فیلم گزارش را این‌جا ببینید
عصر ایران ؛ حسن ظهوری ــ یوزپلنگ آسیایی، که به نام یوزپلنگ ایرانی نیز شناخته می‌شود، سریع‌ترین عضو خانواده گربه‌سانان و یکی از گونه‌های در معرض خطر انقراض است که تنها در فلات ایران یافت می‌شود. این حیوان که به خاطر سرعت فوق‌العاده‌اش در شکار شهرت دارد، تنها تعداد اندکی از آن در مناطق حفاظت‌شده‌ای مانند دشت کویر و اطراف آن باقی مانده است. کارشناسان عوامل اصلی کاهش شدید جمعیت این گونه را تخریب زیستگاه، شکار غیرقانونی و کمبود طعمه‌های طبیعی مثل آهو و جبیر عنوان می‌کنند.
به گزارش سازمان حفاظت محیط‌زیست، تلاش‌هایی برای نجات یوزپلنگ آسیایی در جریان است؛ از جمله برنامه‌های تکثیر در اسارت و حفاظت از زیستگاه‌ها. با این حال، چالش‌های متعدد مانع موفقیت کامل این طرح‌ها شده و وضعیت این گونه همچنان شکننده باقی مانده است.
تصادفات جاده‌ای؛ تهدیدی جدی برای بقای یوزپلنگ
یکی از بزرگترین خطرات پیش روی یوزپلنگ آسیایی، تصادفات جاده‌ای است. جاده‌هایی که از زیستگاه‌های کلیدی این گونه، مانند پارک ملی توران و محور میامی-عباس‌آباد در استان سمنان عبور می‌کنند، به تهدیدی مرگبار تبدیل شده‌اند. بر اساس آمار، از سال ۱۳۸۹ تاکنون دست‌کم ۱۳ یوزپلنگ در جاده‌های ایران، به‌ویژه مسیر تهران-مشهد، بر اثر برخورد با خودروها تلف شده‌اند. یکی از تلخ‌ترین حوادث، مرگ یک یوزپلنگ ماده باردار به همراه سه جنینش در سال ۱۴۰۱ در جاده میامی-سبزوار بود.
کارشناسان، ایمن نبودن جاده‌ها، نبود فنس‌کشی کامل، کمبود تابلوهای هشداردهنده و عدم کنترل سرعت خودروها را از دلایل اصلی این حوادث می‌دانند. در سال ۱۴۰۳، گزارش‌هایی از کاهش تصادفات در محور میامی-عباس‌آباد منتشر شد که به ارسال پیامک‌های هشدار و افزایش آگاهی رانندگان نسبت داده می‌شود، اما فعالان محیط‌زیست تأکید دارند که این اقدامات کافی نیست و نیاز به راهکارهای جدی‌تر احساس می‌شود.
اقدامات حفاظتی؛ از فنس‌کشی تا زیرگذرهای حیات‌وحش
برای کاهش تلفات جاده‌ای یوزپلنگ آسیایی، اقداماتی در مناطق حساس مانند ذخیره‌گاه زیست‌کره توران و محور میامی-عباس‌آباد در دست اجرا است. فنس‌کشی حدود ۳۶ کیلومتر از جاده میامی-عباس‌آباد یکی از این طرح‌هاست که توسط وزارت راه و شهرسازی دنبال می‌شود. این فنس‌ها، که از توری فلزی با ارتفاع حداقل ۲ متر ساخته می‌شوند، قرار است از ورود یوزپلنگ‌ها به مسیر خودروها جلوگیری کنند. هر چند اخیراً اعلام شده که منابع مالی تامین و پیمانکار کار تولید فنس را آغاز کرده، اما کمبود بودجه و ناهماهنگی بین سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت راه، اجرای کامل پروژه را با تاخیر مواجه کرده است.
نصب تابلوهای هشدار دهنده با مضمون «محل عبور یوزپلنگ» در جاده‌هایی مثل شاهرود-مشهد، کاهش سرعت مجاز به ۹۰ کیلومتر بر ساعت در محور عباس‌آباد، نورپردازی نقاط پرخطر و توزیع تراکت‌های آموزشی توسط فعالان محیط‌زیست از دیگر اقدامات انجام‌شده است. این تلاش‌ها پس از حوادث تلخی مانند مرگ «ماجراد»، یوزپلنگ ماده باردار، شدت بیشتری گرفته است.
علاوه بر فنس‌کشی، زیرگذرهای حیات‌وحش نیز به‌عنوان راهکاری مؤثر مطرح شده‌اند. بیش از ۳۰ زیرگذر در مسیرهایی مثل تهران-مشهد و پارک ملی توران ساخته شده که با ابعاد ۵ تا ۱۰ متر عرض و ۲ تا ۳ متر ارتفاع، امکان عبور امن حیوانات را فراهم می‌کنند. با این حال، تعداد ناکافی، طراحی نامناسب برخی زیرگذرها و سرقت دوربین‌های نظارتی، کارایی آن‌ها را محدود کرده است.
چشم‌انداز و چالش‌ها
به گفته کارشناسان، هزینه فنس‌کشی هر کیلومتر جاده بین ۳ تا ۴ میلیارد تومان و ساخت هر زیرگذر بین ۵ تا ۱۰ میلیارد تومان است که تأمین این بودجه با دشواری‌هایی همراه بوده است. تردد بالای خودروها (۲۰ میلیون مسافر سالانه در محور میامی-سبزوار) و نبود هماهنگی کامل بین نهادها نیز از موانع اصلی موفقیت این طرح‌ها هستند.
تا امروز (۴ فروردین ۱۴۰۴)، فنس‌کشی و زیرگذرها به‌طور کامل اجرا نشده‌اند و فعالان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که بدون تأمین بودجه لازم و تقویت زیرساخت‌ها، انقراض یوزپلنگ آسیایی نزدیک‌تر خواهد شد. پیشنهادهایی مانند احداث روگذرهای سبز و افزایش تعداد زیرگذرها نیز مطرح شده، اما اجرایی شدن آن‌ها به همکاری گسترده‌تر نیاز دارد.
سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده که حفاظت از این گونه ارزشمند همچنان در اولویت است و امیدوار است با مشارکت عمومی و حمایت مالی، آینده روشن‌تری برای یوزپلنگ ایرانی رقم بخورد.
