گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم- ورود رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران در برهه‌ای حساس و همزمان با نزدیکی دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط بیش از یک دیدار فنی حامل تلویحات دیپلماتیک است.
این سفر، فرصتی برای سنجش میزان تعهد آژانس به بی‌طرفی و پایبندی به اصول حرفه‌ای خود در قبال برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران به شمار می‌رود، به‌ویژه پس از آنکه تصمیمات سیاسی گذشته، از جمله قطعنامه شورای حکام در آذر 1403 اعتماد به این نهاد را خدشه‌دار کرده است.
قطعنامه شورای حکام در آن زمان در حالی صادر می‌شد که ایران در سفر آبان‌ماه گروسی به تهران همکاری‌ها و دسترسی های فراپادمانی را در اختیار مدیر کل قرار داد و میان دو طرف توافقات قابل توجهی برای حل و فصل سوالات پادمانی به دست آمده بود.
انتظار می‌رود در سفر کنونی آقای گروسی رایزنی‌هایی درباره مهم‌ترین مسائل فیمابین مطرح شود و مورد رایزنی قرار گیرد.
مهم‌ترین مسائل فیمابین
- گزارش جامع
یکی از موضوعاتی که انتظار می‌رود آقای گروسی در سفر کنونی با مقام‌های ایران مورد بررسی قرار دهد گزارش جامعی است که او طبق مفاد قطعنامه صادر شده در آذرماه ملزم به تهیه آن شده است.
گفته می‌شود این گزارش قرار است به بیان شرح کاملی از همکاری ایران با آژانس اتمی و ارزیابی این نهاد بین‌المللی از پایبندی ایران به تعهدات پادمانی خود بپردازد. این گزارش به‌طور خاص باید شامل ارزیابی آژانس درباره «احتمال وجود یا استفاده از مواد هسته‌ای اعلام‌نشده در ارتباط با مسائل گذشته و حال» باشد.
همچنین، آژانس موظف است میزان اطمینان خود را از صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران، بر اساس تعهدات ایران در چارچوب پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) و موافقت‌نامه پادمان، اعلام کند.
گروسی اعلام کرده که بخش‌هایی از گزارش را تهیه کرده، اما به دلیل نیاز به مذاکرات بیشتر با ایران برای رفع ابهامات، تکمیل آن تا بهار 1404 به تعویق افتاده است.
-مسائل پادمانی و اماکن ادعایی
یکی از محورهای اصلی مذاکرات، رسیدگی به مسائل پادمانی مرتبط با ادعاهای آژانس درباره وجود ذرات اورانیوم در مکان‌هایی مانند ورامین و تورقوزآباد است. آژانس مدعی است که این مکان‌ها فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده داشته‌اند، در حالی که ایران این ادعاها را رد کرده و آنها را مبتنی بر اطلاعات غیرمعتبر، از جمله داده‌های ارائه‌شده توسط رژیم صهیونیستی، می‌داند.
ایران توضیح داده که فعالیت‌های صنعتی عادی، مانند جابجایی کانتینرها در تورقوزآباد، دلیل مشاهدات آژانس است و احتمال خرابکاری را نیز مطرح کرده است. انتظار می‌رود گروسی در این سفر به‌دنبال دریافت پاسخ‌های دقیق‌تر یا دسترسی بیشتر به این مکان‌ها باشد، در حالی که ایران خواستار بررسی مستندات معتبر و بستن این پرونده‌ها است.
-همکاری‌ها
آژانس بر ضرورت همکاری کامل ایران در چارچوب موافقت‌نامه پادمان و پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) تأکید دارد. این شامل دسترسی بازرسان به تأسیسات هسته‌ای، ارائه اطلاعات درباره فعالیت‌های جاری و نصب مجدد یا فعال‌سازی تجهیزات نظارتی مانند دوربین‌ها در سایت‌های هسته‌ای است.
ایران تاکنون اجازه بازدیدهای منظم از تأسیسات کلیدی مانند نطنز و فردو را داده، اما محدودیت‌هایی برای برخی بازرسان اعمال کرده است. در این سفر، گروسی احتمالاً به‌دنبال توافقی برای افزایش نظارت یا رفع موانع موجود خواهد بود، در حالی که ایران بر همکاری در چارچوب حقوق حاکمیتی خود تأکید دارد.
-ذخایر اورانیوم
گزارش‌های اخیر آژانس نشان‌دهنده افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به‌ویژه با غنای 60 درصد است که نگرانی‌هایی را در میان اعضای آژانس ایجاد کرده است. گروسی پیشتر هشدار داده که ایران مواد کافی برای ساخت چندین بمب هسته‌ای در اختیار دارد، هرچند ایران تأکید دارد که برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است و فتوای رهبر انقلاب تولید سلاح هسته‌ای را ممنوع کرده است.
