس تورم انباشته
نرخ واقعی دلار را می‌توان با بررسی تورم تجمعی از سال‌های پایه تا سال ۱۴۰۴ و ضرب آن در نرخ دلار همان سال مبنا به دست آورد. اعداد زیر، مقایسه‌ای تطبیقی از نرخ‌های دلار اسمی در گذشته و نرخ واقعی امروز آن بر پایه تورم است (طبق جدولی که مشاهده می‌کنید). این محاسبات نشان می‌دهد که دلار ۸۰ هزار تومانی امروز، بسته به سال پایه‌ای که انتخاب می‌کنیم، یا کمتر از نرخ واقعی‌اش است (۱۳۹۷) یا بالاتر از آن (۱۳۹۴ و قبل‌تر).
دلار ۸۰ هزار تومانی: بازگشت به تعادل یا فریب بازار؟
بر‌اساس محاسبات بالا، اگر سال ۱۳۹۷ را به‌عنوان نقطه شروع تحلیل در نظر بگیریم (زمان جهش بزرگ نرخ ارز)، دلار امروز باید حدود ۹۶ هزار تومان باشد. بنابراین: نرخ ۸۰ هزار تومان، هنوز پایین‌تر از نرخ واقعی قدرت خرید دلار بر مبنای ۱۳۹۷ است. اما اگر پایه تحلیل را سال‌های قبل‌تری مثل ۱۳۹۴ یا ۱۳۹۰ قرار دهیم، نرخ دلار حتی بالاتر از مقدار تعادلی آن است. این تضاد تحلیلی نشان می‌دهد که ارزیابی از «تعادلی‌بودن» نرخ ارز، شدیدا وابسته به مبنای زمانی انتخاب‌شده است.
نقش انتظارات و دیپلماسی در مدیریت بازار ارز
نرخ فعلی دلار تا حد زیادی ناشی از کاهش هیجانات بازار در پی سیگنال‌های مثبت از مذاکرات عمان و رم است. این نشان می‌دهد که:
• بازار بیش از هر چیز به آینده نگاه می‌کند.
• و این آینده، به واسطه انتظارات سیاسی و دیپلماتیک شکل می‌گیرد.
در‌واقع انتظارات مثبت، در حال ایفای نقش به‌عنوان یک «پایه پولی جایگزین» هستند؛ ابزاری برای تثبیت نرخ دلار، حتی بدون مداخلات فیزیکی بانک مرکزی.
اما این نکته را نباید از یاد برد: «انتظارات، اگر به نتیجه عملی منجر نشوند، به‌سرعت جای خود را به بی‌ثباتی خواهند داد».
تثبیت دلار از مسیر مهار تورم می‌گذرد
دلار امروز شاید کمی پایین‌تر از سطح تعادلی بلندمدت باشد، اما مسیر تثبیت پایدار آن نه از بازار فردایی و نه از جلسات مقطعی دیپلماسی می‌گذرد؛ بلکه از درهای باز اقتصاد، سرمایه‌گذاری خارجی و سیاست پولی مستقل و شفاف عبور می‌کند. اگر سرمایه خارجی وارد شود، اگر اقتصاد ایران به زنجیره جهانی بازگردد، و اگر تورم در محدوده‌ای مشخص تثبیت شود، آن‌گاه می‌توان گفت: «دلار نیز به نرخ تعادلی خواهد رسید و در آن باقی خواهد ماند».
در غیر‌این‌صورت، آنچه امروز در مسیر تعادل قرار گرفته، فردا می‌تواند بی‌ثباتی را فریاد بزند!