انتظار می‌رود در این سفر، گروسی درباره تولید و ذخیره‌سازی اورانیوم غنی‌شده گفت‌وگو کند. ایران اخیراً پیشنهاد توقف افزایش ذخایر اورانیوم با غنای بالای 60 درصد را مطرح کرده که می‌تواند محور مذاکرات باشد.
- امنیت تأسیسات هسته‌ای
ایران بارها از آژانس خواسته تا موضع صریحی در برابر تهدیدات علیه تأسیسات هسته‌ای‌اش، به‌ویژه از سوی رژیم صهیونیستی، اتخاذ کند. گروسی پیشتر تنها به گفتن اینکه تأسیسات هسته‌ای نباید هدف حملات نظامی قرار گیرند بسنده کرده.
انتظار می‌رود این موضوع هم به ویژه با لفاظی‌های اخیر دونالد ترامپ در خصوص بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران می‌تواند یکی از محورهای گفت‌وگو میان دو طرف باشد.
-زمینه‌سازی برای مذاکرات هسته‌ای
با توجه به نزدیکی دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، این سفر نقش مهمی در شکل‌دهی به فضای دیپلماتیک دارد. گروسی مدعی شده به‌دنبال ایجاد شرایطی است که گزارش‌های آژانس به پیشرفت گفت‌وگوهای هسته‌ای کمک کند، نه اینکه مانعی برای آن باشد.
ایران نیز با تأکید بر همکاری از طریق گفت‌وگو به‌جای فشار، انتظار دارد آژانس نقشی بی‌طرفانه ایفا کند. اظهارات سید عباس عراقچی مبنی بر اینکه گروسی باید نقش «مدیرکل صلح» را ایفا کند نشان‌دهنده این انتظار است که گروسی از سیاسی‌کاری اجتناب کرده و بر مسائل فنی تمرکز کند.
سوابق همکاری
ایران تاکنون سطح بی‌سابقه‌ای از همکاری با آژانس را به نمایش گذاشته است. بازرسان این نهاد به‌طور منظم از تأسیسات کلیدی مانند نطنز و فردو بازدید می‌کنند و گزارش‌های فنی آژانس اغلب بر پایبندی ایران به تعهدات پادمانی صحه گذاشته‌اند.
با این حال، نفوذ ملاحظات سیاسی در تصمیم‌گیری‌های شورای حکام، به‌ویژه تحت فشار آمریکا و تروئیکای اروپایی، مانع از حل‌وفصل نهایی مسائل شده است. قطعنامه غیراجماعی آذر 1403 که با 19 رأی موافق در برابر 3 رأی مخالف و 12 رأی ممتنع تصویب شد نمونه‌ای از این رویکرد بود که ایران را به واکنش متقابل از جمله توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته واداشت.
تجربه سفر پیشین گروسی در آبان 1402 نیز نشان داد که ابتکارات ایران، مانند پیشنهاد معرفی بازرسان جدید، به دلیل سیاسی‌کاری طرف‌های غربی بی‌نتیجه مانده است. این سابقه، سفر کنونی را به آزمونی برای گروسی تبدیل کرده تا نشان دهد آیا آژانس می‌تواند از فشارهای خارجی فاصله بگیرد و نقش خود را به‌عنوان نهادی فنی ایفا کند یا خیر.
پیام‌های تهران
این سفر، در آستانه مذاکرات مسقط، پیامی غیرمستقیم به واشنگتن و متحدانش نیز به شمار می‌رود و آن اینکه ایران آماده تعامل سازنده است اما نه به قیمت پذیرش فشارهای غیرمشروع.
ایران انتظار دارد گزارش‌های گروسی تا بهار 1404، به‌جای انعکاس خواسته‌های سیاسی، تصویری منصفانه از همکاری‌های گسترده تهران ارائه دهد. این گزارش‌ها می‌توانند نقشی تعیین‌کننده در هدایت مذاکرات هسته‌ای به سمت توافقی پایدار ایفا کنند. در مقابل، تداوم رویکرد سیاسی آژانس ممکن است تنش‌ها را تشدید کرده و همکاری‌ها را با اختلال مواجه کنند.
موفقیت این سفر به توانایی گروسی در ارائه گزارش‌هایی بی‌طرفانه و دوری از حاشیه‌سازی‌های سیاسی بستگی دارد. اگر آژانس بتواند این آزمون را با سربلندی پشت سر بگذارد، می‌تواند به‌عنوان میانجی‌ای معتبر، راه را برای پیشرفت مذاکرات هسته‌ای هموار کند. در غیر این صورت، سایه سیاست بار دیگر بر همکاری‌های فنی سنگینی خواهد کرد و فرصت‌های دیپلماتیک را به مخاطره خواهد انداخت.
انتهای پیام/
∎